علی‌رغم وعده‌های دستگاه قضایی، خبرهای منتشر‌شده و نقل‌قول‌ها از شخص ابراهیم رییسی، رییس قوه قضاییه، و علی‌اصغر جهانگیری، رییس زندان‌های کشور، در مورد آزادی زندانیان سیاسی‌ـ‌عقیدتی، بسیاری از این افراد کماکان در زندان به سر می‌برند و تعداد کمی از آن‌ها با تامین وثیقه‌های سنگین، به مرخصی اعزام شدند و در شهرستان‌ها و شهرهای کوچک، تعداد بسیار انگشت‌شماری آزاد شده‌اند.

این در حالی است که گفته می‌شود بسیاری از زندانیان که جرایم مالی و کیفری دارند با تامین وثیقه‌های سبک و با تمهیداتی که دستگاه قضایی در نظر گرفته است، به مرخصی اعزام شدند. در برخی از گزارش‌ها نیز اشاره شده است که حتی زندانیانی که در پرونده آن‌ها اتهام‌های مالی سنگینی نظیر اختلاس و احتکار درج شده است به‌دلیل خطر شیوع ویروس جدید کرونا و ابتلا به بیماری کووید‌ـ‌۱۹، با رایزنی‌های انجام‌شده در مرخصی به سر می‌برند.

زندانیان سیاسی‌ـ‌عقیدتی بسیاری در حالی دوران بازداشت و محکومیت خود را سپری می‌کنند که حتی پیش از شیوع این ویروس خطرناک و با وجود نیاز شدید به خدمات درمانی و پزشکی، حتی یک روز مرخصی درمانی برای رسیدگی به وضعیت جسمی‌شان اعطا نشده است.

زندانیان سیاسی که به‌تازگی به مرخصی اعزام شده‌اند از سپردن وثیقه‌های ملکی سنگین، تامین قرار کفالت از طریق فیش حقوقی با مبالغ دریافتی بالا و تودیع جواز کسب با ارزش مالی هنگفت برای آزادی‌شان خبر داده‌اند.

اکثر پزشکان و متخصصان قاطعانه هم‌نظرند که انتشار ویروس کرونا در محیط‌های سر‌بسته، حتی با رعایت استانداردهای بهداشتی، بسیار خطرناک‌تر و فاجعه‌بار‌تر خواهد بود و سرعت شیوع و ابتلای افراد در این شرایط چند برابر افزایش پیدا می‌کند. گفته می‌شود که سازمان زندان‌ها برای مقابله با این ویروس، تا‌کنون هیچ‌گونه تمهید بهداشتی مناسب و باز‌دارنده‌ای را در زندان‌ها به کار نگرفته است.

در این گزارش، با استناد به گفته‌های زندانیان سیاسی که به‌تازگی به مرخصی اعزام شده‌اند و منابع آگاه، به وضعیت زندان‌های قرچک ورامین، تهران بزرگ، اوین و کچویی کرج پس از ورود ویروس جدید کرونا به ایران و همچنین مشکلاتی که زندانیان سیاسی پیش‌تر هم با آن دست به گریبان بوده‌اند، می‌پردازیم.

زندان قرچک ورامین

زندان قرچک ورامین یکی از زندان‌های استان تهران است که در گذشته، مرغداری بود و با تغییر کاربری، به زندان تبدیل شد و در شرايط بسیار نامناسب بهداشتی، برخی زندانیان زن سیاسی در کنار زندانیان با جرایم مالی، سرقت، قتل و جرایم دیگر، بدون رعایت اصل تفکیک جرم، دوران محکومیت یا بازداشت خود را سپری می‌کنند.

این زندان دارای ۸ سالن است که ۷ سالن آن محل نگهداری زندانیان با جرایم گوناگون در کنار زندانیان و بازداشت‌شدگان سیاسی است و سالن ۸ این زندان مخصوص مادران زندانی است.

یکی از زندانیان زندان قرچک ورامین که به‌تازگی با تامین وثیقه، به مرخصی اعزام شده است در مورد شیوع و مقابله با ویروس جدید کرونا در این زندان می‌گوید: «روز هفتم اسفند، یک زندانی مبتلا به کرونا از زندان قرچک به مراکز درمانی خارج از زندان منتقل شد. افراد دیگری هم بودند که مشکوک به ابتلا به این بیماری بودند اما حتی در بهداری خود زندان، هیچ‌گونه رسیدگی درمانی به این افراد نشد و در واقع، به حال خود رها شدند.»

