روز چهارشنبه ۳ اردیبهشت ۱۳۹۹، جمهوری اسلامی ایران پرتاب اولین ماهواره نظامی خود به فاصله ۴۲۵ کیلومتری از سطح زمین را با‌موفقیت انجام داد. این اقدام پیام‌های داخلی و بین‌المللی، به‌ویژه برای آمریکا، داشت که در چند سال اخیر، تهران را به‌دلیل برنامه هسته‌ای و موشکی، تحت شدیدترین تحریم‌های اقتصادی قرار داده است.

تلویزیون دولتی ایران در اعلام این خبر گفت: «امروز صبح، اولین ماهواره نظامی نور ۱ از بیابان‌های مرکزی ایران با‌موفقیت به فضا پرتاب شد و در مدار خود قرار گرفت.» سپاه پاسداران نیز در بیانیه‌ای خبر داد که ماهواره نور در ارتفاع ۴۲۵ کیلومتری زمین قرار گرفته است و برای ارسال آن به فضا، از موشک «قاصد» استفاده شد. در بیانیه سپاه پاسداران، از جزییات فناوری به‌کار‌رفته سخنی به میان نیامده اما گفته شده که موشک پرتاب‌کننده سه مرحله‌ای و سوخت آن ترکیبی از سوخت جامد و مایع بوده است. 

به گزارش ایسنا، امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده هوافضای سپاه پاسداران، نیز تصریح کرد حضور در فضا ایران را از محدودیت‌های تحمیلیِ دستیابی به اطلاعات رها خواهد کرد. او با اشاره به این‌که ارسال ماهواره به فضا به‌خودی خود یک موفقیت بزرگ به شمار می‌رود، تاکید کرد این پروژه عظیم با مشکلاتی روبه‌رو بود اما بسیاری از موانع مرتبط با فناوری با‌موفقیت بر‌طرف شدند. حاجی‌زاده گفت: «هر کشوری که به توانایی پرتاب ماهواره دست یابد، یک ابر‌قدرت محسوب می‌شود. به همین دلیل، ایران به‌دنبال بهبود قابلیت‌های برنامه فضایی خود خواهد بود.» او توضیح داد که این اقدام به تقویت بنیه دفاعی کشور می‌انجامد. 

در همین زمینه، سایت اسپیس واچ گلوبال اشاره کرد که مورد نامنتظره در این تجربه جدید ایران، استفاده از موشک حامل «قاصد» برای اولین بار است، چرا که اطلاعات فنی کافی از این موشک وجود ندارد. در این سایت همچنین آمده است که پرتاب این ماهواره برخلاف تجارب گذشته، از مرکز فضایی امام خمینی در اطراف سمنان صورت نگرفت، بلکه به‌خاطر مسائل امنیتی و اطلاعاتی، ظاهرا از طریق سایتی سیار از پایگاهی وابسته به سپاه پاسداران در شمال ایران انجام شد. 

واکنش ایالات متحده آمریکا

آمریکا این اقدام ایران را گامی بلند در دستیابی به فناوری موشک‌های قاره‌پیما دانست، زیرا به گفته کارشناسان آمریکایی، فناوری به‌کاررفته در پرتاب موشک به فضا با فناوری موشک‌های بالستیک قاره‌پیما تقریبا مشابه است. مقام‌های آمریکایی هشدار داده‌اند که ایران از فناوری موشک‌های حامل ماهواره به‌عنوان پوششی برای تولید موشک‌های قادر به حمل کلاهک هسته‌ای استفاده می‌کند. 

به گفته یکی از مقام‌های آمریکایی، فرماندهی نیروهای فضایی آمریکا دو شی را که از ایران پرتاب شده‌اند در مدار زمین ردیابی کرده است که یکی از آن‌ها بدنه موشک و دیگری ماهواره شناسایی شده‌اند. این مقام آمریکایی در ادامه افزود بدنه موشک در مدار زمین باقی ماند، زیرا برنامه فضایی ایران خیلی توسعه‌یافته نیست تا بتواند موشک حامل را به اتمسفر زمین بازگرداند.

از سوی دیگر، مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، تصریح کرد که ایران باید مسئولیت اقدام خود را بپذیرد زیرا چنین اقدامی نقض آشکار قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل به شمار می‌آید. 

