رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه اخیرا و در پی نشست سه جانبه ترکیه-ایران-روسیه که در آنکارا پایتخت ترکیه برگزار شد پیشنهاد ساخت شهری برای پناهجویان در شمال سوریه را داد. اردوغان در توضیحات اولیه خود در این خصوص عنوان کرد که ایجاد یک شهر برای پناهندگان سوری مستقر در مناطق مرزی ترکیه جهت مشارکت آنها در امور کشاورزی امری ضروری است. وی همچنین اذعان داشت که پیشتر ضرورت ایجاد زیرساخت‌های این شهر و ممانعت از تشکیل یک کریدور «تروریستی» در این منطقه را برای مسئولان دولت ترکیه تشریح کرده است. اردوغان همچنین در صحبت‌های خود در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد با اشاره بر ضرورت مقابله با قدرت گرفتن گروهک‌های «تروریستی» پ.ک.ک و ی.پ.گ در شرق فرات اعلام کرد که پناهجویان سوریه بایستی در مناطق امن ایجاد شده در شمال سوریه اسکان داده شوند اما ترکیه به تنهایی قادر به انجام این امور نبوده و نیازمند همکاری بین‌المللی در این خصوص است.

به نظر می رسد که این پیشنهاد اردوغان با هدف مهندسی جمعیت در مناطق شمالی سوریه به منظور جلوگیری از تشکیل یک کریدور متشکل از کُردهای سوریه و ترکیه در این منطقه مطرح شده است که در عین حال مانع ادغام مجدد مناطق شمالی سوریه با شام پس از پایان جنگ داخلی سوریه خواهد شد.

بنابراین، طرح پیشنهادی اردوغان کاملا مؤید این حقیقت است که ترکیه به‌دنبال خنثی کردن هر گونه تلاش و برنامه اجرایی برای تشکیل منطقه تحت کنترل کُردها است. به این ترتیب، اردوغان با ایجاد یک منطقه حائل در حقیقت در پی تامین امنیت ملی و حفظ آن از خطر تهدید گروهک‌های مسلح کُرد در مرز ترکیه با سوریه است. اما آنچه که مشخص است تحقق چنین هدفی نیازمند ایجاد بیش از یک شهر برای پناهندگان خواهد بود. اما به لحاظ شکلی به نظر می رسد که اردوغان با ترسیم این طرح به‌دنبال دریافت حداکثر کمک‌های مالی و سیاسی از جامعه بین‌المللی است که در سخنان خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز بر آن صحه گذاشت.

تمایل اردوغان برای تسهیل خروج پناهندگان سوری از ترکیه با بسیاری از منافع چند جانبه و مشترک با جامعه بین‌المللی همپوشانی دارند، اما در عمل روش‌ها و رویکردهای متفاوت طرفین (ترکیه و جامعه بین‌الملل) در خصوص مسئله پناهندگی موجبات دلسردی دولت ترکیه و عدم موفقیت جمعی در کنترل جمعیت پناهنده در ترکیه را فراهم ساخته است. دلایل محکمی وجود دارند مبنی بر این که کُردهای سوریه که با حمایت‌های ایالات متحده بخشی از مناطق شمالی را به اشغال خود در آورده‌اند، اقدام به پاکسازی قومی اقلیت‌های عرب و ترکمن مستقر در این مناطق کرده‌اند. به همین ترتیب، پیشنهاد ترکیه برای ایجاد شهر پناهجویان نیز به همان اندازه خطرناک بوده و تغییرات جدی جمعیتی در این منطقه را به دنبال خواهد داشت، چرا که تنها بخشی از پناهندگان مستقر در ترکیه متعلق به مناطق شمالی سوریه‌اند نه همه آن‌ها. به این ترتیب، انتقال همه پناهندگان متعلق به مناطق مختلف سوریه به شهر پناهندگان می‌تواند بر ترکیب قومی و نژادی اقوام سوریه تاثیرگذار باشد.