«از زمان شیوع ویروس و انتشار خبرهای مربوط به آن، مسئولان زندان هیچ‌گونه کار خاصی انجام ندادند. نه ماسکی دادند نه دستکشی، فقط یک مایع دادند و گفتند این برای ضد‌عفونی است و ما همان مایع را هم به دستانمان می‌زدیم و هم به اشیایی که فکر می‌کردیم نیاز به ضد‌عفونی دارند. در زندان قرچک حتی مایع دستشویی برای نظافت و شست‌و‌شو در اختیار زندانیان قرار نمی‌گیرد و جیره هر فرد فقط یک پودر لباسشویی در ماه است که آن هم کفاف نمی‌دهد. یک زندانی کارتن‌خواب یا یک گور‌خواب که هیچ‌گونه واریزی در ماه ندارد از کجا باید مایع دستشویی و لوازم بهداشتی تهیه کند؟»

به گفته این زندانی قبلا در این زندان، قرنطینه‌ای وجود داشت و بازداشتی‌ها و زندانیان ورودی تا سه روز در قرنطینه نگهداری می‌شدند و در این سه روز، اگر فرد بیماری خاص یا اعتیاد به مواد مخدر داشت، شناسایی و سپس با وضعیتی کمی مناسب‌تر وارد دیگر بندها می‌شد، که این بند از اواسط مهرماه سال گذشته بسته شد و زندانیان مستقیم وارد بندها می‌شوند.

به گفته این زندانی، غذای دولتی سازمان زندان‌ها که بین زندانیان توزیع می‌شود بسیار آلوده و نامناسب است.

این زندانی در مورد غذای زندان و دیگر مشکلات موجود می‌گوید: «هر هفته، در وعده غذای ظهر، چهار بار برنج و سویا بین زندانیان توزیع می‌شود و یک بار در هفته هم قرمه‌سبزی داریم که با خوردن اولین قاشق غذا، مقدار زیادی سنگ و گل همراه سبزی وارد دهانت می‌شود و از ادامه غذا خوردن باز‌می‌مانی. در واقع، سبزی‌های خورش را قبل از پخت اصلا نمی‌شویند.»

به گفته این زندانی، مشکلاتی مانند توزیع داروهای آرام‌بخش بسیار قوی بدون نظارت مسئولان زندان باعث شده است مافیای خرید‌و‌فروش این داروها به وجود آید و خودکشی برخی افراد دارای مشکلات روحی با این داروها از مواردی است که هر روز شاهدند. رابطه‌های غیر‌اخلاقی و نامتعارف که گاه با زور همراه و حتی درگیری و قتل زندانی را در پی داشته است و همچنین خود‌زنی زندانی‌ها با هر دلیل ساده از دیگر مشکلات این زندان است.

برخی زندانیان سیاسی مانند گلرخ ابراهیمی، مرجان داوری، رها احمدی و لیلا میرغفاری، بی‌توجه به اصل تفکیک جرایم، کماکان در این زندان به سر می‌برند.

زندان اوین

بر اساس برخی گزارش‌ها، کرونا وارد زندان اوین هم شده است و حتی گفته می‌شود تعدادی از زندانبانان این زندان به‌دلیل ابتلا به ویروس جدید کرونا به مرخصی درمانی اعزام شدند.

در همین رابطه، رضوانه خان‌بیگی و نسرین ستوده در بند زنان زندان اوین و مرتضی نظری سدهی و حسین سرلک، از زندانیان محبوس در بند چهار این زندان، در روزهای گذشته، به‌دلیل کوتاهی در اعزام زندانیان سیاسی به مرخصی و همچنین بی‌توجهی به رسیدگی به پرونده آن‌ها، دست به اعتصاب غذا زده‌اند. ظهر روز یکشنبه ۲۵ اسفندماه نیز زندانیان سیاسی بند چهار، به نشانه اعتراض، از دریافت جیره غذای دولتی خودداری کرده‌اند.

به گفته زندانیان محبوس در زندان اوین، مسئولان زندان تاکنون هیچ‌گونه اقدام موثری برای رسیدگی و پیشگیری از شیوع ویروس جدید کرونا در زندان صورت نداده‌اند. ماسک و لوازم بهداشتی ضروری مانند ژل ضدعفونی دست در بند‌های این زندان یافت نمی‌شود و فقط برخی بندهای این زندان یک بار ضد‌عفونی شده است.

