یورو ۲۰۲۰ همانطور که از نامش پیداست قرار بود سال گذشته برگزار شود. همه گیری جهانی ویروس کرونا این بازی ها را یک سال به تعویق انداخت. تابستان داغ ۲۰۲۱ اما میزبان مسابقاتی شد که نه تنها کام عاشقان فوتبال را شیرین کرد، شور و امید را هم به جامعه بازگرداند. حضور تماشاگران در یازده شهر میزبان این بازی ها که برای نخستین بار در تاریخ این رقابتها اتفاق افتاد نشان از پایان روزهای سخت قرنطینه و بازگشت به زندگی عادی بود.

یورو ۲۰۲۰ جدا از جاذبه های ورزشی، درخشش تیمهای کوچک، حذف بزرگان و رکورد شکنی ها از جنبه اجتماعی و سیاسی هم تورنمنتی بزرگ و پرحاشیه بود. در چند پرده نگاهی می کنیم به این موضوع.

اوکراین و روسیه؛ جدال سیاسی در مستطیل سبز

دو کشور همسایه و هم نژاد اروپای شرقی این روزها پرتنش ترین روزهای روابط خود را می گذرانند.  اسلاوهای شرقی از سال ۲۰۱۴ که روسیه، شبه جزیره کریمه متعلق به اوکراین را اشغال کرد مقابل هم قرار گرفته اند. منطقه روس زبان دونباس در شرق اوکراین هم همچنان صحنه نبرد دولت مرکزی با جدایی طلبان طرفدار روسیه است. جنگی که تاکنون سیزده هزار کشته بجای گذاشته. تنش سیاسی میان این دو کشور این بار پایش به فوتبال هم کشیده شد. وقتی تیم ملی اوکراین، پیراهن جدیدش برای یورو ۲۰۲۰ با طراحی نقشه این کشور شامل منطقه کریمه و شعارهای «شکوه اوکراین» و «شکوه قهرمانان» را رونمایی کرد، صدای روسها درآمد. روسیه اعلام کرد اوکراین ورزش را سیاسی کرده. در نهایت یوفا حکم داد اوکراین می تواند از نقشه کامل کشورش که مورد تایید نهادهای بین المللی است استفاده کند اما از میان دو شعار روی پیراهن، شعار شکوه قهرمانان که برداشتی سیاسی، تاریخی و نظامی از آن می شود را باید حذف کند.

یک روزنامه نگار سرشناس انگلیسی با طعنه به اعتراض روسها نوشت « فرض کنید روسها منطقه کنت انگلستان را جدا کنند و بعد وقتی تیم ملی انگلستان بخواهد نقشه کامل کشور را روی پیراهنش بگذارد، روسها معترض شوند»

در مستطیل سبز اما دو تیم سرنوشت متفاوتی داشتند. روسها که در سن پترزبورگ میزبان یورو بودند با دو شکست و یک برد در مرحله گروهی حذفی زودهنگام از مسابقات داشتند. اوکراینی ها اما توانستند با خوش اقبالی و تنها یک برد مقابل مقدونیه شمالی و نمایشی آبرومندانه مقابل هلند و اتریش به مرحله حذفی برسند. در مرحله یک هشتم نهایی، سوئد را به طرزی دراماتیک شکست داده و برای نخستین بار خود را در جمع هشت تیم برتر اروپا دیدند. اعضای هیات دولت اوکراین فردای شکست سوئد همگی لباس تیم ملی پوشیدند و شبکه های اجتماعی پر شد از شادی بی وصف اوکراینی ها. در یک چهارم نهایی، سه شیرهای انگلیسی سرانجام با چهار گل اوکراین را شکست داده و به خانه فرستادند اما شیرینی یورو ۲۰۲۰ برای اوکراینی ها باقی ماند. تیمی که پیش از برگزاری مسابقات، چند کارشناس ورزشی روس با تمسخر آنها را توریست یورو خوانده بودند با رتبه ای بالاتر از روسها به کی یف بازگشتند. افتخار آفرینی کشوری که در حال جنگ است، چیزی شبیه قهرمانی عراقی ها در جام ملتهای آسیا ۲۰۰۷.

