«زندگی کردها آمیزه‌ای از اسطوره‌ و عشق و نفرت است. می‌گویند آمریکای لاتین بنیان‌گذار رئالیسم جادویی است، کاش نیم‌نگاهی به‌ اساطیر این دیار هم بیندازند.» 

این‌ بخشی از سخنان آکو (عباس) جلیلیان است، کسی که به گفته خودش، روزی هفده ساعت کار کرد، تا بزرگ‌ترین دایره‌المعارف کردی را که یک گروه پنجاه نفره با امکانات کامل باید انجام می‌داد، به‌تنهایی به سرانجام برساند و به‌تازگی مدتی را در بازداشت نیروهای امنیتی به‌سر برد.

در روزهای اخیر، تعدادی از نویسندگان و محققان زبان و ادبیات کردی، از جمله آکو جلیلیان، گردآورنده دایره‌المعارف کوردیکا، که دانشنامە زبان، تاریخ و جغرافیای کرد و کردستان و فقط بخش واژگان آن ٣٢ جلد و بالغ بر ۶۷ هزار صفحه است، در استان کرمانشاه بازداشت شدند.

جدا از بحث سانسور، حذف و به حاشیه راندن نویسندگان، محققان، روشنفکران و دگراندیشان، بازداشت نویسندگان کرد در استان‌های کرمانشاه و ایلام می‌تواند دلیل دیگری هم داشته باشد و آن این است که چهار دهه سیاست‌های حکومت در راستای تقویت احساسات مذهبی مردم استان‌های کرمانشاه و ایلام، که اکثریت جمعیت آن‌ها شیعه‌اند، در مقابل احساسات قومی و زبانی مردمان این دو استان شکست خورده است. 

پس از حدود یک هفته بازداشت، آکو جلیلیان، سهراب مرادی، داریوش مرادی، احمد بساطی، فواد مظفری و فرزاد صفره با تبدیل قرار کفالت به قید وثیقه آزاد شدند و پیش‌تر نیز سازمان اطلاعات سپاه پاسداران آنیسا جعفری‌مهر، عضو شورای نویسندگان مجله ادبی «ژ» در اسلام‌آباد غرب، را پس از بازجویی آزاد کرد. اما فعالیت‌های فعالان فرهنگی و رسانه‌ای کرد در استان کرمانشاه، که خارج از گفتمان و چارچوب‌های دولتی صورت می‌گیرد، برای حاکمیت قابل پذیرش نیست و آن‌ها را مانعی بر سر راه برجسته کردن هویت مذهبی در مقابل هویت کردی در استان‌های ایلام و کرمانشاه می‌داند.

سرکوب و بازداشت فعالان کرد در طول سالیان متمادی

کاوه کرمانشاهی، سخنگوی شبکه حقوق‌ بشر کردستان، با اشاره به موج اخیر بازداشت فعالان ادبی و فرهنگی در شهرهای کرمانشاه و اسلام‌آباد غرب، به ایران اینترنشنال گفت که طی هفته گذشته، سازمان اطلاعات سپاه پاسداران هشت نفر را بازداشت کرده است؛ او اضافه کرد که از این تعداد، آنیسا جعفری مهر و یک فعال کُرد دیگر در شهر اسلام‌آباد غرب پس از چند ساعت بازجویی، آزاد شدند و شش نفر دیگر هم به نام‌های عباس جلیلیان، سهراب مرادی، داریوش مرادی، احمد بساطی، فواد مظفری و فرزاد صفره، بعد از حدود یک هفته، با قرار کفالت آزاد شدند.

کرمانشاهی در ادامه افزود: «با وجود این، هنوز تعداد دیگری از فعالان ادبی فرهنگی کُرد در کرمانشاه، از جمله خلیل اسدی بوژانی، صحبت امیدی و محی‌الدین اصغری،  که طی یک ماه اخیر در این شهر بازداشت شدند، همچنان در بازداشتگاه سپاه پاسداران کرمانشاه به سر می‌برند. همچنین اطلاعی از وضعیت همایون عباسی، روزنامه‌نگار کرد اهل اسلام‌آباد غرب کرمانشاه که او نیز هفته پیش در تهران بازداشت شد، در دست نیست.»

همایون عباسی قریب بە یک دهه است که در حوزه ادبیات، روزنامەنگاری و جامعەشناسی فعالیت دارد. او سردبیر نشریە اجتماعی‌ـ‌فرهنگی «ژیلوان» است که از پنج سال پیش، به زبان‌های کردی و فارسی در مناطق کردنشین ایران و در تهران منتشر می‌شود.

در اعتراض‌های آبان‌ماه گذشته، استان کرمانشاه یکی از مناطقی بود که شاهد سرکوب گسترده‌ معترضان بود و تعداد زیادی در این استان به دست نیروهای دولتی کشته شدند. در رابطه با این‌ سوال که آیا دستگیری‌های اخیر فعالان فرهنگی و رسانه‌ای کرد می‌تواند با اعتراض‌های اخیر مرتبط باشد، کاوه کرمانشاهی، سخنگوی سازمان حقوق‌ بشر کردستان، گفت: «اعتراضات آبان‌ماه رویداد گسترده و فراگیری بود که کرمانشاه هم یکی از شهرهای اصلی درگیر در آن بود. این شهر به همراه دیگر شهرهای کردنشین بالاترین آمار بازداشت‌ها و کشته‌ها را داشتند. اما سرکوب و بازداشت فعالان کرد محدود به این دوره نیست و قبل از آن هم به‌شدت در جریان بوده است.»

