پس از حوادث آبان و تظاهرات مردم ایران علیه افزایش قیمت بنزین، اخبار و حوادث ایران تیتر اول خبرگزاری‌ها، کانال‌های تلویزیونی و روزنامه‌های ترکیه بود.  دولت ترکیه نیز با‌دقت حوادث ایران را رصد می‌کرد. شاید بتوان ادعا کرد که نقطه مشترک دولت و اکثر احزاب مخالف ترکیه و حتی نظامیان این کشور در این است که امنیت، ثبات و رفاه در ایران به‌معنای امنیت و ثبات در ترکیه است.

دولتمردان ترکیه همیشه نگران بروز ناامنی در نواحی مرزی مشترک با ایران بوده‌اند و هستند. مرزهای دو کشور پس از معاهده قصر شیرین، تغییری نکرده است. معاهده قصر شیرین بین حکومت صفویه و عثمانی در ۱۷ مه سال ۱۶۳۹ میلادی به امضا رسید. این توافقنامه به جنگی که از سال ۱۶۲۳ آغاز شده بود و همچنین به نبردهای ۱۵۰ ساله دو کشور که بیشتر بر سر اختلاف‌های ارضی صورت می‌گرفت، پایان داد.

واکنش دولت ترکیه به کشته شدن قاسم سلیمانی

بلافاصله پس از کشته شدن قاسم سلیمانی، ایران و آمریکا دیپلماسی گسترده‌ای را شروع کردند و با سران بسیاری از کشورها در مورد کشته شدن قاسم سلیمانی گفت‌و‌گو کردند. روز شنبه ۴ ژانویه، حسن روحانی در تماسی تلفنی با رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه، در مورد کشته شدن قاسم سلیمانی گفت‌و‌گو کرد.

روحانی در این تماس با تشکر از ابراز همدردی اردوغان با رهبر، دولت و مردم  ایران به‌خاطر کشته شدن قاسم سلیمانی، بر اهمیت روابط دو کشور تاکید کرد و گفت: «ایران و ترکیه همواره در مسائل پیچیده رایزنی و همفکری داشته‌اند.» روحانی در ادامه افزود که باید به اقدام‌های بی‌خردانه پاسخ داد و بی‌تردید سکوت در برابر متجاوز و ظالم او را جسورتر خواهد کرد.

همان روز، جواد ظریف و مولود چاووش اوغلو، وزرای خارجه دو کشور، آخرین تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی پس از کشته شدن قاسم سلیمانی را بررسی کردند. مولود چاووش اوغلو کشته شدن قاسم سلیمانی را به دولت و ملت ایران تسلیت گفت.

انعکاس خبر کشته شدن قاسم سلیمانی در رسانه‌ها

شبکه‌های مهم تلویزیونی ترکیه از جمله هابر ترک، ان‌تی‌وی، سی‌ان‌ان ترک، تی‌آر‌تی ۲۴، از دقایق اول کشته شدن قاسم سلیمانی به مخابره خبر و تحلیل آن پرداختند. روز جمعه، خبر کشته شدن قاسم سلیمانی در حمله پهپاد آمریکایی در عراق به‌عنوان خبر فوری در همه رسانه‌های ترکیه منتشر شد.

روز جمعه و شنبه، ۳ و ۴ ژانویه، خبر کشته شدن سلیمانی جزو تیترهای اصلی روزنامه‌های مهم این کشور از جمله حریت، سوزجو، جمهوریت، ینی‌شافاق بود. کانال‌های تلویزیونی ترکیه با دعوت از کارشناسان مسائل ایران و برخی کارشناسان ایرانی مقیم ترکیه، اروپا و آمریکا، در‌صدد تجزیه و تحلیل این واقعه بودند.

روز شنبه ۳ ژانویه، در یکی از برنامه‌های تحلیلی کانال هابر ترک در مورد کشته شدن قاسم سلیمانی، کارشناس برنامه با اشاره به مشکلات جاری ترکیه در منطقه بر لزوم استفاده ترکیه از تمامی ابزارهای دیپلماسی برای کاهش تنش بین ایران و آمریکا خبر داد. به نظر او، این بحران فرصت مناسبی است برای ترکیه تا نقشی فعال در منطقه ایفا کند. نکته‌ای که برخی کارشناسان منطقه بر آن تاکید کردند این بود که احتمال حمله به سفارت آمریکا در آنکارا و منافع آمریکا در ترکیه نیز وجود دارد.

به عقیده کارشناسان ترکیه‌ای، دولت ایران برای این‌که بتواند ابهت و اقتدار خویش را نزد مردم ایران و همچنین کشورهای منطقه نشان دهد، مجبور است به ترور قاسم سلیمانی واکنش مناسب نشان دهد. ایران می‌تواند به منافع و پایگاه‌های آمریکا در سوریه و عراق، به‌راحتی حمله کند زیرا دولت مرکزی این کشورها بر همه نواحی کنترل ندارد. شرایط جغرافیایی این کشورها هم برای حمله به پایگاه‌های آمریکا مناسب‌تر است. ایران حتی می‌تواند با قایق‌های تندرو به منافع و پایگاه‌های آمریکا در خلیج فارس حمله کند. در مورد شدت اقدام تلافی‌جویانه ایران علیه آمریکا، اکثر کارشناسان ترکیه‌ای بر این باورند که اقدام تلافی‌جویانه ایران در سطحی محدود خواهد بود تا بتواند افکار عمومی داخل کشور را راضی نگه دارد.

