در روزهای آغازین سال نو میلادی، منطقه شاهد بروز تحولات مهمی بود که امنیت منطقه‌ای را با خطر بسیار جدی مواجه کرد. کشته شدن قاسم سلیمانی در عراق در حمله پهپادهای آمریکایی نقطه شروع بحران در منطقه و به تبع آن، افزایش تنش‌ها بود. نگرانی عمده کشورهای منطقه، به‌ویژه کشورهایی که تولید‌کننده انرژی‌اند و اقتصادشان وابسته به صادرات انرژی است، چگونگی واکنش تلافی‌جویانه ایران به کشته شدن قاسم سلیمانی بود. 

بلافاصله پس از کشته شدن قاسم سلیمانی، شوک آنی به بازار نفت وارد شد و قیمت نفت حدود ۴ درصد افزایش پیدا کرد. در بهار گذشته و به‌دنبال توقیف و حمله به تانکرها در تنگه هرمز هم قیمت نفت افزایش پیدا کرده بود. پس از این حملات، کشورهای منطقه و کشورهای عمده مصرف‌کننده انرژی، که بیشتر نفت خام و ال‌ان‌جی مصرفی خود را از طریق تنگه هرمز وارد می‌کنند، دیپلماسی گسترده‌ای برای کاهش تنش در منطقه و میانجی‌گری بین ایران و آمریکا به کار گرفتند. آمریکا برای امنیت کشتیرانی در منطقه، ائتلاف منطقه‌ای تشکیل داد. قطر، عمان و عراق از کشورهای پیشرو در منطقه برای حل اختلاف و رفع تنش بین ایران و آمریکا بودند.

سفر امیر قطر به ایران

پس از سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین و قبول مسئولیت سپاه پاسداران در سرنگونی این هواپیما به‌وسیله دفاع موشکی، امیر قطر اولین مقام خارجی بود که به تهران سفر کرد.

هفته قبل، وزیر امور خارجه قطر به ایران آمد تا مقدمات سفر امیر قطر به ایران را آماده کند. تاریخ سفر پیش‌تر اعلام نشده بود. این اولین سفر شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی، امیر قطر، از زمان به قدرت رسیدنش در سال ۲۰۱۳ بود. او پیش از سفر به تهران، در مراسم تدفین سلطان قابوس در عمان حضور یافته بود. عمان همیشه روابط خوبی با ایران داشته است و در چند مورد، میزبان نمایندگان ایران و کشورهای اروپایی و آمریکایی در جریان مذاکرات هسته‌ای بود. هدف از این سفر، تقویت روابط دو‌جانبه و تلاش برای کاهش تنش جاری بین ایران و آمریکا عنوان شد.

پس از کشته شدن قاسم سلیمانی، گمانه‌زنی‌هایی در مورد احتمال حمله ایران به پایگاه‌های آمریکا در منطقه مطرح شد. آمریکا در قطر پایگاه هوایی العدید را دارد که از سامانه‌های پدافندی پیشرفته‌ای نیز برخوردار است. احتمال حمله به تاسیسات نفتی عربستان سعودی و همچنین احتمال حمله به تانکرهای نفت در تنگه هرمز نیز مطرح شد.

با حمله موشکی ایران به دو پایگاه آمریکا در عراق، انتظار می‌رفت تنش در منطقه تا حدی کاهش یابد و امنیت انرژی و به‌ویژه امنیت ترانزیت نفت و ال‌ان‌جی در منطقه به حالت پیش از شروع بحران جاری بین ایران و آمریکا برگردد. با سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراین، تنش در منطقه باز هم افزایش یافت.

صادرات ال‌ان‌جی قطر

قطر و ایران در میدان پارس جنوبی شریک‌اند. قطر با داشتن روابط خوب با کشورهای غربی، توانسته است توجه شرکت‌های بزرگ انرژی را به میادین نفت و گازش جذب کند. در سایه حضور شرکت‌های بزرگ انرژی و فناوری پیشرفته این شرکت‌ها، قطر توانسته است به بزرگ‌ترین صادر‌کننده ال‌ان‌جی در جهان تبدیل شود. در سال گذشته، این کشور با صادرات ۱۰۴/۸ میلیارد متر مکعب ال‌ان‌جی، توانست در رتبه نخست صادر‌کنندگان ال‌ان‌جی بایستد. پس از این کشور، استرالیا، مالزی و آمریکا قرار دارند.

