بنا به اعلام سخنگوی وزارت خارجه ایران، محمد‌جواد ظریف، وزیر خارجه، امسال در مجمع جهانی اقتصاد در داووس شرکت نمی‌کند. او دلیل روشنی برای این تصمیم وزیر خارجه اعلام نکرد جز این‌که در توییتی با اشاره به «تغییر برنامه توافق‌شده با مجمع جهانی اقتصاد»، نوشت «فرصتی برای گفت‌و‌گو از دست رفت».

همین اطلاع‌رسانی ناقص موجب شد رسانه‌های بسیاری به‌دنبال پاسخ این پرسش باشند که دلیل انصراف ظریف از حضور در داووس چیست. حال آن‌که نکته مغفول آن است که اگر به هر دلیلی (مثلا اشتغال)‌ امکان حضور وزیر خارجه میسر نیست، ‌چرا فرد دیگری (مثلا یکی از دستیاران او یا سفیر ایران در سوییس) به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران در چنین اجلاس مهمی شرکت نمی‌کند؟

در اهمیت این اجلاس همین بس که قرار است ۳۰۰۰ نفر از نهادها و شخصیت‌های مهم مدنی، سازمان‌های بین‌المللی و شرکت‌های بزرگ از ۱۰۰ کشور در اجلاس امسال حضور یابند. با این حساب، غیب نماینده‌ای از جمهوری اسلامی ایران (نه صرفا شخص وزیر خارجه) تامل‌برانگیز است.

نکته پرسش‌برانگیز که باید به یاد داشته باشیم این است که ایران تقریبا هر سال، در سطوح عالی در این رویداد مهم شرکت کرده و دیدگاه‌هایش را ارائه کرده بود. محمد خاتمی یک بار در جایگاه رییس‌جمهوری در سال ۲۰۰۴، یک بار به‌عنوان مهمان (نه در پست ریاست جمهوری) در سال ۲۰۰۷ و حسن روحانی در سال ۲۰۱۴، در جایگاه رییس‌جمهوری در این گردهمایی جهانی شرکت کرده بودند. در دیگر سال‌ها نیز وزیر خارجه در این اجلاس حضور می‌یافت.

با توجه به تحولاتی که به‌سرعت برق‌و‌باد از روزهای آغازین سال ۲۰۲۰ رخ داد که آمریکا مبادرت به حذف فیزیکی عالی‌ترین مقام نظامی ایران، قاسم سلیمانی) کرد و متعاقب آن، ایران در یک رویارویی نظامی آشکار، پایگاه نظامیان آمریکا در عراق را هدف موشک قرار داد، پرسش بالا مبنی بر علت انصراف ایران از حضور در داووس برجسته‌تر می‌‌شود.

این در حالی است که از سوی دیگر، برجام به‌عنوان دستاورد دیپلماسی مشترک ایران و قدرت‌های بزرگ جهان در خطر مرگ قرار دارد. پس چرا ایران تصمیم گرفته است از فرصت داووس بهره نبرد؟ بی‌تردید یکی از مهم‌ترین رویدادها که ایران بتواند از تریبون آن خطر نقض برجام از سوی دونالد ترامپ را به سمع و نظر جهانیان برساند، همین اجلاس داووس است. با این همه، چرا نه ظریف و نه هیچ نماینده‌ دیگری از ایران در این رویداد شرکت نخواهد کرد؟

سه گمانه برای عدم حضور

با شرحی که در بالا آمد، با غیبت ایران اینک مسئولان جمهوری اسلامی با پرسشی بزرگ مواجه‌اند، به‌ویژه اگر شرایط حساس کنونی منطقه را نیز مد‌نظر قرار دهیم، خود دلیلی برای حضور فعال ایران می‌توانست باشد نه انصراف از داووس. به بیان روشن، منطقه مجاور ایران اینک در تلاطم‌های نامترقبه به سر می‌برد. در توصیف این وضعیت، همین بس که در عراق و لبنان اینک به‌دلیل آشوب‌های خیابانی، نخست‌وزیران این کشورها (عادل عبدالمهدی و سعد حریری) از مقام خود استعفا داده‌اند و دو کشور عملا در نوعی سردرگمی برای انتخاب نخست‌وزیر جدید قرار دارند. با این توصیف، دلیل غیبت ایران از داووس چیست؟

آنچه تا این‌جا می‌توان گمان‌زنی کرد یکی از سه دلیل زیر یا هر سه دلیل زیر است.

۱) حضور دونالد ترامپ

۲) حضور مسیح علی‌نژاد

۳) سرکوب کور در آبان و دی سال جاری

با توجه به اعلام حضور رییس‌جمهوری آمریکا در داووس، که بی‌تردید در راستای  سیاست «فشار حداکثری» به موضوع تشدید فشار بر جمهوری اسلامی خواهد پرداخت، شاید مقام‌های جمهوری اسلامی صلاح را در این دیده‌اند که با پرهیز از رویارویی کلامی، اولا سطح تنش را افزایش ندهند و ثانیا، در جایی که رهبر جمهوری اسلامی مذاکره با آمریکا را منع کرده، از ایجاد هرگونه شائبه گفت‌و‌گو یا میانجی‌گری میان ایران و آمریکا در چنین فضایی اجتناب کنند. روشن است که در صورت حضور هر مقام ریز و درشتی از ایران، یکی از پرسش‌ها از او این خواهد بود که چرا جمهوری اسلامی پیشنهاد «مذاکره بدون شرط» ترامپ را اجابت نمی‌کند؟

اگر قرار باشد مقام مسئول جمهوری اسلامی پایبند نبودن ترامپ به تعهد اخلاقی و حقوقی را بزرگنمایی یا ماجرای کشته شدن سلیمانی را برجسته کند،‌ این موضوع خود می‌تواند آتشی بر شرایط ملتهب مناسبات ایران و آمریکا باشد و ناگزیر، عدم مشارکت گزینه بهتری است.

افزون بر این گمانه،‌ حضور مسیح علی‌نژاد، کنشگر حوزه بانوان و حقوق بشر، که نقش موثری در این دو عرصه در ایران داشته است، احتمالا می‌تواند دلیل دیگری برای امتناع مقام‌های جمهوری اسلامی از حضور در این مجمع باشد. برخلاف دفعه‌های گذشته که او در جایگاه یک خبرنگار در نیویورک مسئولان جمهوری اسلامی را به چالش می‌کشید، قرار است این‌ بار یکی از سخنرانان اصلی در پنلی باشد که به موضوع حقوق بشر در ایران اختصاص یافته است. علی‌نژاد اعلام کرده است که موضوع قربانیان آبان و دی سال جاری را در سخنرانی‌اش مطرح خواهد کرد. روشن است در شرایطی که پس از سه ماه، مقام‌های جمهوری اسلامی هنوز آمار قربانیان اعتراض‌های آبان‌ماه را اعلام نکرده‌اند، دست هر یک از مقام‌های جمهوری اسلامی که قرار باشد پاسخگوی حجم وسیعی از این‌گونه پرسش‌ها باشد، تهی است.

از سوی دیگر، ارزیابی نادرستی نیست که دعوت از یک کنشگر ایرانی به این رویداد و اختصاص پنلی خاص به موضوع حقوق بشر در این اجلاس جهانی از اساس مورد اعتراض جمهوری اسلامی است و انصرافش از حضور می‌تواند ریشه در این دو نکته نیز داشته باشد.