سانحه سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی در صبح چهارشنبه ۱۸ دی‌ماه، با شلیک دو موشک پدافند سپاه پاسداران، تنها چند روز پس از خط و نشان کشیدن و تهدیدهای مقام‌های سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی در واکنش به کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، صورت گرفت.

پس از کشته شدن قاسم سلیمانی و شماری از اعضای گروه شبه‌نظامی حشد شعبی در حمله هوایی ایالات متحده آمریکا، «انتقام سخت» وعده‌ای بود که بارها در مصاحبه‌های فرماندهان ارشد سپاه پاسدارن با رسانه‌های دولتی شنیده و روی آن تاکید ویژه‌ای شد. ولی تنها پس از پنج روز و در شب موشک‌پرانی به سمت پایگاه نظامی آمریکا در عراق، شعله‌های این انتقام سخت به شکلی کاملا باورنکردنی و نامنتظره جان مسافران پرواز ۷۵۲ هواپیمایی اوکراین را گرفت.

پس از گذشت یک ماه از اعتراض‌های خونین آبان‌ماه و سرکوب گسترده مردم، تشدید شکاف و گسستگی و بحران بی‌اعتمادی بین حاکمیت و اقشار مختلف مردم بیش از پیش آشکار و وارد سطحی پرتنش و بی‌سابقه در چهار دهه گذشته شده است و اکنون، بحران بی‌اعتمادی، ناکارآمدی مدیریت و سیستم موجود و بی‌توجهی به نیازهای اساسی جامعه، که از سیاست‌های‌ یک‌جانبه سران جمهوری اسلامی در منطقه ناشی می‌شود، زندگی و وضعیت متزلزل مردم را تحت تاثیر قرار داده است.

این اقدام سپاه پاسداران را مقام‌های مسئول آن را «خطای انسانی» نامیده‌اند و با وجود انتشار شواهد و مدارک مستند، در نهایت پس از ۷۲ ساعت پنهان‌کاری و انکار، به آن اعتراف شد، اگرچه تاکنون «زوایا و علت‌های اصلی» آن برای افکار عمومی روشن نشده و مبهم است.

در حالی که سقوط هواپیمای اوکراینی و پنهان‌کاری‌های سپاه پاسدارن پس از سانحه همه را در بهت و ماتم فرو برد و بار دیگر، دانشجویان و مردم معترض را در دانشگاه‌ها و خیابان‌ها به اعتراض واداشت، امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران، دلیل پنهان‌کاری را جلوگیری از «فشل و بی‌اعتماد شدن» نیروهای نظامی عنوان کرد و بار دیگر، نیروهای امنیتی و نظامی عملا اهمیت جان ۱۷۶ انسان و پیامدهای این اقدام را به «هیچ مطلق» انگاشتند.

مراسم خاکسپاری قربانیان در شهرهای کردنشین 

در چند روز گذشته، مراسم تشییع پیکر قربانیان سقوط هواپیمای اوکراینی در برخی شهرهای مناطق کردنشین با حواشی همراه بود.

مراسم خاکسپاری این جانباختگان تحت تدابیر شدید امنیتی از پیش تعیین‌شده و در حضور نیروهای لباس شخصی برگزار شد. ولی با وجود این، امنیتی بودن و تحت فشار قرار دادن خانواده‌های جانباختگان نتوانست مانع اعتراض‌های دسته‌جمعی مردم و خشم عمومی آن‌ها از این اتفاق شود. 

مراسم خاکسپاری جانباختگان سرنگونی هواپیمای اوکراینی با سر دادن سرودهای حماسی، اعتراض علیه حکومت و شعارهایی تند که اصل نظام جمهوری اسلامی و شخص آیت‌الله خامنه‌ای را هدف قرار داده بود، برگزار شد.

شرکت‌کنندگان در این مراسم شعارهایی چون «مرگ بر ستمگر، چه شاه باشه چه رهبر»، «خامنه‌ای قاتله، ولایتش باطله»، «کشته ندادیم که سازش کنیم، رهبر الدنگ رو ستایش کنیم»، «بسیجی، سپاهی، داعش ما شمایی» سر دادند و با بازخوانی سرودهای حماسی و انقلابی کردها از جمله «ای شهیدان، ای شهیدان، نمی‌میرد نام و نشانتان»، پیکر جانباختگان را تا آرامگاه ابدی‌شان بدرقه کردند. 

