در حالی که فقط سه هفته تا زمان ثبت‌نام نامزدهای انتخابات مجلس یازدهم باقی مانده است، برخی رسانه‌ها گفته‌اند علی‌ لاریجانی، نماینده شهر قم و رییس مجلس ایران، در جمع عده‌ای از فعالان سیاسی نزدیک به خود اعلام کرده است دیگر کاندیدای انتخابات مجلس نخواهد شد. اولین بار خبرگزاری اصلاح‌طلب ایلنا و پایگاه خبری آفتاب این خبر را اعلام و ادعا کردند لاریجانی درباره علت این تصمیم گفته «تاکنون هرچه در توان داشته برای کشور به کار گرفته است».

این دلیل برای تصمیم لاریجانی در شرایطی مطرح می‌شود که او تاکنون نه تنها سه دوره متوالی به نمایندگی مردم قم در مجلس برگزیده شده، بلکه رکورددار ریاست مجلس در جمهوری اسلامی ایران بوده است. او از آغاز دوره هشتم مجلس، ریاست قوه مقننه را به عهده داشته و تا‌کنون به‌مدت ۱۲ سال در این سمت فعالیت کرده است.

چنانچه این گمانه‌زنی‌ها در مورد انصراف لاریجانی از نامزدی در انتخابات آتی مجلس، که دوم اسفند سال جاری برگزار خواهد شد، درست باشد، قدر مسلم انگیزه این اقدام تمام شدن توان او برای امور کشور، آن‌گونه که از او نقل شده است، نیست.

انگیزه‌های احتمالی انصراف علی لاریجانی

اولین دلیل تصمیم لاریجانی می‌تواند نوعی آبروداری باشد، چرا که اصول‌گرایان در چند هفته اخیر، تصمیم به عبور از لاریجانی گرفته‌اند و اصلاح‌طلبان هم در ماه‌های اخیر، با انتقاد از ائتلاف انتخاباتی با جریان‌هایی مانند اعتدال‌گرایان، بر بستن لیست‌های انتخاباتی صرفا اصلاح‌طلبانه تاکید کرده‌اند.

این امر به‌طور غیر‌مستقیم یعنی خط‌ و نشان کشیدن برای اعتدال‌گرایان، که اطرافیان لاریجانی و حامیان دولت را شامل می‌شوند. به عبارت دیگر، لاریجانی عملا در انزوا قرار گرفته است، در حالی که او در هر سه انتخابات اخیر که موفق شد به‌عنوان نماینده به مجلس راه یابد، نامزد جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود و به‌جز قرارگیری در لیست این جامعه، در فهرست امید اصلاح‌طلبان نیز قرار داشت.

علاوه بر این، در فهرست امید تدوین‌شده برای تهران در دور پیشین انتخابات مجلس، برخی چهره‌های نام‌آشنا نیز وجود داشتند که به لاریجانی نزدیک بودند و در نهایت، به مجلس را یافتند، هرچند لاریجانی در انتخابات قبلی مجلس در لیست اصول‌گرایان قم نبود.

دلیل دوم می‌تواند چشم طمعی باشد که لاریجانی به ریاست قوه مجریه در آینده نه چندان دور دوخته است. در این راستا، انصرافش از نامزدی برای انتخابات مجلس یازدهم ضمن آن‌که مقدمات قانونی حضور احتمالی‌اش در صحنه انتخاباتی سال ۱۴۰۰ را فراهم می‌کند، باعث می‌شود در فرصت کافی برنامه‌هایش را در قامت نامزد ریاست جمهوری تدوین و منسجم کند. یکی از شواهد اتخاذ چنین تصمیمی سفرهای استانی لاریجانی در ۶ ماه اخیر است که به‌منزله نوعی تبلیغات و زمینه‌سازی برای کسب کرسی ریاست جمهوری است.

لاریجانی به‌خوبی می‌داند که با حذف او از لیست شورای هماهنگی اصول‌گرایان در قم، که برای دومین بار در چهار سال اخیر رخ می‌دهد، برای زمینه‌سازی حضور فعال در انتخابات ریاست جمهوری، ابتدا باید بر مخالفت‌های جدی اصول‌گرایان غلبه و سپس تلاش کند حمایت بیشتر جریان‌های نزدیک به اصلاح‌طلبان را کسب کند.

دلیل سوم مربوط می‌شود به آغاز احتمالی دوره‌ای که می‌توان آن را دوره «لاریجانی‌زدایی» نامید یا عصر گذار از خاندان لاریجانی. نشانه‌های اولیه این پدیده زمانی بروز کرد که ابراهیم رییسی در سال گذشته بر مصدر قدرت قضا نشست و دستگاه قضایی قبلی، به ریاست صادق لاریجانی، را به فساد زیربنایی و سازمان‌یافته متهم کرد. امتداد این اتهام‌ها تا بدان‌جا کشیده شد که محمد یزدی، دبیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، نه تنها به‌صورت تلویحی عدالت لاریجانی در زمان ریاستش بر قوه قضاییه را زیر سوال برد، بلکه در مورد شایستگی فقهی او در دوره‌ای که در قم بود ابراز تردید کرد.

