دیدار وکلای عبدالله اوجالان، رهبر حزب کارگران کردستان (پ.‌ک‌.ک)، در ۱۲ اردیبهشت‌ماه در حالی صورت گرفت که این زندانی سیاسی از ۵ مرداد‌ماه ۱۳۹۰ از ملاقات با وکلای قانونی‌اش منع شده بود و در این مدت، بر اساس گزارش‌های منتشر‌شده، دادستانی عمومی شهر بورسا ۸۱۰ بار با درخواست این وکلا برای دیدار با موکلشان، که از ۲۰ سال پیش در زندانی در جزیره امرالی به‌سر می‌برد، مخالفت کرده بود و در بیشتر موارد، «نامساعدی آب‌و‌هوا، وضعیت اضطراری و خرابی کشتی» از دلایل رد تقاضای این وکلا برای دیدار با عبدالله اوجالان عنوان شده بود.

دیدار با عبدالله اوجالان با وکلایش، پس از هشت سال و انتشار بیانیه‌اش در شرایطی صورت گرفت که از ۲۵ آذرماه سال گذشته (۱۶ دسامبر ۲۰۱۸)، دست‌کم هفت هزار زندانی سیاسی برای پایان دادن به آنچه «انزوای سیاسی» رهبر حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) خوانده می‌شود، در زندان‌های ترکیه دست به اعتصاب غذای «نامحدود» زده‌اند. در این میان، لیلا گووَن، نماینده شهر جولمرگ و عضو حزب دموکراتیک خلق‌ها (ه.‌د.پ)، بیش از ۱۸۳ روز است که در بیرون از زندان دست به اعتصاب غذای «نامحدود و بدون بازگشت» زده است و در این مدت، پزشکان بارها حال عمومی‌اش را وخیم گزارش کرده‌اند.

غیر از ۱۵ زندانی سیاسی کرد که از تاریخ ۱۰ اردیبهشت‌ماه «روزه مرگ» گرفته‌اند، سایر اعتصاب‌کننده‌ها و لیلا گووَن، در اعتصاب غذای تر به‌سر می‌برند.

اعتصاب‌ غذای دسته‌جمعی در زندان‌های ترکیه

اعتصاب غذا پدیده چندان جدیدی نیست و در واقع، همیشه از آن به‌عنوان «نمادی از نافرمانی مدنی رایج و اعتراضِ بدون خشونت» نام برده می‌شود و بین زندانیانی که در دوران حبس با نقض شدید قوانین و یا برآورده نشدن حق و حقوق قانونی‌شان روبه‌رو بوده‌اند رواج داشته است.

برای نمونه، می‌توان به اعتصاب غذای مهاتما گاندی ۷۴ ساله اشاره کرد که ۲۱ روز اعتصاب غذا کرد یا اعتصاب غذای جمعی از زندانیان جمهوری‌خواه ایرلندی در اعتراض به نقض حقوقشان در دهه ۱۹۸۰ میلادی که رابرت جرارد ساندز، مشهور به بابی ساندز، رهبری آن را بر عهده داشت و پس از ۶۶ روز جان خود را از دست داد یا اعتصاب غذای خواهران «پرایس» که ۲۰۵ روز ادامه داشت.

این اعتصاب‌ها، که از چند ماه پیش در سایر زندان‌های ترکیه و در راستای پایان حصر و علیه انزوای عبدالله اوجالان آغاز شده است، فقط مربوط به این دوره زمانی نیست و در گذشته نیز چند بار شاهد مواردی از این دست بوده‌ایم.

در ۲۳ تیر‌ماه ۱۳۶۱ (ژوییه ۱۹۸۲)، جمعی از زندانیان سیاسی در دیاربکر، در جنوب شرقی ترکیه، به‌مدت ۵۵ روز دست به اعتصاب غذا زدند و شماری از زندانیان به نام‌های کمال پیر، محمد خیری دورموش، آکیف ییلماز، علی چیچک و مظلوم دوغان جان خود را از دست دادند، که از آن به‌عنوان بزرگ‌ترین اعتصاب غذای زندانیان سیاسی در ترکیه نام برده می‌شود.

