در پی هشدارهای مقام‌های بهداشتی و سازمان ملل متحد، رییس سازمان بهداشت جهانی هم نسبت به تاخیر در واکسیناسیون کودکان و مشکلات تامین واکسن‌های مورد‌نیاز ابراز نگرانی کرده است. از سوی دیگر، گزارش‌ها از گوشه‌و‌کنار جهان درباره ارتباط بین بیماری کووید‌ـ‌۱۹ و بروز سندرم کاوازاکی، یکی از بیماری‌های (احتمالا) خود‌ایمنی در کودکان، منتشر شده است. در این بین اما، کودکانی که از این مسائل آسیبی ندیده باشند در خطر پیامدهای روحی و روانی ناشی از قرنطینه طولانی‌مدت قرار دارند.

واکسن را به تاخیر نیندازید

گزارش‌های متعددی از سراسر جهان منتشر شده است که برخی والدین و حتی پزشکان واکسیناسیون کودکان را به‌دلیل شیوع کووید‌ـ‌۱۹ به تاخیر انداخته‌اند.

در ایران هم گزارش‌های مشابهی منتشر شده است و مقام‌های وزارت بهداشت نسبت به وقوع چنین تاخیری هشدار داده‌اند. ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت، در گفت‌وگویی تلویزیونی که در رسانه‌ها بازتاب داشت و در یک کنفرانس خبری ویدیویی در مورد این مساله هشدار داد و درخواست کرد که مردم به‌دلیل کرونا، واکسیناسیون کودکان را به تاخیر نیندازند. حریرچی گفت: «به‌عنوان مثال، سالانه نزدیک ۱۵میلیون بار واکسن به کودکان و افراد بالغ تزریق می‌کردیم و هر‌گونه تعلل در واکسیناسیون می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری در انواع بیماری‌ها نظیر دیفتری، سیاه‌سرفه، کزاز، فلج اطفال، هاری بر جای گذارد.»

هم‌زمان، محسن زهرایی، معاون رییس اداره بیماری‌های قابل‌پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت، هم روز ۶ اردیبهشت در گفت‌و‌گویی به‌مناسبت هفته جهانی واکسیناسیون، هشدار داد مردم به‌هیچ‌عنوان واکسیناسیون فرزندانشان را به تعویق نیندازند. شعار امسال هفته جهانی واکسیناسیون، «واکسن‌ها موثرند»، با هدف افزایش آگاهی مردم و با توجه به اهمیت حیاتی ایمن‌سازی کامل و به‌موقع در تمام عمر و نقش آن در دستیابی به اهداف توسعه ۲۰۳۰ تعیین شده است.

اما فراتر از اهداف تعیین‌شده، چنین تاخیری می‌تواند در شرایط عالم‌گیری کووید‌ـ‌۱۹ باعث شیوع هم‌زمان سایر بیماری‌های واگیردار در کشور شود. زهرایی همچنین نسبت به شیوع احتمالی فلج اطفال و سرخک در صورت تعویق تزریق واکسن، به‌دلیل شیوع این بیماری در کشورهای همسایه، هشدار داده است.

البته در شرایط شیوع کووید‌ـ‌۱۹، این تاخیر و هشدار خاص ایران نیست و هم‌زمان هشدارهای بین‌المللی در مورد احتمال افزایش شیوع سرخک و دیگر بیماری‌ها داده شده است. در بریتانیا، متخصصان نسبت به شیوع بیماری‌های جدید در پی تعویق واکسیناسیون هشدار داده‌اند. از دلایل این تعویق، کمبود واکسن، ترس از تضعیف سیستم ایمنی کودکان در اثر تزریق واکسن در دوران شیوع کرونا و ترس از مراجعه به مراکز بهداشتی گزارش شده است. به گفته رییس سازمان بهداشت جهانی، تهیه ۱۳ میلیون واکسن برای بیماری‌های فلج اطفال، سرخک، وبا، تب‌زرد و مننژیت با اختلال مواجه شده و در ۲۱ کشور، به‌دلیل محدودیت‌های تردد مرزی، واکسن برخی بیماری‌های دیگر کمیاب شده است.

