ترکیه در حالی‌که با بحران اقتصادی، به‌ویژه در نتیجه تنش‌های به‌وجود‌آمده بین این کشور و ایالات متحده آمریکا، دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، اکنون با بحران دیگری روبه‌روست که در نتیجه توافق با روسیه بر سر خریداری سیستم پدافند هوایی موسوم به اس‌ـ۴۰۰ از روسیه بالا گرفته است.

گذشته از این‌که آیا ترکیه در شرایط کنونی، به سیستم دفاعی اس‌ـ‌۴۰۰ نیاز دارد یا نه، پرسش اصلی این است که خریداری این سیستم دفاعی از روسیه چه تاثیری بر عضویت ترکیه در سازمان ناتو خواهد گذاشت؟ از طرفی، آیا بی‌اعتنایی ترکیه به نگرانی‌های ایالات متحده آمریکا و تشویق ترکیه به خودداری از خرید سیستم اس‌ـ‌۴۰۰ و استفاده از هواپیمای نسل پنجم اف‌ـ‌۳۵ و سامانه ضد‌موشکی پاتریوت آمریکایی به‌جای اس‌ـ‌۴۰۰ می‌تواند زمینه‌ساز اقدام احتمالی ایالات متحده آمریکا علیه آنکارا باشد؟

به‌طور کلی، ترکیه به‌عنوان یکی از اعضای ناتو تا به امروز از سامانه ضد‌موشکی (پاتریوت آمریکایی) مشترک کلیه اعضای ناتو استفاده کرده است. سلاح‌های دفاعی هوایی متشکل از موشک‌ها، هواپیماها و دیگر سیستم‌های ضد‌هوایی از مهم‌ترین عناصر این سیستم دفاعی به شمار می‌روند. پاتریوت آمریکایی فقط یکی از عناصر فوق محسوب می‌شود. اما این در حالی است که سیستم اس‌ـ‌۴۰۰ در مقایسه با پاتریوت از ویژگی‌های دفاعی کامل‌تر و وسیع‌تری برخوردار است. برای مثال، اس‌ـ‌‌۴۰۰ سیستم هشدار‌دهنده (رادار) در برابر تهدیدات دارد و به‌طور خودکار با دریافت علائم خطر، موشک‌های دفاعی پرتاب می‌کند. به‌علاوه، در حالی‌که محدوده رادار پاتریوت آمریکایی حدود ۲۵۰ کیلومتر و برد موشک‌هایش ۱۵۰ کیلومتر است، محدوده رادار سیستم اس‌ـ‌۴۰۰ تقریبا ۶۰۰ کیلومتر و برد موشکی‌اش حدود ۴۰۰ کیلومتر است.  

بر مبنای این ویژگی‌های خاص، کاملا واضح است که دو سیستم دفاعی فوق با یکدیگر قیاس‌پذیر نیست و تعجبی ندارد هر کشوری که درصدد تقویت سیستم دفاعی‌اش است به سیستم اس‌-‌۴۰۰ علاقه بیشتری داشته باشد. بر این اساس، تمایل ترکیه به خرید این سیستم از روسیه چندان عجیب نیست و قابل درک است. اما مشکل اصلی تطابق نداشتن سیستم اس‌ـ‌۴۰۰ با استانداردهای سیستم دفاعی سازمان ناتو است که ترکیه هم یکی از اعضای آن به شمار می‌رود. برای مثال، رادارهای سیستم دفاعی ناتو مستقر در ترکیه قادر نیست به موشک‌های دفاعی اس‌ـ‌۴۰۰ فرمان پرتاب بدهد و بنابراین، اس‌ـ‌۴۰۰ فقط به‌واسطه رادارش تهدیدهای دشمن را تشخیص می‌دهد. این در حالی است که سیستم سپر موشکی ناتو از طریق رادار و دیگر سیستم‌های هشدار‌دهنده قادر به تشخیص و تثبیت هر‌گونه تهدید در محدوده هوایی هر یک از کشورهای عضو ناتو است و دستور پرتاب موشک را صادر می‌کند.

نکته مهم دیگر این‌که هرچند ترکیه از لحاظ نظامی از مزایای عضویت در ناتو، مانند قدرت بازدارندگی که از مهم‌ترین عناصر در حفظ امنیت ملی ترکیه است، بهره می‌برد، برقراری روابط اقتصادی، نظامی، سیاسی با کشوری که عضو ناتو نیست به مذاق ایالات متحده آمریکا خوش نمی‌آید و از طرفی، این اقدام ترکیه را می‌توان به‌نوعی پشت پا زدن به مزیت بازدارندگی ناتو تلقی کرد که می‌تواند امنیت ملی ترکیه را تحت تاثیر قرار دهد.