دو سال بعد، اعتصاب غذای دیگری در زندان دیاربکر شکل گرفت که به‌مدت ۵۴ روز ادامه داشت و در آن دو نفر به نام‌های اورهان کسکین و جمال آرات جان خود را از دست دادند.

در ۲۴ فروردین‌‌ماه ۱۳۶۳ (آوریل ۱۹۸۴) در دو زندان متریس و ساغمال جلار، زندانیان سیاسی به مدت ۷۵ روز دست به اعتصاب غذا زدند که مرگ چهار نفر از آن‌ها را به دنبال داشت.

حدود پنج سال بعد در خرداد‌ماه ۱۳۶۸ (ژوٸن ۱۹۸۹) در زندان اِسکی شهیر ترکیه، اعتصاب غذایی ۳۴ روزه شکل گرفت و دو سال پس از آن، اعتصاب غذای دیگری در همان زندان به بسته شدن بند زندانیان سیاسی منجر شد.

در ۴ مرداد‌ماه ۱۳۷۸ (ژوییه ۱۹۹۹)، نیروهای امنیتی به زندان آنکارا حمله کردند که در نتیجه آن، ۱۰ زندانی سیاسی جان خود را از دست دادند.

در ۲۹ مهر ۱۳۷۹ (اکتبر ۲۰۰۰)، با تصمیم دولت ترکیه، انتقال زندانیان سیاسی به «بند اِف» تایید شد، که این اقدام اعتصاب غذای ۸۵۰ زندانی در ۱۸ زندان مختلف ترکیه را در پی داشت، که بیشتر اعتصاب‌کننده‌ها از زندانیان کُرد و چپ بودند. در نهایت، در تاریخ ۲۳ آذر‌ماه همان سال، محمد بکار‌اوغلو، رییس سابق کمیسیون حقوق بشر پارلمان ترکیه، با اعتصاب‌کنندگان در زندان بایرام پاشا دیدار کرد و به‌نمایندگی از حکمت سامی ترک، وزیر عدالت وقت، وعده داد وضعیت زندانیان سیاسی بهبود پیدا کند.

تنها چند روز پس از وعده‌های حکمت سامی ترک و دیدار محمد بکاراو‌غلو با زندانیان، در تاریخ ۲۹ آذر‌ماه، عملیات دولت ترکیه به نام «بازگشت به زندگی» (Hayata dönuş) در زندان‌های ترکیه باعث مرگ ۳۰ زندانی و دو سرباز ارتش ترکیه شد.

و در نهایت، در ۲۲ شهریور ۱۳۹۱ (سپتامبر ۲۰۱۲)، قبل از شروع مذاکرات «پروسه صلح» دولت ترکیه با حزب کارگران کردستان، هزاران زندانی سیاسی در زندان‌های ترکیه دست به اعتصاب غذای دسته‌جمعی زدند که شمار آن‌ها دست‌کم به ده هزار نفر می‌رسید و نتیجه آن افزایش فشارهای بین‌المللی بر دولت ترکیه و آغاز «روند مذاکرات صلح» در سال ۱۳۹۱ شد، روند صلحی که دو سال و اندی پس از آن متوقف و درگیری نظامی بین حزب کارگران کردستان و ارتش ترکیه در بلندی‌های قندیل از سر گرفته شد.

این شکل و نماد سیاسی از اعتراض مدنی زندانیان سیاسی کُرد در ترکیه هم‌زمان می‌تواند دو هدف اصلی و مهم را دنبال کند، اول این‌که توجه افکار عمومی و نهادهای حقوق بشری را بیش از پیش جلب کند و دوم، عزم و گامی رو به جلو در چشم‌انداز سیاسی کشور در روابط و یا از‌سرگیری «مذاکرات صلح» با دولت کنونی ترکیه احساس شود، احتمالی که با در نظر گرفتن شکست حزب عدالت و توسعه در شهرهای بزرگی چون استانبول، آنکارا، آنتالیا و ازمیر و همچنین شرایط کنونی کُردها پس از شکست داعش در شمال سوریه، دور از ذهن نیست.