شبکه حقوق بشر کردستان روز چهارشنبه ۲۵ دی‌ماە، با انتشار گزارشی به نقل از منابع مختلف، از فشار نهادهای امنیتی و سپاه پاسداران بر خانواده‌های جانباختگان هواپیمای سرنگون‌شده اوکراینی در سه شهر مهاباد، سقز و سنندج خبر داد.

در گزارش این نهاد حقوق بشری به سه شرط نهادهای امنیتی برای تحویل پیکر جانباختگان به خانواده‌ها و اجازه برگزاری مراسم خاکسپاری اشاره شده است.

این سه شرط عبارت بودند از اینکه «با آمبولانس رسمی از تهران به شهرها منتقل شوند»، «تابوت‌ها با پرچم جمهوری اسلامی پوشانده شوند» و «در قطعه شهدا به خاک سپرده شوند». این شرط‌ها در روزهای اخیر با اعتراض و واکنش خانواده‌های قربانیان همراه شد، تا جایی‌که تصاویر منتشر‌شده در رسانه‌های اجتماعی نشان می‌دهد شرکت‌کنندگان و بستگان قربانیان در مهاباد در جریان مراسم خاکسپاری، پرچم جمهوری اسلامی ایران را از روی تابوت‌های جانباختگان کنار می‌‌زنند و اعتراض خود را آشکارا نشان می‌دهند.

همچنین روز پنجشنبه ۲۶ دی‌ماه، مراسم خاکسپاری آروین مرتب و آیدا فرزانه، از جانباختگان این سانحه، با حضور پرشور مردم سنندج برگزار شد. به گزارش شبکه حقوق بشر کردستان، خانواده این افراد از دفن فرزندانشان در قطعه شهدا و استفاده از پرچم جمهوری اسلامی ایران امتناع کردند.

تحویل و تشییع پیکر رزگار رحیمی و فرزندش

در روزهای اخیر، خبرهایی منتشر شد مبنی بر این‌که خانواده‌های قربانیان با فشار و تهدید نیروهای امنیتی مواجه شده‌اند. 

عارف سلیمی، روزنامه‌نگار و پسر‌عموی رزگار رحیمی، از جانباختگان سقوط هواپیمای اوکراینی، به ایران اینترنشنال گفت: «وقتی که پیکرها (رزگار رحیمی و فرزند خردسالش، ژیوان رحیمی) حوالی ساعت ۹ شب به شهرستان سقز رسیده بودند، مقامات شهری، فرماندار و معاون فرماندار می‌خواستند که همان شب و در اسرع وقت به خاک سپرده شوند، که خانواده عمویم مخالفت کرده بودند و همچنین، می‌خواستند پیکرها را در قطعه‌ شهدای خودشان به خاک بسپارند، که باز با مخالفت خانواده عمویم مواجه شده بودند.» 

عارف سلیمی در میان صحبت‌هایش اضافه کرد: «در روز اول حادثه که بسیاری از خانواده‌های جانباختگان مقابل پزشکی قانونی تهران جمع شده بودند، مشکلاتی برایشان به وجود آورده بودند و به‌جای آن‌که اکیپ‌های امدادی و امداد روانی برای خانواده‌های داغدیده مهیا کنند و وضعیت خانواده‌ها را درک کنند، نیروی ضد‌شورش آورده بودند و آن‌جا مستقر کرده بودند تا با اعتراضات خانواده‌ها برخورد کنند و همان اوایل که هنوز به شلیک موشک اعتراف نکرده بودند، خانواده‌ها را تهدید کرده بودند که نباید در مراسم ختم مطلقا حرفی یا سخنی درباره احتمال برخورد موشک به هواپیما و مسائلی از این قبیل مطرح کنند و گفته بودند که در غیر این‌صورت، اجازه برگزاری مراسم ختم را نمی‌دهیم.» 

