نوروز امسال، با شرایط ویژه‌ای که شیوع کرونا ایجاد کرد، فرصتی استثنایی برای شبکه‌های تلویزیونی ایران فراهم آورد تا ظرفیت‌های خود برای سرگرم‌ کردن مردم را به بوته آزمون بگذارند.

هرچند به‌دلیل نپیوستن ایران به کپی‌رایت، تنوع انتخاب برای بینندگان ایرانیان زیاد است و از مرور برخی کانال‌های پربیننده تلگرامی می‌توان دریافت که حتی فیلم‌ها و سریال‌های روز دنیا با فاصله‌ای اندک (بین ۱۵ روز تا یک ماه) زیرنویس و حتی دوبله و در شبکه‌های مختلف پخش می‌شوند، تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که برنامه‌های نوروزی صدا‌و‌سیما، به‌خصوص سریال‌ها، پرطرفدار است و به همین دلیل، شبکه‌های تلویزیونی ایران سعی می‌کنند در این ایام با چنته‌ پرتری به میدان بیایند. برخی از شرکت‌ها نیز این اقبال را حس کردند و به سمت تولید سریال‌هایی رفتند که از قِبل آن می‌توانند آگهی‌های بازرگانی بسیاری بگیرند. 

بر همین اساس، پنج شبکه تلویزیونی مهم‌تر صدا‌و‌سیما سریال‌ها و برنامه‌های گوناگونی برای این ایام تدارک دیده بودند.

چهار نظرسنجی بدون ارزیابی نهادی مستقل

هیچ نهاد مستقلی این برنامه‌ها را ارزیابی نکرده است، اما از واکنش‌ها در فضای مجازی، نقد و نظر‌ها در رسانه‌های مجازی و استقبال از این برنامه‌ها و نیز ارزیابی شمارش‌گرهایی که تعداد بیینده‌‌های هر برنامه را نشان می‌دهند می‌توان به یک ارزیابی نسبی از میزان استقبال از آن‌ها دست یافت.

برای نمونه، در میان پنج سریالی که در ایام نوروز از شبکه‌‌های گوناگون پخش شد، فصل ششم سریال «پایتخت» با فاصله زیادی نسبت به سایر سریال‌ها، پربیننده‌تر بود، میانگین تعداد بیننده‌های آن حتی در یوتیوب که در ایران فیلتر است بالای ۸۰۰ هزار نفر بود.

در نظرسنجی صدا‌و‌سیما در مورد برنامه‌های نوروزی که روابط عمومی این نهاد انجام داد نیز سریال پایتخت در صدر قرار گرفت.

مدیران صدا‌و‌سیما مدعی شده‌اند ۹۲ درصد از مردم ایران در ایام نوروز برنامه‌های نوروزی را پیگیری کرده‌اند، ادعایی که با توجه به حجم بالای فیلم‌ها و سریال‌های خارجی که مثل نقل و نبات در شبکه‌های مختلف زیرزمینی و کانال‌های تلگرامی دست به دست می‌شود، چندان قابل راستی‌آزمایی نیست.

بر اساس همین گزارش و نظرسنجی، فصل ششم سریال پایتخت با ۷۹ درصد، بیشترین بیننده را داشت و ۷۴ درصد بینندگان از این سریال رضایت داشتند. در حالی که درباره سریال‌های دیگر، این رقم به زیر ۵۰ درصد و حتی ۳۰ درصد رسید. سریال «دوپینگ» که از شبکه سه پخش می‌شد، با ۳۹ درصد مخاطب و سریال «کامیون» با ۲۲ درصد مخاطب با استقبال چندانی مواجه نشدند.

بینندگان از برنامه‌هایی مانند «دورهمی» و «عصر جدید» رضایت بیشتری داشتند، هرچند به پای سریال پایتخت نرسید. دورهمی، که برخی قسمت‌هایش مانند مصاحبه با بنیامین بهادری جنجال‌برانگیز شد، با ۵۹ درصد و عصر جدید با ۶۶ درصد به‌نسبت توانستند برای مخاطبان ایرانی جذابیت‌هایی ایجاد کنند که پای برنامه آن‌ها بنشینند.