یک زندانی سیاسی دیگر در زندان اوین، که به‌تازگی با وثیقه به مرخصی اعزام شده است، می‌گوید: «دستگاه قضایی برای اعزام به مرخصی زندانیان سیاسی بسیار سخت‌گیری می‌کند، باید سند ملکی بالای ۷۰۰ میلیون، یک فیش حقوقی با مبلغ دریافتی ۷ میلیون و جواز کسب بسپری تا به مرخصی اعزام شوی.»

«در زمان انتشار اخبار کرونا در زندان، فقط یک دکتر بود که با یک تب‌سنج معمولی، دمای بدنمان را چک می‌کرد. اما از دستکش و ماسک و ژل ضد‌عفونی خبری نبود. یکی از زندانیان مالی با هزینه خودش ماسک و دستکش از بیرون زندان خریداری کرده بود و بین برخی زندانیان توزیع کرد.»

زندان اوین، به گفته اغلب زندانیان قدیمی، نسبت به سایر زندان‌ها، مکان بهتری برای سپری کردن دوران محکومیت است. اما به گفته این زندانی سیاسی که تازه به مرخصی آمده است، در زندان اوین هم وضعیت بهداشتی و رسیدگی درمانی اصلا مناسب نیست و در برخی موارد فاجعه‌بار است. او در ادامه می‌افزاید: «غذای دولتی زندان اصلا قابل خوردن نیست، داخل غذای زندان همیشه کافور می‌ریزند، من بو و طعمش را حس می‌کردم؛ همین گاهی در برخی زندانیان ناراحتی‌های گوارشی ایجاد می‌کرد. وضعیت جمعیت اتاق‌ها هم به شکلی بود که در برخی زمان‌های سال، تعدادی از زندانیان به‌دلیل نبودِ فضای کافی، داخل حسینیه می‌خوابیدند.»

زندان تهران بزرگ (فشافویه)

زندان تهران بزرگ یکی از زندان‌هایی بود که اولین موارد ابتلا به کرونا در آن گزارش شد و به گفته برخی زندانیان که از این زندان به مرخصی اعزام شده بودند، تعدادی از زندانیان مالی محبوس در بند ۱ و ۲ این زندان نیز در اثر ابتلا به این ویروس جان خود را از دست دادند.

زندان تهران بزرگ دارای ۵ تیپ فعال است که در تیپ ۲ و ۵ این زندان، تعدادی از زندانیان سیاسی، دراویش و معترضان بازداشت‌شده حوادث آبان‌ماه ۱۳۹۸ نگهداری می‌شوند.

بابک صفری، زندانی سیاسی که در ۱۱ اسفند ۱۳۹۸ به مرخصی آمد، پیش‌تر در گزارشی خبر داده بود که خود او نیز در این زندان به کرونا مبتلا شده است.

یکی دیگر از زندانیانی که به‌تازگی به مرخصی اعزام شده است نیز در مورد وضعیت زندانیان سیاسی و بازداشت‌شدگان محبوس در زندان تهران بزرگ می‌گوید: «در سالن دو تیپ ۵ زندان تهران بزرگ، تا وقتی که خودم آن‌جا بودم، نشنیدم که در آن سالن، کسی کرونا گرفته باشد. اما از افسر‌نگهبانان همان تیپ شنیده بودم که افرادی در سالن‌های دیگر همان تیپ به کرونا مبتلا شده‌اند و حتی شنیده بودم در تیپ‌های دیگر، در اثر این بیماری فوتی هم داشتیم.»

مسئولان زندان هیچ‌گونه اقدام پیشگیرانه‌ای برای مقابله با شیوع ویروس انجام ندادند. در این زندان نه ماسکی بود، نه ژل ضد‌عفونی‌کننده‌ای. فقط تلفن‌ها رو با دستمال تمیز می‌کردند. قبل از آزادی گفتند فروشگاه قرار است ماسک بیاورد، از بعضی زندانیان هم مبلغی پول بابت همین ماسک و ژل ضد‌عفونی گرفتند. اما تا زمان آزادی من، علی‌رغم پرداخت پول، به هیچ‌کس هیچ وسیله‌ای داده نشد.»

به گفته این زندانی، وضعیت رسیدگی‌های درمانی در این زندان اصلا مناسب نیست و حتی یک قرص مسکن ساده در این زندان پیدا نمی‌شود.

این زندانی در مورد شرایط کلی این زندان می‌گوید: «مواد مخدر فراوان و به‌آسانی در زندان تهران بزرگ یافت می‌شود که خود عوامل زندان وارد می‌کنند و خیلی از زندانیان کم‌سن‌و‌سال به‌دلیل مشکلات روحی، به مواد مخدر روی می‌آورند.»