دوستان همسایه ؛ رقبای امروز 

سوئیسی ها هیچ وقت عضو اتحادیه اروپا نشدند. سر جنگ با کسی هم ندارند. در طول جنگهای جهانی هم بی طرف ماندند. ملتی چهار زبانه با مناظر زیبای طبیعی. مقر فدراسیون جهانی فوتبال و کمیته بین المللی المپیک.  سوئيس در مرحله یک هشتم نهایی یورو ۲۰۲۰ به مصاف همسایه پرقدرت غربی اش رفت، فرانسه قهرمان جهان. روی کاغذ شانس فرانسوی ها بیشتر بود و در میدان هم تا آخرین دقیقه بازی خروسها پیروز بودند. گل گابرانوویچ، تعویض طلایی سوئیسی ها و سرانجام پیروزی در ضیافت پنالتی ها، مردان آلپ را پیروز این دیدار مهیج کرد. جالب اینکه در تساوی پرگل دو تیم در وقت قانونی بازی هر شش گل مسابقه را بازیکنانی زدند که اصالتی غیر سوئیسی و غیر فرانسوی داشتند. با یک دوجین بازیکن مهاجر روی نیمکت هر دو تیم.

در جدال دو همسایه، کشور کوچکتر پیروز شد. کشورهایی که در نواحی مرزی اشان شهرها چنان در هم آمیخته اند که تنها با عبور از یک خیابان وارد کشوری دیگر می شوید. رقابت حتی اگر رقابت میان دوستان هم مرز هم باشد، رقابت است و چیزی از لذت پیروزی نمی کاهد. می توانید این موضوع را از سوئیسی ها بپرسید.

کمی آنطرف تر در شمال قاره، کشورهای اسکاندیناوی تنها با شاخص بالای استانداردهای زندگی و ارزشهای دموکراتیک شناخته نمی شوند. در جهان فوتبال هم درخششهای گاه و بیگاه وایکینگ ها از خاطر هواداران فوتبال نمی رود. مثل قهرمانی دانمارک در یورو ۱۹۹۲. تیمی که امسال هم به جمع چهار تیم برتر مسابقات رسیده. فنلاند اما کم سابقه ترین تیم اسکاندیناوی در رقابتهای معتبر قاره ای و بین المللی است. مردان کشور هزار دریاچه برای نخستین بار در یورو حاضر شدند. کشوری که به همراه استونی و مجارستان تنها کشورهای قاره هستند که زبانشان هند و اروپایی نیست. سالها هم تحت تسلط سوئد و روسیه بوده اند. 

دیدار فنلاند و دانمارک در کپنهاگ هرچند تحت تاثیر ایست قلبی ناگهانی کریستن اریکسن، ستاره دانمارکی ها قرار گرفت، اما برای فنلاندی ها دیداری فراموش نشدنی شد. نخستین دیدار در مرحله نهایی تورنمنتی معتبر با سه امتیاز شیرین. آن هم مقابل حریف پرافتخارتر و باسابقه تر اسکاندیناوی در خانه رقیب.

انگلستان، بازگشت فوتبال به خانه؟   

انگلیسی ها سالهاست که هر زمان مسابقات جام جهانی یا یورو برگزار می شود، شعار معروفشان را سر می دهند « فوتبال به خانه بازمی گردد»

به جز جام جهانی ۱۹۶۶ که با قهرمانی انگلستان در خانه همراه  شد، سه شیرها هیچ وقت نتوانسته اند این شعارشان را عملی کنند. حالا آنها به نیمه نهایی یورو رسیده اند مثل جام جهانی ۲۰۱۸. یاران ساوت گیت از پنج بازی مرحله گروهی و حذفی، چهار بازی را در ومبلی برگزار کردند و میزبان نیمه نهایی و فینال مسابقات هم لندن خواهد بود.