دلیل اصرار ایران بر توسعه برنامه فضایی 

ایران تلاش‌های زیادی برای پرتاب موشک‌هایی با قابلیت حمل ماهواره کرده بود، اما تمام تلاش‌های قبلی با شکست مواجه شدند. در سال ۱۳۹۷، اقدام ایران در پرتاب موشک به فضا با شکست مواجه شد. همچنین، حداقل دو تلاش ایران برای پرتاب ماهواره در سال ۱۳۹۸، موفقیت‌آمیز نبودند. افزون بر آن، در تلاشی دیگر در مرداد ۱۳۹۸، موشک حامل نتوانست به پرواز در‌آید و روی سکوی پرتاب منفجر شد. اصرار جمهوری اسلامی بر پرتاب موشک به فضا، گمانه‌زنی‌هایی در مورد اهداف پنهان برنامه فضایی ایران ایجاد کرده است.

هرچند برنامه موشکی ایران با توجه به شرایط سخت اقتصادی ناشی از تحریم‌های آمریکا و بحران فزاینده شیوع کرونا، بسیار پر‌هزینه برآورد می‌شود، ادامه و اصرار ایران بر این برنامه از یک سو، امکان چانه‌زنی و فشار بر جامعه جهانی و از سوی دیگر، مانور تبلیغاتی در داخل برای سر‌پوش گذاشتن بر ضعف‌ها و شکست‌های حاکمیت سیاسی را فراهم می‌کند. 

زمان‌سنجی پرتاب ماهواره نور ۱

به‌دلیل پیامدهای اقتصادی و اجتماعی تحریم‌های آمریکا و ناکارآمدی حکومت در مدیریت بحران کرونا که همه جنبه‌های زندگی ایرانیان را تحت تاثیر قرار داده، جمهوری اسلامی با شرایط بسیار سختی روبه‌روست. در چنین شرایطی، مقام‌های ایرانی با فرار به جلو، تلاش می‌کنند با «دشمن‌سازی»، افکار عمومی داخلی را از واقعیت‌های جاری در جامعه منحرف کنند. به نظر می‌آید اعلام پرتاب ماهواره تلاشی است برای تاکید بر مقاومت ایران در برابر دشمنان خارجی و بزرگ‌نمایی دستاوردها در حوزه فناوری تا مردم ایران احساس غرور کنند و آماده جانفشانی برای حفاظت از این دستاوردها باشند. 

مقام‌های عالی‌رتبه جمهوری اسلامی، به‌ویژه فرماندهان سپاه پاسداران، به‌دلیل نگرفتن انتقام کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، و به‌دلیل هدف قرار دادن هواپیمای مسافربری اوکراینی، تحت فشار زیادی قرار داشتند. اعلام خبر پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره از سوی فرمانده هوافضای سپاه پاسداران می تواند تلاشی برای بازگشت اعتماد‌به‌نفس و تقویت موقعیت داخلی سپاه پاسداران از طریق پروپاگاندای رسانه‌های رسمی جمهوری اسلامی به شمار آید. 

هر‌چند آمریکا و کشورهای اروپایی اقدام اخیر ایران در پرتاب ماهواره نظامی به فضا را اقدامی نظامی و تهاجمی تلقی کردند، این تلاش ایران را می‌توان در راستای افزایش کارت‌های چانه‌زنی جمهوری اسلامی برای هر‌گونه مذاکرات احتمالی در آینده نیز به حساب آورد، چرا که مقام‌های ایرانی، به‌ویژه فرماندهان نظامی، به‌خوبی می‌دانند که اقدام آن‌ها در پرتاب ماهواره به فضا نمی‌تواند تاثیر قابل‌توجهی در تغییر موازنه نظامی به‌ضرر آمریکا در منطقه ایجاد کند. 

ایران همچنین با اعلام خبر پرتاب این ماهواره، به‌دنبال ارسال پیام به رای‌دهندگان آمریکایی و تاثیر در روند انتخابات آینده ریاست جمهوری آمریکاست و کوشش می‌کند نشان بدهد سیاست‌های دونالد ترامپ در خروج از توافق هسته‌ای و تحمیل تحریم‌های بی‌سابقه نه تنها باعث مهار ایران نشد، بلکه به ترغیب بیشتر جمهوری اسلامی در پیشبرد برنامه هسته‌ای و موشکی‌اش منجر شده است. از این منظر، ایران تلاش می‌کند با اقدام‌هایی مانند پرتاب موشک به فضا، از احتمال پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات پیش روی آمریکا بکاهد و فرصتی برای پیروزی نامزد رقیب ایجاد کند، تا شاید از فشارهای اقتصادی و سیاسی بر نظام جمهوری اسلامی کاسته شود. 