دیدار با اوجالان، حرکتی تاکتیکی از سوی اردوغان یا شنیدن صدای معترضان؟

دادن اجازه دیدار به وکلای عبدالله اوجالان پس از دوره‌ای طولانی‌مدت در زندان امرالی، هم‌زمان با حکم کمیسیون عالی انتخابات ترکیه به «لغو ناگهانی نتیجه انتخابات محلی» در استانبول بود، انتخاباتی که در روز یکشنبه ۱۱ فروردین‌ماه (۳۱ مارس)، پس از رقابتی تنگاتنگ، اکرم امام‌اوغلو، نامزد حزب جمهوری‌خواه خلق (ج.ه.پ)، را به ریاست شهرداری استانبول رساند، شهری که آن را «نبض اقتصادی ترکیه» می‌نامند. یکی از پست‌های مهمی که از سال ۲۰۰۲، برنده‌اش همواره از حزب عدالت و توسعه (آک‌پارتی) به رهبری رجب طیب اردوغان، ريیس‌جمهوری ترکیه، بوده است.

نتایج انتخاباتی، که صندوق‌های رای تعیین‌کننده‌اش بود، توانست بیش از پیش شخص اردوغان و سیاست‌های حزب حاکم را در اوضاع پر‌التهاب اقتصاد ترکیه، که همواره برگ برنده حزب عدالت و توسعه بوده است، دچار لغزش کند.

برخی ناظران بر این باورند که اجازه دیدار وکلا با عبدالله اوجالان، پس از هشت سال و هم‌زمان با لغو نتیجه انتخابات شهرداری استانبول، می‌تواند قبل از هر چیز به‌معنای اقدامی «تاکتیکی و سیاسی» از سوی حزب حاکم به رهبری رجب طیب اردوغان باشد و نه الزاما پایانی بر «ایزوله‌سازی» رهبر حزب کارگران کردستان یا چاره‌اندیشی و رفع اختلافات ریشه‌ای بین دو طرف در راستای حل مساله کردهای ترکیه و شمال سوریه (روژاوا).

ائتلاف حزب عدالت و توسعه با حزب حرکت ملی (م.‌ه‌.پ)، به رهبری دولت باغچلی، پس از انتخابات پارلمانی ۲۰۱۵، غیر از دوره‌ کوتاه حمله به شهرهای کردنشین در جنوب شرقی ترکیه، چندان جوابگوی خواسته‌های سیاست‌ کنونی حزب حاکم ترکیه (آک‌پارتی) نبوده است. احتمال می‌رود از دست دادن شهرهای مهم در انتخابات محلی ترکیه حزب حاکم را وادار به تغییر رویکرد و بازاندیشی در سیاست‌هایش کرده باشد و اجازه دیدار عبدالله اوجالان با وکلایش می‌تواند به‌معنای نزدیک شدن به کردها و جذب آرای آن‌ها در انتخابات مجدد یکشنبه ۲ تیرماه باشد.

ولی اعضای رهبری حزب دموکراتیک خلق‌ها (ه.د.پ) همچنان حمایت از نامزد حزب جمهوری‌خواه خلق را مانند گذشته در دستور کار دارند.

نکاتی از بیانیه عبدالله اوجالان

دیدار عبدالله اوجالان، رهبر حزب کارگران کردستان، با وکلایش پس از هشت سال و بیانیه‌اش، که وکلایش در هتل تاکسیم هیل قراٸت کردند، حاوی چند نکته است.

