ایالات متحده آمریکا این روزها شاهد یک بحران سیاسی کم‌سابقه است. این بحران پس از انتشار گزارش‌های رسانه‌ای مبنی‌بر تماس دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، با ولادیمیر زلنسکی، رییس‌جمهوری اوکراین، آغاز شد. طی این تماس، ترامپ از همتای اوکراینی خود خواسته بود تا درباره احتمال فساد پسر جو بایدن، معاون رییس‌ جمهوری پیشین آمریکا و نامزد دموکرات‌ها در انتخابات آینده تحقیق کند. ترامپ طی این مکالمه تلفنی گفته بود که طرف اوکراینی باید در مورد پرونده فساد با وکیلش، رودی جولیانی و همچنین دادستان کل آمریکا  همکاری کند. با استناد به این تماس تلفنی، دموکرات‌ها بر این باورند که ترامپ قانون را نقض کرده و به‌دنبال تبانی با یک طرف خارجی برای تحت تاثیر قرار دادن انتخابات پیش رو بوده است.  

چگونگی واکنش نهادهای رسمی به این بحران

اگر چه گفت‌وگوی تلفنی ترامپ با رییس‌ جمهوری اوکراین در ششم مرداد امسال صورت گرفته بود، اما انتشار محتوای آن تماس تلفنی در روزنامه واشنگتن‌پست در روز ۲۸ شهریور به‌واسطه یک منبع اطلاعاتی، آغازگر این بحران شد. این گزارش سبب شد وزارت دادگستری آمریکا در مورد محتوای آن مکالمه تحقیق کند که درنهایت اعلام شد دونالد ترامپ طی آن تماس تلفنی قانونی را نقض نکرده است. موضع وزارت دادگستری باعث شد برخی از اعضای دو کمیته قضایی و اطلاعات مجلس نمایندگان آمریکا خواستار رسیدگی به این موضوع شوند. با افزایش بحث و گفت‌وگو درباره این موضوع در رسانه‌ها، دموکرات‌ها به تکاپو افتادند تا از آن علیه رییس‌ جمهوری بهره‌برداری کنند.

موضع ترامپ و کاخ سفید

پس از آن که معلوم شد مساله اوکراین تبدیل به یک بحران واقعی شده، ترامپ حمله متقابلی را علیه دموکرات‌ها و جو بایدن آغاز کرد و مدعی شد که آن‌ها در تلاش‌اند آن‌چه در کمیته مولر اتفاق افتاده بود را تکرار کنند تا بر موقعیت انتخاباتی او تاثیر منفی بگذارند. در همین راستا و جهت حمایت از رییس‌ جمهوری، کاخ سفید در روز سوم مهرماه، نسخه کامل مکالمه تلفنی دو رییس‌ جمهوری را منتشر کرد تا نشان دهد هیچ‌گونه تبانی وجود نداشته و ترامپ درباره ادعاهای مربوط به فساد پسر جو بایدن، همتای اوکراینی خود را تحت فشار قرار نداده است.

تحرکات دموکرات‌ها و موضع‌گیری نانسی پلوسی

موضع‌گیری دونالد ترامپ و تلاش‌های کاخ سفید برای ممانعت از برگزاری جلسه استماع کنگره درباره این موضوع و فشار کاخ سفید بر نهادهای اطلاعاتی، دموکرات‌ها را در برابر این اقدامات و متهم کردن ترامپ به تبانی با طرفی خارجی جهت فشار به جو بایدن، نامزد آن‌ها در انتخابات، به واکنش واداشت. عامل تعیین‌کننده اقدامات دموکرات‌ها تغییر موضع نانسی پلوسی، رییس دموکرات مجلس نمایندگان بود. پس از فشارهای زیاد درون حزبی، پلوسی از مخالفت خود در رابطه با آغاز فرایند عزل رییس‌جمهوری در مجلس نمایندگان کوتاه آمد و اعلام کرد که به‌زودی مراحل استیضاح ترامپ در مجلس نمایندگان کلید خواهد خورد.

موضع جمهوری‌خواهان

علی‌رغم نارضایتی برخی جمهوری‌خواهان از رییس‌ جمهوری، بحران اوکراین سبب شد اکثریت هم‌حزبی‌های ترامپ از او حمایت کنند تا دموکرات‌ها نتوانند از این مساله در آستانه انتخابات ۲۰۲۰ بهره‌برداری حزبی کند. البته چنین حمایتی از قدرت و یکپارچگی لازم برخوردار نبود، چرا که برخی از جمهوری‌خواهان تلاش کردند وارد این موضوع نشوند و خود را از جنجال‌های آن دور کنند. افزون بر این، پس از انتشار متن مکالمه تلفنی از سوی کاخ سفید، برخی جمهوری‌خواهان از پیامدهای این گفت‌وگو ابراز نگرانی کردند و ترامپ را به‌طور جدی درگیر یک بحران دانستند.