پسر‌عموی رزگار رحیمی در ادامه صحبت‌هایش افزود: «خانواده عمویم اصرار داشتند که مراسم خاکسپاری ساعت ۱۰ صبح روز بعد، یعنی پنجشنبه ۲۶ دی‌ماه، انجام شود و خانواده عمویم حتی آگهی ترحیم هم آماده کرده بودند، که بعدا فرماندار مانع پخش آگهی در سطح شهر شده بود و گویا نهادهای امنیتی به کانال‌های تلگرامی و اینستاگرامی شهر سقز هم گفته بودند که نباید آگهی مراسم خاکسپاری فردا را منتشر کنند. اما خانواده و اقوام آگهی را در حساب‌های شخصی اینستاگرامی‌ خودشان منتشر کرده بودند، که بلافاصله با واکنش تهدید‌آمیز مقامات شهری مواجه شده بود و گفته بودند بایستی حالا مراسم خاکسپاری را یک ساعت زودتر، یعنی ساعت ۹ صبح، برگزار کنید.»

در نهایت، پیکر رزگار رحیمی و فرزندش به‌طور ناگهانی ساعت ۹ صبح به خاک سپرده شدند.

در همان روز فریده غلامی، همسر رزگار رحیمی که در زمان سرنگونی هواپیمای اوکراینی باردار بود، نیز به‌صورت جداگانه و با حضور استاندار کرمانشاه در اسلام‌آباد غرب به خاک سپرده شد.

عارف سلیمی درباره تغییر ساعت برگزاری مراسم خاکسپاری رزگار و فرزندش گفت: «خانواده عمویم چاره‌ای نداشتند چون می‌ترسیدند اگر مخالفت کنند، خودشان پیکرها را شبانه و بدون حضور خانواده به خاک بسپارند. هم‌زمان برخی صفحات مجازی هم آدرس قبرستان را اشتباهی نوشته بودند و به‌جای قبرستان شهناز در داخل شهر، قبرستان جدید واقع در حومه شهر را نوشته بودند و عده زیادی به آن‌جا رفته بودند.»

خانواده رزگار رحیمی در بیمارستان سقز پرچم‌ها را از روی تابوت‌ها برداشتند و اجازه ندادند که پیکرها با پرچم جمهوری اسلامی تشییع شود.

پیش‌تر نیز حرکت مشابهی در تشییع پیکر جانباختگان این سانحه در مهاباد انجام شده بود.

سلیمی در ادامه افزود: «مقامات می‌ترسیدند که تعداد زیادی از همشهری‌ها برای مراسم خاکسپاری حضور یابند و حتی دو روز قبل از مراسم، خانواده عمویم برای انجام مصاحبه تلویزیونی و برخی دیگر از مسائل خیلی تحت فشار بودند و چند نفر از مقامات حکومتی را هم که از سنندج آمده بودند به منزلشان راه نداده بودند و چنین مسائلی باعث شده بود که مقامات شهری از شرکت (مردم) در مراسم خاکسپاری به‌شدت واهمه داشته باشند. کاری کردند که از تکرار حرکت‌هایی که روز قبل در مهاباد انجام شده بود جلوگیری بکنند.»

در روزهای گذشته، فشارهای امنیتی بر بیشتر خانواده‌های جانباختگان ادامه داشته است و به آن‌ها فشار آورده‌اند فرزندانشان را به‌عنوان شهید حکومتی در بنیاد شهید ثبت کنند.

سلیمی در این‌باره گفت: «این برای خانواده‌های مناطق کردنشین بسیار دردناک است که هم عزیزانت را بکشند و هم بگویند بگذارید آن‌ها را شهید حکومتی بنامیم و هنوز هم تهدید می‌کنند که مطلقا نباید با هیچ رسانه‌ای در خارج از کشور مصاحبه کنید.»

سلیمی در پایان صحبت‌هایش گفت: «در نهایت، پیکر رزگار و ژیوان، فرزندش، در جوار قبر عمویم (پدر رزگار) و در قطعه‌ای که چند سال پیش زن‌عمویم برای خودش کنار گذاشته بود، به خاک سپرده شدند و اکنون، قبر عمویم و پسرش رزگار و نوه‌اش ژیوان در جوار همدیگر هستند.»

برای تهیه این گزارش همچنین تلاش شد با شماری دیگر از اعضای خانواده‌های قربانیان سقوط هواپیمای اوکراینی گفت‌و‌گو شود، اما به دلایلی ازجمله تهدید نهادهای حکومتی، حاضر به صحبت نشدند.