۱) عبدالله اوجالان در بیانیه خود بار دیگر به «پیام نوروزی سال ۲۰۱۳» اشاره کرده است.

«آغاز صلح و پایان جنگ» پیامی بود که در نوروز آن سال از زندان امرالی فرستاده شد و در آن زمان، با استقبال مسٸولان دولت ترکیه مواجه شد.

بازگو کردن این نکته از سوی رهبر زندانی حزب کارگران کردستان، صرف‌نظر از موقعیت کنونی کردهای شمال سوریه (روژاوا)، می‌تواند اشاره‌ای گذرا باشد به شکست «گفت‌‌و‌گوهای صلح» و هم‌زمان «رد نکردن» نشست و مذاکراتی جدید در راستای پایان دادن به جنگی که در سال‌های اخیر از هر دو طرف قربانی‌های زیادی گرفته است؛ بر اساس آخرین گزارش‌ها، شمار قربانیان این درگیری‌ها بیش از ۴۰ هزار نفر اعلام شده است.

۲) یکی دیگر از نکات مهمی که در این بیانیه به آن اشاره شده است، حل مساٸل موجود با ایجاد گفت‌و‌گوهای دموکراتیک، به‌ دور از فرهنگ مخاصمه و جنگ، است، موضوعی که در پیام نوروزی سال ۲۰۱۳ با این جمله نمود پیدا کرد: «اکنون زمان آن فرا رسیده است که سلاح‌ها خاموش شود و اندیشه‌ و افکار ما به سخن درآید.»

اشاره مجدد به چنین موضوعی در بیانیه هم‌زمان می‌تواند هر دو طرف درگیر را به پیدا کردن راه‌حلی جدید سوق دهد، کما این‌که برخی ناظران می‌گویند این دیدار نمی‌تواند پایانی بر «انزوای» عبدالله اوجالان یا کلید باز شدن باب گفت‌و‌گوهای سیاسی بین دو طرف باشد و فقط برای «خاموش شدن» صدای اعتصاب‌کنندگان در زندان‌های ترکیه بوده است.

شروع «گفت‌و‌گوهای صلح» در آن زمان هم مخالفانی داشت، بیشتر آن‌ها بر این باور بودند سیاستی که دولت در پیش گرفته است در نهایت به یک «بن‌بست سیاسی» ختم می‌شود.

۳) در بیانیه، همچنین اشاره شده است به حل مساٸل سوریه در چارچوب نیروهای سوریه دموکراتیک، به دور از فرهنگ جنگ و در چارچوب یکپارچگی سوریه و اصول دموکراسی محلی (خودگردانی)، که در این رابطه بایستی حساسیت‌های ترکیه هم در نظر گرفته شود.

مد نظر قرار دادن چنین مساله‌ای در بیانیه عبدالله اوجالان در حالی است که پایگاه خبری‌ـ‌تحلیلی المانیتور، پس از حضور وکلا در زندان امرالی، به نقل از منبعی آگاه، خبر داده است که از یک ماه پیش، با میانجیگری آمریکا، گفت‌و‌گوهایی بین دولت ترکیه و مظلوم کوبانی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه، صورت گرفته است.

ادامه گفت‌وگو و نشست‌هایی که می‌تواند تعیین‌کننده نهایی آن در آینده، پیام‌هایی باشد که از زندان امرالی صادر می‌شود.

اما پرسش این‌جاست: با در نظر گرفتن آینده سیاسی ترکیه و پایان اعتصاب غذای زندانیان سیاسی با هدف ثبات بیشتر کشور و منطقه و همچنین با نیم‌‌نگاهی به موقعیت سیاسی کردها پس از شکست گروه دولت اسلامی (داعش) در شمال سوریه، آیا دیدار این وکلا با عبدالله اوجالان، پس از دوره‌ طولانی‌مدتِ چند‌ساله، می‌تواند بار دیگر رجب طیب اردوغان و حزب حاکم را وارد دور جدیدی از مذاکرات با کردها کند؟