در فضای مجازی، اقبال به بازیگران سریال پایتخت بیش از دیگر عوامل بود. برای نمونه، بهرام افشاری، بازیگر نقش بهتاش فریبا، تا قبل از پخش این فصل، صفحه اینستاگرامش زیر یک میلیون دنبال‌کننده داشت، اما در پایان سریال، تعداد دنبال‌کنندگان صفحه‌اش به ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر رسید.

پایتخت و حاشیه‌هایی که به راه انداخت

پایتخت اما در فصل ششم از نظر مضمون و حتی نوع پرداخت، با بخش‌های پیشین تفاوت اساسی داشت؛ به این معنا که اگر در فصل‌های گذشته یک موضوع هسته مرکزی فیلمنامه در نظر گرفته می‌شد و بقیه حوادث پیرامون آن چیده می‌شد، این نقطه محوری در فصل ششم تقریبا غایب بود. به تعبیر دقیق‌تر، هر قسمت سریال ادامه قسمت قبلی نبود و می‌شد نوعی استقلال نسبی در آن دید و همین امر سبب شد فقط شخصیت‌ها باشند که در سریال تکرار می‌شوند، نه موضوعی به‌هم‌پیوسته. 

اگر در فصل‌های گذشته محور بازی‌ها روی دو شخصیت اصلی، نقی معمولی (محسن تنابنده) و ارسطو عامل (احمد مهرانفر) می‌چرخید، این بار این محوریت کمابیش بین شخصیت‌های گوناگون توزیع شد و نقش بهتاش فریبا نیز پررنگ‌تر از گذشته شد.

سیاسی شدن سریالی تلویزیونی

پایتخت اما در ایام پخش، برخی حواشی نیز به وجود آورد که شاید مهم‌ترینش آخرین بخش این سریال بود.

در بخشی از قسمت ۱۵ سریال، رحمت (هومن حاجی‌عبداللهی) نامزدش را ترک موتور سوار کرده است و در جاده می‌روند. این نما از دید مخاطبان بسیار شبیه نمایی است که بیش از ۴ دهه قبل در فیلم همسفر، با بازی بهروز وثوقی و گوگوش، دیده شد.

همین شبیه‌سازی سبب شد تا رییس صدا‌و‌سیما آن را توطئه‌ای بپندارد که برخی با نفوذ در عوامل سریال، عملیاتی‌اش کردند. علی عسگری در نامه‌ای به سید‌مرتضی میرباقری، معاونش، با اشاره به حواشی قسمت آخر مجموعه پایتخت ۶، تاکید کرد لازم است بررسی شود که این اقدام حاصل اشتباه، بی‌توجهی و وادادگی است یا نتیجه عملیات مرموز و فتنه‌انگیز «ستون پنجم فرهنگی دشمن».

پاسخ کارگردان سریال اما بسیار منطقی بود. سیروس مقدم در نشست تحلیل و نقد سریال پایتخت در برنامه «شب صحبت» شبکه یک سیما، درباره جنجال اتهام ادای دین به همسفر و ممل آمریکایی گفت: «در فصل‌های قبلی رمبو ساخته بودیم یا جیپسی کینگ، در فصل پنج که سفارش موسسه اوج بود ابراهیم تاتلیس پخش کردیم، یعنی واقعا آن‌جا هم ادای دین به آن خواننده و موسیقی بوده است؟» او به‌صراحت تاکید کرد این سکانس هیچ مورد غیر‌شرعی نداشت و بین هنرپیشه‌ها یک کیف قرار داشت که تماس بدنی وجود نداشته نباشد.

اما جدا از این موارد، سریال پایتخت در نمایش برخی نکات انتقادی و وضعیت معیشتی قشر فرودست و متوسط جامعه‌ موفق عمل کرده است.

در ترسیم وضعیت گرانی اجناس، فرصت‌طلبی و سقوط اخلاقی مردم در حیطه‌های مختلف، کلاهبرداری و حضور مواد مخدر در تار‌و‌پود زندگی افراد و بی‌احترامی به بزرگ‌ترها مرزهایی را در‌نور‌دید که حتی مشاور رسانه‌ای رییس جمهوری هم به آن اشاره کرد.