هرچند جمهوری اسلامی سابقه درخشانی در دروغ‌پردازی و ادعاهای اغراق‌آمیز دارد، خبر ساخت کرونایاب در نوع خود کم‌نظیر است، زیرا حتی بخشی از بدنه دولتی حکومت هم این ادعا را به سخره گرفت و محکوم کرد. تنها ساعاتی پس از اعلام ابداع دستگاه ویروس‌یاب سپاه پاسداران که حسین سلامی، فرمانده این نهاد، از آن رونمایی کرد، واکنش‌های صریحی علیه آن نشان داده شد.

کیانوش جهان‌پور، سخنگوی وزارت بهداشت، در ۲۷ فروردین‌‌ماه، در یک نشست خبری گفت: «اگر این دستگاه از سوی وزارت بهداشت تایید شده بود، حتما در گزارش رونمایی آن اعلام می‌شد مرجع تایید وزارت بهداشت است.» به دنبال واکنش رسمی این وزارتخانه، حسام‌الدین آشنا،‌ مشاور حسن روحانی که ریاست مرکز بررسی‌های استراتژیک را نیز بر عهده دارد، در توییتر خطاب به صداوسیما، ضمن این‌که برنامه معرفی دستگاه فوق را «رپورتاژ آگهی» خواند، از این رسانه خواست از ادامه این کار خودداری کند. آشنا گفت: «بدون تایید رسمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، برای واکسن‌ها، داروها، کیت‌های تشخیصی و ویروس‌یاب‌های ابتکاری و بی‌نظیر تبلیغ نکنید.»

دستگاه شگفت‌انگیز ویروس‌یاب یا سوخت‌یاب؟!

فرمانده سپاه پاسداران در مراسم رونمایی از ابزار ویروس‌یاب «مستعان» مدعی شد: «این دستگاه با استفاده از ویروس دوقطبی و ایجاد میدان مغناطیسی تا شعاع ۱۰۰ متری، در پنج ثانیه سطوح و افراد آلوده را تشخیص می‌دهد. این دستگاه نیاز به خون‌گیری ندارد، از راه دور و هوشمندانه عمل می‌کند، یعنی برای غربال‌گیری انبوه استفاده می‌شود.»

اما بخش عجیب‌تر ادعای حسین سلامی این بود که این «پدیده علمی شگفت‌انگیز» در بیمارستان‌های مختلف آزمایش شده است و بیش از ۸۰ درصد دقت دارد. این در حالی است که مقام‌های ارشد وزارت بهداشت و درمان اساسا قابلیت این کرونایاب را رد کرده‌اند، چه رسد به این‌که ادعای سلامی مبنی بر کارایی بالای آن در شبکه درمانی کشور را تایید کرده باشند.

سوال این‌جاست به‌رغم راستی‌آزمایی ادعای سپاه پاسداران و در نتیجه، تردید جدی در کارایی چنین دستگاهی، چرا فرمانده سپاه پاسداران اقدام به برپایی این نمایش کرد؟ پاسخ را در مواردی که در ادامه می‌آید، باید جستجو کرد.

۱) نهاد پر‌نفوذ سپاه پاسداران به‌رغم پرونده سیاهی که در برخورد امنیتی با شهروندان داشته است، هنوز هم بر این باور است که طرح ادعا‌هایی از این دست هرچند برای مردم ایران باورپذیر نیست، تایید و تحسین اعضا و نزدیکان این نهاد و بسیج را برمی‌انگیزد و همین برای تبلیغ تصورات تخیلی سپاه پاسداران به نام علم و ابداع فناوری کفایت خواهد کرد.

۲) در شرایط سخت اقتصادی فعلی که بحران کرونا آن را به‌شدت تشدید کرده است، جان باختن بسیاری از شهروندان در اثر ابتلا به این ویروس، که بخشی از آن برمی‌گردد به مسئولیت‌ناپذیری حکومت در مقابل این همه‌گیری به‌ویژه در روزهای آغازین شیوع، اعلام ابداعی از این دست ممکن است بتواند تا حدی از تمرکز مردم بر مشکل اصلی بکاهد.

۳) جمهوری اسلامی از این طریق بر آن است با ادامه دهن‌کجی به غرب، به‌ویژه دولت ترامپ، با طرح ادعا‌هایی از این دست، توان به‌اصطلاح تخصصی خود را به رخ جهانیان بکشد. این فرضیه با در نظر گرفتن برخورد حکومت در اخراج پزشکان بدون مرز از ایران و ادعای برخی وابستگان نظام، به‌ویژه بسیجیان که اخیرا خواستار کمک‌های مالی به مردم مستضعف کرونا‌زده آمریکا از طریق سفارت سوییس بودند، قابل درک است.