بدون شک مسائل متعددی، از جمله اختلاف نظر دو طرف بر سر مساله سوریه، روابط دوجانبه بین ترکیه و ایالات متحده آمریکا را متزلزل ساخته است. این در حالی است که پیشبرد روابط بین کشورها مبتنی بر تلاش برای حل اختلافات و مصمم بودن آن‌ها در شنیدن نظرها و عقاید مخالف طرف مقابل است. در چنین شرایطی اما اصرار یکی از طرف‌ها بر تحمیل سیاست‌هایش بر دیگری به‌طور یک‌جانبه و دور از گفتمان سیاسی مبتنی بر احترام به حاکمیت کشورها، بی‌اعتمادی سیاسی میان کشورها را تشدید می‌کند. در حال حاضر، دولت‌های ترکیه و ایالات متحده آمریکا با اتخاذ رویکرد فوق، روابط دوجانبه‌شان را دچار تنش کرده‌اند. البته نباید فراموش کرد که ترکیه تنها کشور عضو ناتو نیست که سر برخی مسائل مهم با ایالات متحده اختلاف نظر پیدا کرده است. اما نکته مهم این است که در حال حاضر، عضویت هیچ‌یک از این اعضا در ناتو محل نزاع نیست، اما درک و تشخیص این تمایز نیازمند نگاه و رویکرد سیاسی و مطالعه جامع است.

مقام‌های ترک نامه هفته پیش مقام‌های آمریکایی در خصوص خارج کردن ترکیه از پروژه اف‌ـ‌۳۵ را اقدامی خارج از نزاکت و مغایر با روح اتحاد و ائتلاف در چارچوب ناتو تعبیر کردند، چرا که پنتاگون اعلام کرده است خلبان‌های اف‌ـ‌۳۵ ترکیه که دارند ایالات متحده آمریکا آموزش می‌بینند بایستی تا آخر ماه ژوییه خاک این کشور را ترک کنند. با این حال، در نگاه کلی نمی‌توان این اقدام ایالات متحده آمریکا را تهدید علیه ترکیه قلمداد کرد. با در نظر گرفتن جو سیاسی حاکم بر منطقه خاورمیانه و مدیترانه، به‌ویژه در رابطه با مسائل مربوط به ایران، عراق، سوریه، شرق مدیترانه (حضور ترکیه در قبرس به بهانه دفاع از حقوق بخش ترک‌نشین)، ایالات متحده آمریکا نیازمند همکاری با ترکیه است. با این همه، ایالات متحده آمریکا تمام تلاش خود را به کار خواهد بست تا مانع هر‌گونه همکاری و اتحاد احتمالی بین ترکیه و روسیه شود.

از سوی دیگر، ترکیه نیز به دلایلی نیازمند همکاری و مشارکت سیاسی با ایالات متحده آمریکاست. بهبود اقتصاد بیمار و متزلزل ترکیه، که در ده سال اخیر بی‌سابقه بوده است، در گرو روابط حسنه در نتیجه گفتمان سیاسی کارساز با دولت ترامپ است.

با در نظر گرفتن شرایط فوق، احتمال رسیدن ترکیه و ایالات متحده آمریکا به توافقی که البته منافع روسیه را نیز چندان تحت تاثیر قرار ندهد، بسیار محتمل است. روابط و همکاری‌های دو‌جانبه ترکیه و روسیه در زمینه تاسیسات هسته‌ای، خطوط گاز طبیعی بین دو کشور، روابط عمیق اقتصادی و گردشگری بین دو کشور همه و همه حکایت از این واقعیت دارند که هیچ‌یک از طرف‌های روس و ترک صرفا سر مساله سامانه اس‌-‌۴۰۰ حاضر نیست از منافع فوق چشم‌پوشی کند.  

بنابراین، ایالات متحده آمریکا با ارسال نامه‌ای پیرامون مسائل امنیتی و دفاعی دو کشور و در مقابل، ترکیه با پاسخ به آن در حقیقت به دنبال حفظ موقعیت از پیش تعیین‌شده خود در برابر افکار عمومی‌اند.