چه بسا در همین راستاست که علی لاریجانی، که به‌خوبی حس کرده است هر پنج برادر به‌تدریج در حال به حاشیه رفتن‌اند، ترجیح می‌دهد در شرایط فعلی دست‌کم برای مقطعی خود و خاندانش را از مناصب مهم دور نگه دارد. این فرضیه زمانی تقویت می‌شود که به تحلیل‌های برخی رسانه‌ها در این‌باره توجه داشته باشیم. در نمونه‌ای قابل تامل، هفته‌نامه «المجله» می‌نویسد: «می‌توان لاریجانی‌ها را حزبی خانوادگی و یکپارچه خواند که در تقابل با اصلاح‌طلبان، خود را منادی سنت‌گرایی دینی و منجی اصول‌گرایان می‌دانند.»

پیامدهای عبور از لاریجانی برای دولت روحانی

درست در مقطعی که اصول‌گرایان از لاریجانی گذر می‌کنند و برای دومین بار از سال ۹۴ که انتخابات دوره دهم مجلس برگزار شد، نام لاریجانی را در فهرست انتخاباتی خود قرار نمی‌دهند، در سوی دیگر قالیباف در حال قدرت گرفتن است. اگرچه علی لاریجانی در لیست دوره قبلی اصول‌گرایان برای انتخابات مجلس قرار نداشت، در آن مقطع، در صدر فهرست امید قم بود.

از سویی، در اسفند سال ۹۷، نمایندگان مجلس به طرحی رای دادند که بر اساس آن، کسانی که بیش از سه دوره نماینده بوده‌اند امکان نامزد شدن برای چهارمین بار را نداشته باشند. هرچند آن طرح به تشخیص شورای نگهبان، به‌دلیل مغایرت با قانون اساسی تصویب نشد، همان زمان برخی رسانه‌ها گمانه‌‌زنی ‌کردند که طرحی است برای حذف علی لاریجانی و نامزد نشدنش در دوره بعدی انتخابات مجلس. اما لاریجانی در واکنش به این مساله گفته بود که مخالف این طرح نیست و اتفاقا این طرح حسن هم دارد، چرا که باعث می‌شود افرادی که مدتی در مجلس حضور داشتند استراحت کنند!

در حالی‌که حسن روحانی تاکنون نتوانسته است به بسیاری از وعده‌های انتخاباتی‌اش عمل کند، خروج احتمالی لاریجانی از صحنه مجلس در دوره بعدی شوکی بزرگ برای اعتدال‌گرایان و جریان همسو با دولت در انتخابات آتی مجلس خواهد بود. این در حالی است که روحانی و کابینه‌اش با برجام محتضر، که زمانی بالاترین افتخار و دستاوردش بود، و تحریم‌هایی روبه‌روست که روزبه‌روز عرصه را بر او تنگ‌تر می‌کند و بنابراین با فشارهای روزافزون ترامپ بر ایران و مقاومت جدی خامنه‌ای در برابر مذاکره با آمریکا، برگه‌های بازنده دولت روحانی به‌سرعت افزایش پیدا خواهد کرد.

از سویی، هم‌زمان با رونمایی از رویکرد جدید اصلاح‌طلبان و کنار گذاشتن احتمالی لاریجانی از نمایندگی و ریاست مجلس آینده، احتمال حضور قالیباف در مجلس یازدهم قوت گرفته است. هم‌زمان با پروژه حذف علی لاریجانی از قم، صدا‌و‌سیما فرصت‌هایی استثنایی در اختیار قالیباف قرار داده است تا حداکثر تبلیغات برای ورود پیروزمندانه به مجلس یازدهم در جایگاه رهبری اصول‌گرایان را داشته باشد. از طرفی، انتقادها علیه حداد عادل در روزهای اخیر نیز خود به‌تنهایی عامل مهمی است که می‌تواند پیروزی قالیباف در جبهه اصول‌گرایان را محتمل‌تر کند. همچنین علیرضا زاکانی، از معدود اصول‌گرایان تندرو که در انتخابات ریاست جمهوری گذشته از نامزدی قالیباف حمایت کرده بود، اکنون در صدر لیست اصول‌گرایان قرار دارد. یکی از انگیزه‌های اصول‌گرایان از قرار دادن زاکانی در لیست، جلب حمایت نیرو‌های بسیجی قم است، که احتمال پیروزی قالیباف را نیز مضاعف می‌کند، چرا که زاکانی همچون گذشته کماکان در کنار قالیباف خواهد بود.

چنانچه پایان لاریجانی آغازی باشد برای قالیباف، مجلس اصول‌گرای آتی با ترکیب احتمالی مجتبی ذوالنور، علیرضا زاکانی و محمدباقر قالیباف، برای عمر کوتاه باقی‌مانده از دولت روحانی گلی است که به سبزه نیز آراسته خواهد شد.