روند قانونی عزل ترامپ

روند عزل ترامپ، رییس‌ جمهوری آمریکا، که از سوی نانسی پلوسی، رییس مجلس نمایندگان و با حمایت اکثریت دموکرات آن مجلس آغاز شده است، شامل چند مرحله خواهد بود: این روند ابتدا با تنظیم طرح بی‌کفایتی علیه رییس‌جمهوری در کمیته‌هایی مانند کمیته اطلاعات، کمیته قضایی و دیگر کمیته‌های مرتبط آغاز می‌شود. در این زمینه و با توجه به آنچه در حال حاضر مطرح شده است، دموکرات‌ها بر نقض قانون «حامیان انتخابات» یعنی برقراری ارتباط با یک طرف خارجی جهت تاثیر بر روند و نتایج انتخابات از سوی ترامپ تمرکز خواهند کرد. هدف از تمرکز بر این قانون، متهم کردن ترامپ به نقض اختیارات ریاست جمهوری است که نوعی خیانت ملی به‌شمار می‌آید. پس از تصویب طرح بی‌کفایتی در کمیته‌های مربوطه، این طرح در صحن مجلس نمایندگان به رای گذاشته خواهد شد. در صورت تصویب در مجلس نمایندگان با اکثریت نسبی، مرحله دوم روند عزل رییس‌جمهوری در مجلس سنا آغاز می‌شود. البته روند عزل رییس‌جمهوری معمولا با توجه به بررسی آن در دو مجلس نمایندگان و سنا زمان‌بر است، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که دموکرات‌ها تلاش دارند تا پیش از پایان امسال، این روند را در مجلس نمایندگان به پایان برسانند.

سه سناریو در برابر ترامپ

آغاز روند قانونی عزل رییس‌ جمهوری در مجلس نمایندگان به‌معنای برکناری عملی او نیست، بلکه تنها محدود به تنظیم طرح بی‌کفایتی برای تقدیم به مجلس سنا جهت بررسی و تصمیم‌گیری نهایی خواهد بود. با توجه به سوابق قانونی عزل سه رییس جمهوری سابق ایالات متحده (اندرو جانسون، ریچارد نیکسون و بیل کلینتون)، به‌نظر می‌آید روند کنونی عزل دونالد ترامپ خارج از چارچوب‌های قبلی قانونی نخواهد بود.

۱- سناریوی اندرو جانسون: روند برکناری اندرو جانسون هنگامی در مارس ۱۸۶۸ آغاز شد که مجلس نمایندگان آمریکا لایحه‌ای با ۱۱ ماده از جمله اتهام انتصابات غیر قانونی، سوءاستفاده از اموال دولتی، نقض برخی قوانین فدرال و بی‌توجهی به جایگاه کنگره را متوجه او ساخت. این لایحه در صحن مجلس نمایندگان حد نصاب لازم را کسب نکرد و به این ترتیب روند عزل جانسون در همان گام اول با شکست مواجه شد و به مجلس سنا نرسید.

۲- سناریوی ریچارد نیکسون: مجلس نمایندگان آمریکا در ژوئیه ۱۹۷۴ طرح بی‌کفایتی را در رابطه با پرونده «واتر گیت» شامل سه اتهام ممانعت از اجرای عدالت، سوءاستفاده از قدرت و بی‌توجهی در کنگره علیه رییس‌جمهوری به تصویب رساند. اما روند عزل نیکسون قبل از ارجاع به مجلس سنا با استعفای او به پایان رسید.

۳- سناریوی بیل کلینتون: مجلس نمایندگان در پرونده «مونیکا لوینسکی» طرحی با اتهام‌های هتک حرمت، نقض سوگند و ممانعت از اجرای عدالت را علیه بیل کلینتون به تصویب رساند. با ارجاع این طرح به مجلس سنا، روند محاکمه رییس‌جمهوری در آن مجلس آغاز شد، اما طرح برکناری کلینتون حد نصاب دو سوم مجلس سنا را کسب نکرد و او رییس‌ جمهوری باقی ماند.

طبق سناریوهای پیش‌تر گفته شده، سه احتمال در برکناری دونالد ترامپ قابل پیش‌بینی خواهد بود: نخست، به مانند تجربه اندرو جانسون روند تصویب طرح بی‌کفایتی در مجلس نمایندگان به دلیل نرسیدن به حد نصاب قانونی با شکست مواجه شود. این امر نسبتا بعید است، چرا که اکثریت مجلس نمایندگان با دموکرات‌هاست و به احتمال قریب به یقین این طرح در مجلس نمایندگان به تصویب خواهد رسید و روند عزل به مجلس سنا خواهد رفت. در این حالت که احتمال دوم است، با ارجاع روند برکناری به سنا حالتی شبیه وضعیت بیل کلینتون اتفاق خواهد افتاد، چرا که سنا از اکثریت جمهوری‌خواهان تشکیل شده و بدون شک طرح بی‌کفایتی ترامپ در این مجلس رای نخواهد آورد. اما حالت سوم یعنی استعفای ترامپ به مانند ریچارد نیکسون، ضعیف‌ترین احتمال میان احتمال‌های ممکن قابل پیش‌بینی است.

به این ترتیب با آغاز روند قانونی برکناری دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا از سوی مجلس نمایندگان، ایالات متحده وارد بحران سیاسی-قانونی طولانی و نفس‌گیری شده است که به بحث‌های داغ و چالشی بسیاری در سطح جامعه و رسانه‌های آن کشور خواهد انجامید. با این وجود، بعید به‌نظر می‌رسد این روند قانونی به عزل ترامپ منجر شود، اما بدون شک چنین کشمکشی تاثیر چشمگیری بر رقابت‌های انتخاباتی پیش روی آمریکا خواهد گذاشت.