برخی کارشناسان و دانشگاهیان ترکیه کشتن قاسم سلیمانی را در ادامه عملیات آمریکا علیه ابوبکر بغدادی عنوان کردند. به عقیده این گروه، یکی از اهداف آمریکا از کشتن سلیمانی، دادن این پیام روشن به کشورهای منطقه بود که آمریکا هنوز کنترل منطقه خاورمیانه را در دست دارد، همچنان که رهبر داعش را به هلاکت رساند، قادر به انجام هر کاری است.

ادعای جالب توجهی که کارشناسان مطرح کردند این بود که با توجه به این‌که سیاست منطقه‌ای ایران در خاورمیانه را سلیمانی اداره می‌کرد، آمریکا توانست با کمترین هزینه او را از بین ببرد. این عملیات آمریکا پیام واضحی به ایران بود مبنی بر این‌‌که دیگر مثل گذشته که هر وقت قاسم سلیمانی اراده می‌کرد، هر  روز در کشورهای همسایه حضور داشت و منافع این کشورها را به خطر می‌انداخت، نمی‌تواند به سیاست قبلی‌اش در خاورمیانه ادامه دهد.

متین گورجان، کارشناس برجسته مسائل منطقه و استاد علوم سیاسی دانشگاه سابانجی استانبول، در این‌باره معتقد است با توجه به این‌که قاسم سلیمانی در بسیاری موارد، به‌عنوان وزیر امور خارجه و وزیر دفاعِ در سایه عمل می‌کرد، آمریکا در عملیاتی هوایی توانست هم وزیر امور خارجه، هم وزیر دفاع و هم فرمانده گروه‌های شبه‌نظامی منطقه را از بین ببرد. به عقیده او، آمریکا پس از حمله منتسب به ایران به آرامکو، نتوانسته بود پاسخ مناسبی به ایران بدهد و کشتن قاسم سلیمانی جواب آمریکا به اقدام‌های ایران علیه منافع منطقه‌ای این کشور در سال‌های اخیر است.

کارشناسان ترک، که هم از سیاست خارجی ایران در منطقه ناخشنودند و هم با سیاست‌های آمریکا به‌ویژه در خاورمیانه‌ مخالف‌اند، با انتقاد از سیاست خارجی هر دو کشور، معتقدند آمریکا بدون پیش‌بینی عواقب کشتن قاسم سلیمانی، دست به این اقدام نزده است. آمریکا با علم به این‌که قاسم سلیمانی در عملیات‌های نیابتی علیه منافع منطقه‌ای این کشور در سال‌های اخیر نقش کلیدی داشت، اقدام به کشتن او کرده است تا بتواند از میزان تاثیر‌گذاری ایران و همین‌طور تهدید منافع آمریکا در منطقه بکاهد. کشتن قاسم سلیمانی شکستن غرور دولت ایران بوده است. به عقیده آن‌ها، پس از کشته شدن سلیمانی، محدوده تاثیر و نفوذ ایران در منطقه از جمله در سوریه و یمن کاهش می‌یابد و روحیه گروه‌های مسلح منطقه که ایران بر آن‌ها نفوذ دارد تضعیف می‌شود.

با تمام این‌ها، آمریکا منتظر پاسخ ایران به کشتن قاسم سلیمانی است. برخی کارشناسان مسائل ایران و منطقه معتقدند کشتن قاسم سلیمانی، همانند کشتن ابوبکر بغدادی، یکی از برگ‌های برنده ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری خواهد بود.

برخی کارشناسان امور نظامی ترکیه هم معتقدند احتمال این‌که ایران بخواهد به منافع آمریکا در خارج از مرزهای خاورمیانه ضربه بزند اندک است. امکان این‌که ایران پایگاه‌های آمریکا در قطر و بحرین را با موشک‌های دوربرد هدف قرار دهد نیز وجود دارد. ایران همچنین می‌تواند با استفاده از حزب‌الله لبنان، به منافع آمریکا ضربه بزند. برخی کارشناسان ترک بر این باورند که قاسم سلیمانی هم مرد صلح نبود و باعث بروز حوادث بسیاری در عراق و سوریه و بقیه مناطقی شد که ایران در آن‌ها حضور و نفوذ دارد. به عقیده این کارشناسان، تصمیم‌هایی که سلیمانی در عراق و سوریه گرفت باعث شد سیل مهاجرت به ترکیه شکل گیرد و این کشور با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شود.

محتوای تحلیل‌ها و گزارش‌هایی که این روزها در رسانه‌های ترکیه منتشر می‌شود نگرانی از افزایش تنش و بروز درگیری در منطقه است. اکثر کارشناسان احتمال وقوع درگیری مستقیم بین ایران و آمریکا کم می‌دانند ولی تداوم تنش در منطقه را منفی ارزیابی می‌کنند. به باور این افراد، ترکیه نیازمند ایفای نقش فعال برای جلوگیری از بروز درگیری در منطقه است. ناامنی در داخل ایران خواه نا‌خواه باعث خواهد شد عده بسیاری از ایرانیان روانه ترکیه شوند و ترکیه علاوه بر مشکل پناهندگان و آوارگان جنگ سوریه، باید پذیرای سیل جدیدی از پناهندگان ایرانی هم باشد، امری که با توجه به وضعیت اقتصادی این کشور، شرایط را سخت‌تر خواهد کرد.