«در این زندان، نه کتابخانه هست، نه تلویزیون و نه سالن ورزشی. کلا زمان خیلی سخت سپری می‌شود. آب آشامیدنی لوله‌کشی شور و غیر‌قابل‌شرب است و باید برای خرید هر بطری آب، حداقل ۲۵۰۰ تومان پرداخت کنیم. بچه‌های آبان‌ماهی (معترضان بازداشتی حوادث آبان ۱۳۹۸) یا برخی از زندانیان که از بضاعت مالی مناسبی برخوردار نیستند چطوری می‌توانند آب برای رفع تشنگی تهیه کنند؟ این موضوع بسیار آزار‌دهنده است، وضعیت غذا و توزیع آن هم افتضاح و غیر‌بهداشتی است. ملاقات حضوری هم هر هشت ماه، اگر شانس بیاوری، شاید یک بار نصیبت شود.»

در حال حاضر، سهیل عربی، از زندانیان سیاسی محبوس در این زندان، و ابوالفضل کریمی، یکی از شهروندان بازداشت‌شده در اعتراض‌های سراسری آبان‌ماه ۱۳۹۸، در اعتراض به همین مسائل در اعتصاب غذا به سر می‌برند.

زندان کچویی کرج

اندرزگاه چهار در زندان کچویی کرج محل نگهداری زندانیان سیاسی زن و معترضان آبان‌ماه ۱۳۹۸ است.

از ۷ اسفند ۱۳۹۸، پس انتشار خبر شیوع ویروس جدید کرونا در ایران، برخی زندانیان سیاسی محبوس در این زندان با تامین وثیقه، به مرخصی اعزام شدند. اما برخی زندانیان دیگر مانند فاطمه کهن‌زاده، از شهروندان بازداشت‌شده در مراسم چهلم پویا بختیاری، علی‌رغم هشدارها در مورد خطر شیوع این ویروس در این محیط آلوده و غیر‌بهداشتی، بی‌توجه به اصل تفکیک جرایم، همچنان در بازداشت به سر می‌برند.

یک منبع آگاه درباره وضعیت زندان کچویی پس انتشار خبر شیوع کرونا در زندان‌ها، می‌گوید: «پس از شیوع کرونا، حدود ۵۰ تن از زندانی‌های این زندان اعم از زندانیان سیاسی، مالی و کیفری با تامین وثیقه، به مرخصی اعزام شدند و برای کنترل شیوع این ویروس نیز نمازخانه زندان را برای قرنطینه زندانیان در نظر گرفته‌اند که زندانیان جدید و مشکوک به ابتلا به کرونا را به‌مدت ۱۴ روز در این بند نگه می‌داشتند، که این روش به‌دلیل پذیرش هر‌روزه افراد از بیرون زندان و قرار دادن آن‌ها در کنار هم، هیچ فایده‌ای نداشت و در واقع، یک کار دل‌خوش‌کنک می‌توانست باشد.»

به گفته این فرد، از زمان شیوع ویروس جدید کرونا، این زندان فقط یک بار ضد‌عفونی شده است که هیچ فایده‌ای هم نداشت و به‌دلیل آلودگی محیط، می‌بایست هر روز انجام می‌شد. دستکش و ماسکی هم وجود نداشت. غذا و نانی که وارد و توزیع می‌شد نیز تا به دست زندانی برسد، چند بار میان افرادی که هیچ‌گونه بهداشتی را رعایت نمی‌کردند دست به دست می‌شد.

او در ادامه می‌افزاید: «قبل از این‌که ویروس جدید کرونا وارد ایران شود هم درمانگاه کچویی هیچ خدماتی به زندانیان ارائه نمی‌کرد و افرادی که در درمانگاه بودند هیچ‌گونه تخصصی در خدمات پزشکی نداشتند و اگر اتفاقی اورژانسی برای زندانی پیش می‌آمد، دست کادر درمانی زندان، در واقع، بسته بود.»

جمهوری اسلامی علی‌رغم درخواست‌های مکرر نهادهای حقوقی و همچنین سه گزارشگر پیشین حقوق بشر در مورد مسائل ایران (احمد شهید، عاصمه جهانگیر و جاوید رحمان)، تا‌کنون اجازه حضور این افراد در ایران و بررسی وضعیت زندانیان سیاسی را نداده است و به‌تازگی نیز با وجود گزارش‌ها درباره شیوع گسترده کرونا میان ده‌ها نفر از زندانیان، مقام‌های قضایی با درخواست بازدید ماموران سازمان بهداشت جهانی از زندان اوین مخالفت کرده‌اند.