مخترعان فوتبال مدرن، حساس ترین بازی خود را در مرحله یک هشتم نهایی مقابل آلمان برگزار کردند، مقابل ژرمن هایی که با سه قهرمانی در یورو به همراه اسپانیا پرافتخارترین تیم اروپا هستند. آلمانها این بار در واپسین دقایق آخرین بازی گروهی با تساوی مقابل مجارستان در مونیخ به مرحله حذفی رسیدند، تا باز هم مجارها بدست آلمانها حذف شوند. می گویند دو تیم ملی در جهان هستند که فوتبال یک جام به آنها بدهکار است، مجارستان دهه ۱۹۵۰ با ستارگانی مثل پوشکاش و کوچیس و هلند دهه ۱۹۷۰ با ستارگانی مثل کرویف و نیسکنس. هردو هم در فینال جام جهانی مغلوب ژرمنها شدند. 

ضرب المثلی در فوتبال است که می گوید « فوتبال ورزشی است که دو تیم در آن به دنبال توپ می دوند و دست آخر این آلمان است که برنده می شود» این بار اما داستان ومبلی چیز دیگری بود. انگلیسی ها در مراحل حذفی تورنمنت های معتبر بین المللی ۵۵ سال بود که ژرمنها را نبرده بودند. بازی تا دقیقه ۷۵ گره خورد بود، اما گل رحیم استرلینگ، جامائیکایی تبار و کاپیتان هری کین، پیروزی را نصیب جزیره نشینان کرد.

شادی بی پایان انگلیسی ها در ورزشگاه، کافه ها و رستورانها دیدنی بود اما این پیروزی روی تاریکی هم داشت. هنگام پخش سرود ملی آلمان در ورزشگاه، هزاران انگلیسی به سرود این کشور بی احترامی کردند. در لحظاتی از بازی هم وقتی ژرمنها پا به توپ می شدند صدای آزار دهنده «نازی لعنتی» به گوش می رسید. سایه سنگین جنگ جهانی دوم هنوز بر سر گروهی از تماشاگران سایه انداخته که در هنگامه جنگ حتی به دنیا نیامده بودند. انگلیسی های آنگلوساکسون از لحاظ تاریخی از منطقه ای در جنوب دانمارک و شمال آلمان فعلی به جزیره بریتانیا مهاجرت کرده اند. زبان انگلیسی زیر شاخه ای از زبانهای ژرمنی است و خاندان سلطنتی فعلی بریتانیا هم ریشه ای آلمانی دارد. همه این اشتراکات اما باعث نشده میدان فوتبال به محلی برای باز شدن خاطره های بد تاریخی تبدیل نشود.

در شمال جزیره، اما داستانی دیگر در جریان است. اسکاتلندی ها که  در زبان محلی شان کشورشان را آلبا می نامند تا سال ۱۷۰۷ کشوری مستقل بودند، حالا چند سالی است که دوباره ساز جدایی از بریتانیا  کوک کرده اند.

در رفراندم سال ۲۰۱۴ رای دهندگان اسکاتلندی با ۵۵ درصد در برابر ۴۵ درصد آرا، به باقی ماندن سرزمین خود به عنوان بخشی از بریتانیا رای دادند. اما رهبران محلی اسکاتلند اعلام کرده اند به دنبال راه اندازی رفراندومی دیگر هستند.

هم گروه شدن انگلستان و اسکاتلند در یورو ۲۰۲۰، جدا از رقابتی ورزشی بار دیگر رقابت فرا فوتبالی دو کشور را به صحنه کشید. این دو تیم که برگزار کننده نخستین بازی بین المللی جهان در سال ۱۸۷۲ هستند در ورزشگاه ومبلی لندن به میدان رفتند. اسکاتلندی ها با وجود دو شکست مقابل کرواسی و جمهوری چک به تنها امتیاز خود در این رقابتها مقابل همسایه مدعی رسیدند. شهرهای اسکاتلند تا پاسی از شب صحنه پایکوبی هوادارانی شد که نباختن مقابل رقیبی قدیمی را جشن گرفتند. اسکاتلندی ها مفتخر به متوقف کردن همسایه جنوبی در خانه حریف و انگلیسی ها به دنبال بازگشت فوتبال به خانه.