واکسن هست، اما ترس هم هست

در ایران اما، به گفته زهرایی، خدمات تزریق واکسن همچنان پابرجاست و در این مورد مشکلی وجود ندارد. مساله دیگر ترس از تزریق واکسن است.

باشگاه خبرنگاران جوان در ۴ فروردین‌ماه گفت‌وگویی با جمال میرزایی، فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی، داشت و به نقل از او نوشت که تزریق واکسن هیچ خطری برای سیستم ایمنی کودکان در مقابله با کووید‌ـ‌۱۹ ایجاد نخواهد کرد و با رعایت نکات مراقبتی این دوران، از جمله داشتن ماسک و دستکش، می‌توان برای تزریق واکسن مراجعه کرد. نکته مهم اما همین مسائل مراقبتی است که رعایت آن دوسویه است. این مساله‌ای است که در بیانیه هنریتا فور، مدیر اجرایی یونیسف، به‌مناسبت هفته واکسیناسیون و به‌دلیل تاخیر در این امر، به آن اشاره شده است.

حریرچی اما می‌گوید برخی بیمارستان‌، مراکز بهداشتی و درمانی و برخی مطب‌‌ها با مساله کرونا درگیرند و در این مراکز هم اقدام‌های حفاظتی مناسب انجام می‌شود. سایر مراکز در زمینه کرونا هیچ‌گونه خدمات‌رسانی ندارند و مراجعات ضروری به آن‌ها به‌راحتی امکان‌پذیر است. با این همه، رعایت نکردن مسائل مراقبتی در بسیاری از مراکز بهداشتی (به‌دلیل کمبود تجهیزات) پیش از این بارها گزارش شده و همین موضوع بر ترس خانواده‌ها افزوده است. شاید برای غلبه بر ترس والدین، ضرورت داشته باشد وزارت بهداشت در هر شهر و منطقه مراکزی را تعیین کند که با ارائه خدمات ایمن بهداشتی/حفاظتی برای واکسیناسیون، خیال خانواده‌ها را راحت‌تر کند.

اما واکسن علی‌رغم همه اهمیتش، تنها مساله نگران‌کننده در مورد کودکان نیست و گزارش‌هایی از بروز سندرم کاوازاکی در پی شیوع کرونا منتشر شده است.

هشدار در مورد ارتباط کرونا با سندرم کاوازاکی

هرچند در ایران هنوز گزارشی از افزایش بروز سندرم کاوازاکی منتشر نشده است، از سراسر دنیا، از جمله اروپا و آمریکا، گزارش‌هایی منتشر شده است که نشان‌دهنده ارتباط احتمالی بین شیوع کرونا و بروز این سندرم است.

سندرم یا نشانگان کاوازاکی نوعی بیماری است که با التهاب سراسری عروق بدن، تب، پرخونی ملتحمه چشم و علائمی مانند زبان سرخ یا توت‌فرنگی‌رنگ همراه است. این بیماری بیشتر در کودکان زیر ۵ سال بروز می‌کند و عامل اصلی آن ناشناخته است. این بیماری بسیار نادر است و در موارد شدید و ایجاد مشکل قلبی، ممکن است به مرگ کودک منجر شود. هنوز درباره این‌که این بیماری نوعی واکنش خود‌ایمنی نسبت به عوامل بیماری‌زا است یا نوعی واکنش خود‌التهابی ناشی از نقص دستگاه ایمنی بدن اختلاف نظر وجود دارد.

اما با افزایش بروز این سندرم در پی شیوع کووید‌ـ‌۱۹، به نظر می‌رسد احتمال نوعی واکنش خود‌ایمنی به‌دلیل همسانی بخش‌هایی از ساختار ژنتیکی عامل بیماری‌زا با ویژگی‌های ژنتیکی بدن بیشتر باشد. در واقع، بروز طیفی از بیماری‌های خودایمنی در پی ابتلا به عفونت‌های به‌خصوص ویروسی، به‌دلیل شباهت آنتی‌ژن‌های ویروسی با ساختار سلولی انسان رخ می‌دهد و سیستم ایمنی بخشی از ساختار سلولی بدن را با عامل مهاجم اشتباه می‌گیرد.

