اشرف غنی و عبدالله عبدالله، دو رقیب انتخاباتی افغانستان، به رغم تلاش‌های چند هفته‌ای زلمی خلیل‌زاد و به تازگی سفر یک روزه مایک پمپئو به کابل برای حل اختلاف‌های آن‌ها توافق نکردند و چه بسا سبب شد ایالات متحده آمریکا به دلیل رفتار «غیر مسئولانه» رهبران حکومت، یک میلیارد دلار از کمک‌هایش به افغانستان را تعلیق کند.

اشرف غنی با داشتن اعتبارنامه کمیسیون انتخابات، خود را برنده و رییس‌جمهوری افغانستان می‌داند و در روزهای اخیر پیام‌های تبریکی از سوی شماری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی دریافت کرده و این پیام‌ها برای اشرف غنی مشروعیت نسبی و بین‌المللی فراهم کرده است.

عبدالله عبدالله نیز مراسم سوگند ریاست‌جمهوری را انجام داده و تا اکنون به رغم ناامیدی حامیان پیشین و کنونی‌اش مبنی بر احتمال سازش و توافق، با سرسختی در مقابل اشرف غنی مقاومت کرده است. اگرچه عبدالله عبدالله هیچ پیامی تبریکی از سوی کشورها و سازمان‌های بین‌المللی دریافت نکرده است اما او دلگرم حمایت‌های داخلی و برخوردار از حمایت شماری از رهبران احزاب و رهبران پیشین جهادی است. یک دلگرمی دیگر عبدالله عدم استقبال کشورهای قدرتمند منطقه از جمله روسیه و ایران از نتایج انتخابات ریاست جمهوری افغانستان است.

سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا، هند و پاکستان از جمله سازمان‌ها و کشورهایی است که پیروزی اشرف غنی را تبریک گفته‌اند اما بر تشکیل حکومت فراگیر تاکید کرده‌اند. منظور از حکومت فراگیر، شمولیت عبدالله و حامیان او در حکومت آینده است. در این میان اما روسیه و ایران، نتایج نهایی انتخابات افغانستان را به رسمیت نشناخته و در مورد تنش‌های انتخاباتی در این کشور ابراز نگرانی کرده‌اند.

روسیه گفته است این کشور «در مورد تنش‌های انتخاباتی افغانستان نگران است و این جنجال‌ها می‌تواند شرایط سیاسی افغانستان را بدتر کند و این مساله روی آغاز گفت‌وگوهای بین‌الافغانی تاثیر منفی می‌گذارد.»

جمهوری اسلامی ایران با اظهار نگرانی از اختلاف‌های میان اشرف غنی و عبدالله عبدالله، وضعیت موجود در افغانستان را ناشی از سیاست‌های یکجانبه آمریکا می‌داند. ایران خواهان حل اختلاف‌ها و ایجاد حکومت فراگیر و آغاز مذاکرات بین‌الافغانی شده است.

عبدالله عبدالله بارها اعلام کرده است که در برابر «نتایج تقلبی و کودتای انتخاباتی» کوتاه نمی‌آید. با وجود آن، او دروازه گفت‌وگو با اشرف غنی را باز گذاشته است. اما چه چیزی باعث مقاومت عبدالله در برابر اشرف غنی شده است؟

مناسبات سیاسی در افغانستان قومی است و از میان چهار قوم عمده در این کشور، عبدالله مدعی است که حمایت بخش بزرگی از تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ازوبیک‌ها و نیز حامیانی در میان پشتون‌ها دارد. عبدالله از نظر سیاسی طرفدار تمرکززدایی از قدرت و خواهان تغییر ساختار سیاسی از ریاستی به نظام نخست‌وزیری است. بنابراین تعدیل نظام از خواسته‌های دیرینه او محسوب می‌شود. او فکر می کند تغییر نظام به تقسیم عادلانه قدرت میان اقوام کشور منجر خواهد شد.  

مساله اصلی برای عبدالله عبدالله اگرچه انتخابات است اما او گفت‌وگوهای صلح با طالبان را یک فرصت برای تغییر نظام سیاسی می‌داند. از این رو، به نظر می‌رسد عبدالله ضمن ادعای برخورداری از حمایت‌های داخلی دلگرم مواضع ایران، روسیه و ترکیه نیز است.

تنش‌های سیاسی و انتخاباتی زمینه را برای تقابل کشورها فراهم و پای ایران و روسیه را عملا در افغانستان باز کرده است. حامد کرزای، رییس‌جمهوری پیشین افغانستان دیروز هشدار داد که آمریکا نباید از حضور خود در افغانستان برای تقابل و رقابت با کشورهای دیگر استفاده کند.

آمریکا، ایران را از روند صلح افغانستان کنار گذاشته و ایران نیز سعی می‌کند از وضعیت موجود در افغانستان بهره‌برداری و نفوذ خود را در افغانستان همچنان حفظ کند. ایران با شماری از رهبران و احزاب سیاسی عمدتا حامی عبدالله عبدالله سابقه همکاری طولانی دارد. از سوی دیگر، جمهوری اسلامی پیوسته از جنگجویان طالبان حمایت مالی و نظامی کرده و بدین ترتیب نفوذ خود را بر این گروه حفظ کرده است.

اما آیا جمهوری اسلامی ایران به دنبال تأمین ثبات در افغانستان است یا در صدد حفظ سلطه خود؟

رنگین دادفر سپنتا، وزیر خارجه پیشین افغانستان در کتاب «سیاست افغانستان؛ روایتی از درون» می‌نویسد، حکومت ایران تلاش‌های بسیار کرد تا از امضای قرارداد امنیتی میان افغانستان و آمریکا جلوگیری کند. سپنتا از قول ابوالفضل ظهره‌وند، سفیر سابق ایران در کابل می‌نویسد که او روزی به دیدار حامد کرزای آمد و گفت که «ما حاضریم سالانه دو میلیارد دلار به نیروهای دفاعی و امنیتی شما کمک کنیم. اجازه بدهید تا همین حالا با آقای سپنتا گفت‌وگوها را در این باره و همکاری‌های استراتژیک را آغاز کنیم.»

دکتر سپنتا در کتابش می‌نویسد که نپذیرفتن کمک‌های ایران معنای استراتژیک داشت و هم بر عقلانیت اقتصادی و سیاسی استوار بود. آقای سپنتا می‌نویسد «پذیرفتن کمک از یک قدرت منطقه‌ای (ایران) دارای رویکردهای سلطه‌جویانه منطقه‌ای برای کشور ضعیفی مثل ما خطرناک بود و این کار افغانستان را کاملا درحوزه نفوذ ایران قرار می‌داد.

با شرایط پیچیده کنونی اکنون بار دیگر به نظر می رسد در صورت ناکامی نخبه‌های سیاسی، زمین افغانستان به میدان کشمکش قدرت‌های بزرگ تبدیل می‌شود. آمریکا تهدید کرده در صورت شکل نگرفتن حکومت فراگیر و حل اختلاف‌ها، سال آینده نیز یک میلیارد دلار از کمک‌هایش به افغانستان را کاهش خواهد داد. هرچه جای پای آمریکا در این کشور سبک‌تر شود، قدرت‌های منطقه‌ای مجال مانور خواهند یافت.