کاوه کرمانشاهی همچنین در ادامه افزود بازداشت‌های اخیر را هم می‌توان تداوم روند سرکوب‌های سیاسی و فرهنگی ارزیابی کرد که حالا بُعد سرکوب اعتراض‌های معیشتی هم در آن برجسته شده است. به‌طور مشخص گفته می‌شود صحبت امیدی در اعتراض‌های آبان‌ماه زخمی شده بود و پس از آن بازداشت شده است یا خلیل اسدی ساکن محله جعفرآباد کرمانشاه بوده است که یکی از مراکز اصلی تجمع‌های اعتراضی این شهر بوده است.

کرمانشاه، قربانی پاکسازی فرهنگی حکومت‌های قبل و بعد از انقلاب

در پاسخ به این سوال که آیا بازداشت افرادی مانند آکو جلیلیان و دیگر نویسندگان استان کرمانشاه در چند روز اخیر می‌تواند ناشی از ترس حاکمیت از موج هویت‌طلبی کردی در استان‌های کرمانشاه و ایلام باشد، سخنگوی کمپین حقوق‌ بشر کردستان گفت: «هر‌کس که اهل کرمانشاه باشد یا حداقل از تاریخ معاصر این شهر و منطقه آگاه باشد، می‌داند کرمانشاه سال‌هاست قربانی ژنوساید (پاکسازی) فرهنگی حکومت‌های قبل و بعد از انقلاب بوده است.»

سیاست همگون‌سازی در این شهرها و شهرهای اطراف به‌شدت اعمال شده است و می‌شود. مدرسه و رسانه ابزارهایی رسمی‌ در خدمت این سیاست‌اند. امروزه، بسیاری از خانواده‌های کرد را در کرمانشاه و حتی شهرهای کوچک‌تر استان می‌بینی که با فرزندان خود به زبان فارسی صحبت می‌کنند.

در تمام جهان، سیاست همگون‌سازی تغییر زبان یک ملت را اولین و مهم‌ترین هدف خود قرار می‌دهد. در کرمانشاه هم همین اتفاق افتاد. مادر و پدرهای کرد بسیاری از ما شروع کردند به فارسی حرف زدن با فرزندانشان، چون تحت تاثیر تبلیغ و تلقین زبان و فرهنگ ملت فرادست فکر می‌کردند رهایی از فرودستی و پیشرفت فرزندانشان از این طریق ممکن است. حالا شما نگاه کنید به آمار بالای بیکاری، اعتیاد و فقر در کرمانشاه، که همیشه در صدر جدول‌های رسمی کشور است. پیشرفتی حاصل نشد که هیچ، ما را با زبان و فرهنگ و هویت خودمان هم بیگانه کردند.

کاوه کرمانشاهی در ادامه به ایران اینترنشنال گفت سیاست همگون‌سازی در کرمانشاه آن‌طور که حاکمیت می‌خواست پیش نرفت. همیشه مقاومت‌های جمعی و فردی در برابر این همگون‌سازی زبانی و فرهنگی به نفع هویت و سیاست ملت فرادست وجود داشت و خوشبختانه در دو دهه اخیر، رشد موجی از هویت‌طلبی را در استان‌های کرمانشاه و ایلام شاهد بودیم که بی‌شک نقش فعالان ادبی و فرهنگی در آن بسیار تاثیرگذار است. تبدیل ادبیات شفاهی کردی جنوبی (گورانی، کلهری، فه‌یلی و لکی) به مکتوبات ادبی از کارهای ارزنده‌ای است که اشخاصی مثل عباس جلیلیان (آکو)، سجاد جهانفرد (ژیار)، اردشیر موسوی انجام می‌دهند. عباس جلیلیان با تالیف دو اثر ارزشمند «فرهنگ باشوور» و «دانشنامه کوردیکا» خدمت بزرگی را به زبان کردی و به‌خصوص گویش جنوبی آن در کرمانشاه و ایلام و لکستان کرده است.

در کنار این کوشش‌های ادبی و فرهنگی، فعالیت‌های مدنی موثری هم در دو دهه اخیر در کرمانشاه در جریان بوده است، مثل انجمن «ژیار» که سال‌ها پیش به‌دلیل فعالیت‌هایی که محور اصلی‌اش حقوق شهروندی و هویت کردی در کرمانشاه بود، با دخالت دولت منحل شد یا انجمن «وارین» که اخیرا نهادهای امنیتی اعضای آن را مجبور کرده‌اند دست از فعالیت بکشند. نشریه‌های اجتماعی مثل «ژیلوان» به سردبیری همایون عباسی و نشریه «ژ» که آنیسا جعفری مهر سردبیر آخرین شماره‌اش بود،نیز به همین سرنوشت دچار شدند.

سخنگوی کمپین حقوق‌ بشر کردستان در پایان افزود تمام افرادی که نام برده شدند، به همراه تعداد بسیاری از فعالان جوان کرد در کرمانشاه و ایلام در این سال‌ها، به‌دلیل همین فعالیت‌های ادبی، فرهنگی، مدنی و سیاسی احضار، بازداشت، تهدید، شکنجه و محکوم به حبس شده‌اند. همه آن‌ها با وجود فعالیت در حوزه‌های مختلف کاری، در یک مورد همسو بوده‌اند و آن ایستادن در برابر روند همگون‌سازی زبانی و فرهنگی و تلاش برای زنده کردن هویت‌خواهی کردی در کرمانشاه و ایلام بوده است. بخش بزرگی از برخوردهای حکومت با آن‌ها به‌دلیل همین مقاومت و مبارزه‌ای است که در واقع، سیاست‌های حکومتی را به چالش می‌کشد و با شکست مواجه می‌کند.