در مورد ویروس سارس کوو‌‌ـ‌۲ (ویروس جدید کرونا)، از بین تمام آنتی‌ژن‌های شناخته‌شده آن، فقط یکی با ساختار سلولی انسان متفاوت است و بقیه شباهت دارند. البته احتمال دیگر افزایش التهاب به‌دلیل عفونت کووید‌ـ‌۱۹ است. دکتر کورتنی گیدنگیل، پژوهشگر ارشد سیاست‌های درمانی در موسسه رند، می‌گوید به نظر می‌رسد یکی از علائم این بیماری التهاب و «طوفان سیتوکین» است اما در ادامه اضافه می‌کند که هنوز برای نتیجه‌گیری قطعی در این زمینه زود است.

گذشته از مسائل جسمی، اضطراب ناشی از خطر ابتلا به بیماری و قرنطینه طولانی‌مدت نیز سلامت روانی کودکان را تهدید می‌کند.

کرونا با روان کودکان چه می‌کند؟

روزنامه ال‌پاییس اسپانیا در گزارشی، در مورد تبعات و آسیب‌های قرنطینه، ترس از بیماری کووید‌ـ‌۱۹ و خانه‌نشینی طولانی‌مدت هشدار داده است. به نوشته این روزنامه، بچه‌ها و نوجوانان با فشار روحی، اضطراب و افزایش وزن ناشی از خانه‌نشینی تا مدت نامعلوم دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.

این روزنامه در گزارش دیگری، خانه‌نشینی را عامل بروز بحرانی اجتماعی عنوان کرده است. هم‌زمان در این کشور، درخواست‌هایی مبنی بر کاهش محدودیت‌ها برای ۸ تا ۱۰ میلیون کودک اسپانیایی صورت گرفته و نخست‌وزیر این کشور وعده داده است محدودیت‌ها را کاهش خواهد داد.

مجمع جهانی اقتصاد هم در گزارشی، کودکان را همراه کادر درمان در صف مقدم مشکلات روانی ناشی از شیوع کووید‌ـ۱۹ معرفی کرده است. در ایران، انستیتوی روانپزشکی دانشگاه تهران بر مبنای پژوهشی که در ژورنال لنست منتشر شده است، در روزهای پایانی سال ۹۸، برای مراقبت از سلامت روانی کودکان در دوران قرنطینه، مطلبی منتشر کرد. هرچند در ایران مدت زمان قرنطینه بسیار طولانی نبوده است، قرنطینه طولانی‌مدت خودخواسته بسیاری از خانواده‌ها کودکان را در معرض آسیب‌های جدی روحی و روانی قرار داده است.

علاوه بر این، ترس ناشی از بیماری موضوع مهم دیگری است که سلامت روانی کودکان را هدف قرار داده است. رضا جعفری، رییس سابق اورژانس اجتماعی، در یادداشتی برای خبرآنلاین، در مورد احتمال افزایش خشونت‌های خانگی، به‌ویژه کودک‌آزاری در خانواده‌های کم‌درآمدتر، هشدار داده و توصیه کرده بهتر است کودکان کمتر در جریان خبرهای منفی قرار بگیرند و در معرض گفت‌وگوها در مورد پیامدهای بحران شیوع این ویروس مانند از دست دادن شغل قرار نگیرند.

با این همه، در اوج بحرانی که فعلا چشم‌انداز پایان آن در دیدرس نیست، هرچند کودکان بسیار کمتر از بزرگسالان قربانی مستقیم کووید‌ـ‌۱۹ می‌شوند، باید به جنبه‌های گوناگون سلامت روحی و جسمی آن‌ها بیشتر توجه داشت تا نسل آینده قربانی خاموش این بحران نشود.