به‌رغم همه تلاش‌ها و ادعاهای رژیم، تنها یک روز پس از انتشار خبر این «اختراع شگفت‌آور»، فاش شد که که ویروس‌یاب «مستعان» پیش‌تر در سال ۱۳۹۶، به‌عنوان ردیاب سوخت قاچاق معرفی و شخصی به نام کامبیز گلشنی مخترع آن معرفی شده بود. در دی‌ماه ۱۳۹۸، شبکه افق، وابسته به سپاه پاسداران، در مستندی به نام «مخترع آهنی»، به مشکلات سه محقق ایرانی ‌پرداخت که یکی از آنان کامبیز گلشنی بود، یعنی همین فردی که امروز به‌عنوان مخترع ویروس‌یاب معرفی شده است. به نظر می‌رسد در آن برنامه تلویزیونی، همین دستگاه کرونایاب به‌عنوان ماشین ردیابی آب‌های زیرزمینی معرفی شده بود، با این تفاوت کوچک که قابلیت شناسایی آب‌های زیرزمینی اطراف دریاچه ارومیه تا فاصله ۳۰۰ متری را داشت و امروز، برای کشف کرونا تا شعاع ۱۰۰ متری عمل می‌کند.

البته امیدواریم اختراع گلشنی با دستگاهی به همین شکل و مختصات که کلاهبرداری بریتانیایی به نام جیم مک‌کورمیک ابداع و ادعا کرده بود که بمب‌یاب است، ارتباطی نداشته باشد. نام بمب‌یاب او ADE651 بود و در سال ۲۰۱۰، بی‌بی‌سی و روزنامه گاردین فاش کردند که دستگاه قلابی مک‌کورمیک به ۲۰کشور از جمله ایران، عراق و لبنان فروخته شده بود. در آوریل ۲۰۱۳، شرکت مک‌کورمیک به نام ATSC منحل و او به ده سال زندان محکوم شد.

واژه موهوم «ویروس دوقطبی»

در حالی‌که ویروس‌ها را تنها به‌عنوان آلوده‌کننده انواع میکروارگانیسم‌ها می‌شناسیم و اساسا ارگانیسم زنده به حساب نمی‌آیند، قضاوت قطعی درباره ماهیت زیستی آنان بسیار دشوار است. تولید ارتعاش‌های الکتریکی یا مغناطیسی لزوما به زنده یا غیرزنده بودن ارتباطی ندارد و طرح ادعای شناسایی ویروس از فاصله‌ای معین با هر نوع فناوری، دست‌کم با دانش امروز سازگاری ندارد.

ادعای فرمانده کل سپاه پاسداران درباره کرونا‌یاب مستعان به دلایل زیر غیرعلمی و غلط است:

۱) دوقطبی بودن هر میکروارگانیسمی از جمله باکتری‌ها و ویروس‌ها صفتی ساختگی است. کرونا از ویروس‌های دارای RNA است. بنابراین، ژنوم هسته‌ای آن سه نوع RNA یعنی رشته‌ای مثبت (+)، رشته‌ای منفی (-) و RNA ويروس‌های بازگشت‌كننده (رترو ويروس) دارد. اما این تقسیم‌بندی هیچ ارتباطی به ساطع کردن میدان مغناطیسی یا الکتریکی ندارد تا دستگاه گیرنده‌ای آن را شناسایی کند.

۲) حتی اگر بر فرض میکروارگانیسمی دارای قطب مغناطیسی باشد، شناسایی آن با ابزاری از فاصله دور ناممکن است، چرا که ویروس‌ها از باکتری‌ها نیز کوچک‌ترند و اندازه آن‌ها صرفا در حد چند ده نانومتر است. با وجود این‌که کرونا ویروس بزرگ‌تری است و شاید اندازه‌اش به ۱۶۰ نانومتر برسد، شناسایی آن از مسافت دور ممکن نیست.

۳) مرجعی که صلاحیت‌ تایید چنین ادعایی را دارد وزارت بهداشت است که آن هم به‌درستی علمی و کاربردی بودنش را انکار کرده است. بنابراین ادعای موفقیت‌آمیز بودن کاربرد این ردیاب در بیمارستان‌ها صرفا تبلیغ و عوام‌فریبی است.

۴) انجمن فیزیک ایران ۲۸ فروردین، در بیانیه‌ای نوشت: «دانش بشری در حال حاضر، توان شناسایی و آشکارسازی ذراتی با ابعاد حدود ۱۰۰ نانومتر را از راه دور ندارد و چنین ادعایی باور‌ناپذیر و در حد داستان‌های علمی و تخیلی است.»

جمهوری اسلامی نظامی است که به هرسوی آن بنگریم، همواره نهادهای متعدد ازجمله سپاه پاسداران و رهبری، به‌شکل مراکز دو یا چند‌قطبی قدرت حضور دارند. از آنجایی که این نهادها  طبعا نمی‌توانند در هر زمینه علمی تخصص داشته باشند، کشف «ویروس دوقطبی» و اختراع دستگاهی برای شناسایی آن صرفا ادعایی موهوم است. علاوه بر این، اعلام چنین اختراعی از سوی مرجعی غیرعلمی و نامرتبط، یعنی سپاه پاسداران، موید نگاه امنیتی حکومت در همه حوزه‌ها از جمله بهداشت و درمان است.

شاید اعلام شتاب‌زده ابداع ویروس‌یاب تخیلی در راستای رویای خامنه‌ای باشد که سال ۱۳۹۹ را سال «جهش تولید» نامید، هرچند نهاد‌های قدرت نزدیک به رهبر و مجیزگوی او با اختراع‌هایی از این دست، دچار «جهش توهم» به نام توسعه و فناوری شده‌اند. روی دیگر سکه هم این است که با چنین ادعاهایی، ایران را هدف طعنه و تمسخر کشورهای پیشرفته قرار می‌دهند.