پرتاب ماهواره نور ۱ پیامی نیز برای کشورهای همسایه و مخالف سیاست‌های منطقه‌ای ایران داشت مبنی بر این‌که جمهوری اسلامی با این دستاورد بی‌سابقه، به نیروی نظامی برتر در منطقه تبدیل شده است و کشورهای همجوار باید در روابط خود با ایران تجدید‌نظر کنند. البته ناگفته نماند این اقدام ایران اعتماد‌به‌نفس گرو‌های شبه‌نظامی وابسته به ایران را نیز تقویت کرد و به آن‌ها این پیام را ارسال کرد که با قدرتمندترین کشور منطقه شریک‌اند. 

نتیجه

ویدیوی پرتاب ماهواره به فضا که از رسانه‌های رسمی ایران پخش شد، بخش‌های نامرتبطی را نشان می‌دهد که صحت آن را با تردید مواجه می‌کند. این ویدیو تعدادی از سپاهیان را ماسک‌زده و در حال شعار دادن نشان می‌دهد که صحنه‌ای ساختگی به نظر می‌آید. سپس در صحنه‌ای مغایر با سکانس قبلی که حاضران با ماسک حضور داشتند، دو مرد نشان داده می‌شوند که یکدیگر را در آغوش می‌گیرند، گویی در مکانی متفاوت از صحنه قبلی قرار دارند. این تصاویر احتمال پرتاب ماهواره از طریق کشوری دیگر را بیشتر کرده است و پخش این ویدیو تنها می‌تواند به تلاش ایران برای پنهان کردن نقش آن کشور تفسیر شود. 

سخنان مقام‌های آمریکایی نیز تا‌حدودی دو‌پهلو بود. این مقام‌ها در مورد اقدام ایران به پرتاب موشک به فضا، به اطلاعاتی از فرماندهی پدافند فضایی آمریکا اشاره کردند که با مشخصات موشک حامل ماهواره نور ۱ مطابقت دارد اما به تحلیل‌های امنیتی و رصدهای اطلاعاتی هیچ اشاره‌ای نکردند. به نظر می‌آید رویکرد رسمی مقام‌های آمریکایی در راستای تایید خبر بوده است تا با استناد به روایت رسمی ایران، دلیلی منطقی برای ادامه فشارها و تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی داشته باشند. 

اما ایران زمانی خبر این اقدام را منتشر کرده که جامعه بین‌المللی درگیر شیوع بیماری کووید‌ـ‌۱۹ و پیامدهای اقتصادی و سیاسی آن، به‌ویژه تنش میان آمریکا و چین، است. جمهوری اسلامی که به قولی، از دل بحران متولد شده است و تنها با وجود بحران‌ها امکان ادامه دارد، کوشید با سوء‌استفاده از بحران بین‌المللی همه‌گیری کرونا، جامعه جهانی را در برابر «عمل انجام‌شده» قرار بدهد. اهمیت اعلام این خبر در ابعاد تبلیغاتی آن نیز نهفته است، چرا که ایرانی را به نمایش می‌گذارد که در رابطه با برنامه فضایی، امکان و توانایی رقابت با قدرت‌های بین‌المللی را داراست. 

سایت وابسته به ایستگاه فضایی بین‌المللی آی.اس.اس که ماهواره‌های موجود در فضا را رصد می‌کند، قرارگیری در مدار و حرکت ماهواره نور ۱ را نشان داده است. این سایت اعلام کرد که ماهواره مذکور در تاریخ سه‌شنبه ۲ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹ به مدار خود پرتاب شده است. این در حالی است که اطلاعیه سپاه پاسداران در رابطه با این ماهواره روز چهارشنبه ۳ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹ منتشر شد. چنین امری ضمن تشکیک در اطلاعات منتشر‌شده از سوی سپاه پاسداران، می‌تواند نشان‌دهنده پرتاب این ماهواره از مکانی غیر از ایران یا با کمک کشور دیگری باشد، به‌ویژه این‌که ایالات متحده آمریکا به دلایل سیاسی و امنیتی و برای ادامه فشارهای تحریمی علیه ایران، اقدام به انتشار اطلاعات کامل خود در این رابطه نکرده است.