پس از انقلاب گاز شیل، آمریکا به صادر‌کننده انرژی تبدیل شده است و در نظر دارد در میان‌مدت، با افزایش صادرات ال‌ان‌جی، به بزرگ‌ترین صادر‌کننده این محصول تبدیل شود. در این بین، استرالیا نیز در صنعت ال‌ان‌جی سرمایه‌گذاری وسیعی کرده و به یکی از رقیبان قطر در بازار جهانی گاز تبدیل شده است. طبق پیش‌بینی اداره اطلاعات انرژی آمریکا، با بالا رفتن ظرفیت صادرات ال‌ان‌جی استرالیا در بازه زمانی سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱، این کشور بزرگ‌ترین صادرکننده ال‌ان‌جی جهان خواهد شد.

کره جنوبی، چین، ژاپن و هند مشتریان عمده ال‌ان‌جی قطرند و این کشور تمام ال‌ان‌جی صادراتی‌اش را از طریق تنگه هرمز ارسال می‌کند. طبیعی است که با توجه به افزایش رقابت در بازار جهانی گاز، هر‌گونه ناامنی در تنگه هرمز و هرگونه درگیری در منطقه به‌معنای کاهش صادرات و سهم قطر در بازار جهانی گاز است. باید یادآوری کرد که هر‌گونه درگیری در منطقه باعث افزایش احتمال خروج شرکت‌های خارجی فعال در میادین نفت و گاز منطقه خواهد شد.

دیدار امیر قطر با روحانی

شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی و حسن روحانی، رییس‌جمهوری ایران، پس از دیدار رسمی، در نشست خبری شرکت کردند. همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، امنیت منطقه و به‌ویژه تنگه هرمز محور اصلی مذاکرات دو طرف بود. روحانی با اشاره به اهمیت امنیت در مسیر ترانزیت انرژی برای کشورهای منطقه، بر ضرورت تداوم رایزنی و همکاری‌های بیشتر بین دو کشور تاکید کرد. به گفته روحانی، در جریان این دیدار، تصمیم‌های مهمی برای توسعه مناسبات میان ایران و قطر اتخاذ شد، از جمله تشکیل کمیسیونی مشترک در چند ماه آینده.

امیر قطر در این نشست، به حمایت ایران از قطر در جریان اختلاف‌های عمیق میان قطر و عربستان سعودی اشاره کرد و ضمن قدردانی از دولت ایران، گفت: «ایران همه امکانات و آسمانش را در اختیار ما قرار داد.» به گفته بن‌حمد، «این‌ها خدماتی هستند که نمی‌شود فراموش کرد». امیر قطر در ادامه افزود هر دو کشور توافق دارند که تنها راه‌حل مشکلات فعلی دیپلماسی و گفت‌و‌گو در منطقه است.

با توجه به وجود پایگاه آمریکا در قطر و روابط خوب این کشور با ایران و آمریکا، دوحه در تلاش است در صورت امکان، بین دو کشور میانجی‌گری کند. استفاده این کشور از دیپلماسی برای کاهش تنش در منطقه تنها گزینه موجود است. قطر هم از لحاظ امنیت انرژی نگران افزایش تنش در منطقه است و هم از لحاظ امنیت منطقه‌ای. در شرایط معمولی، در میان‌مدت و دراز‌مدت امکان کاهش سهم قطر در بازار جهانی گاز وجود دارد. دولت قطر به عواقب کاهش سهمش در بازار انرژی واقف است. حال اگر درگیری در منطقه رخ دهد یا پایگاه آمریکا در این کشور هدف حمله قرار گیرد، امنیت انرژی و امنیت ملی این کشور را با خطر جدی مواجه می‌کند.

میانجی‌گری احتمالی قطر بین ایران و آمریکا این فرصت را برای دوحه فراهم خواهد کرد تا هم در امنیت منطقه‌ای نقشی فعال ایفا کند و هم صادرات ال‌ان‌جی این کشور تداوم یابد. پیش از این سفر، ادعا شده بود که امیر قطر حامل پیام دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، به مقام‌های ایرانی است. اما در نشست مطبوعاتی پس از دیدار امیر قطر با روحانی، به وجود چنین پیامی اشاره‌ای نشد.

چه امیر قطر حامل پیام ترامپ بود چه نبود، قطر به‌هیچ‌وجه مایل به تداوم تنش در منطقه نیست. افزایش حجم تجارت بین دو کشور از دیگر محورهای دیدار امیر قطر با روحانی بود که با توجه به پتانسیل‌های دو کشور، امکان افزایش سطح تجارت بین دو کشور وجود دارد، اما باید مشکلات بین دو کشور در زمینه تجاری رفع شود.