آزادی رفت‌و آمد شهروندان از جمله حقوق بنیادین بشری است که در بسیاری از اسناد حقوق بشری از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشر به رسمیت شناخته شده است که به موجب آن شهروندان هر کشور در خروج از کشورِ خود به هر نقطه‌ای آزاد بوده و هر زمان كه بخواهند می‌توانند به کشور خود بازگردند. مطابق این اصل و با توجه به تابعیت سوری پناهندگان مستقر در ترکیه شاید بتوان پیشنهاد ترکیه برای تاسیس شهر پناهندگان را موجه دانست که در تلاش برای تسهیل بازگشت آنها به کشور خودشان است. اما به دلایل ژئوپولیتیکی و جغرافیایی استناد به اصل آزادی رفت‌و آمد شهروندان در مورد پناهندگان سوری در ترکیه بی‌انصافی بوده و به نوعی سوء استفاده از این اصل حقوقی خواهد بود. همان گونه که پیشتر اشاره شد، ترکیه با اسکان دادن شهروندان غیر کُرد در مناطق شمالی سوریه به دنبال ممانعت از تحقق رویاهای توسعه‌طلبانه کُردها (خودمختاری و رسیدن به استقلال) در منطقه مرزی ترکیه با سوریه است.  

از طرفی، مطابق شواهد موجود اکثر پناهندگان سوری که پس از آغاز جنگ داخلی در سال ۲۰۱۱ به ترکیه پناهنده شده‌اند، مخالفان سرسخت حکومت بشار اسد بوده و ادعا می‌کنند که در داخل سوریه احساس امنیت نمی‌کنند. بنابراین، بازگشت آنها به مناطق مسکونی خود که اکنون از اشغال مخالفان نیز آزاد شده است، مطلوب آنها نیست. دلیل این امر نیز عدم اعتماد آنها به حکومت فعلی سوریه در جهت تامین و تضمین امنیت آنها است. با این حال، دولت سوریه اخیرا با صدور عفو عمومی از پناهندگان در ترکیه دعوت کرده است كه به خانه‌های خود بازگردند. اگر چه بسیاری از پناهندگان سوری مستقر در ترکیه به دلایل شخصی و یا سیاسی از بازگشت به سوریه امتناع می‌ورزند، اما ترکیه تمایلی به ادامه میزبانی و پذیرایی نامحدود از این گروه از افراد را ندارد. اما در هر صورت، بایستی توجه داشت که اگر تنش‌ها در مناطق مرزی ترکیه به‌خصوص در ادلب بالا بگیرد، وضعیت موجود برای این افراد بیش از پیش وخیم‌تر خواهد شد. بنابراین، با وجود چنین تهدیداتی، ترکیه کماکان اصرار بر انتقال این افراد به مناطق مرزی مذکور در شمال سوریه دارد.

نهایتا و در صورت موفقیت‌آمیز بودن طرح پیشنهادی اردوغان، این مسئله بدون اینکه هیچ مزیتی برای پناهندگان داشته باشد مانع ادغام مجدد این بخش از سوریه به دمشق خواهد شد. البته احتمال این امر نیز وجود دارد که امنیت شهر پناهجویان بلافاصله پس از تاسیس برای مدت زمانی مشخص توسط ارتش ترکیه تامین شده و سپس کنترل آن به دست نیروهای ارتش آزاد سوریه مورد حمایت ترکیه سپرده شود. بنابراین، تحت چنین شرایطی ادغام مجدد این منطقه و ساکنان آن بدون اعطای هر گونه امتیاز سیاسی به آنها از قبیل استقلال سیاسی بخش‌هایی از دولت مثل شهردار‌‌‌ی‌ها در این منطقه بسیار دشوار و دور از ذهن خواهد بود.

با توجه به حقایق مذکور، تصمیم ترکیه برای ایجاد یک شهر برای پناهجویان به لحاظ سیاسی شاید قابل درک به نظر برسد. اما نمی‌توان انکار کرد که ترکیه در هر صورت ممکن به دنبال افزایش و تقویت منافع استراتژیک خود در سوریه است. با این وجود، انتظار می‌رود که جامعه بین‌الملل نتایج و آثار اجرای این طرح را مورد بررسی قرار داده و رویکرد خود در این خصوص را به نحوی ابراز کند.