رمز‌ و‌ راز کاریزما ذاتی است یا آموختنی؟

سیاستمداری مشهور یا یکی از دوست‌های دوران کودکی‌تان را در نظر بگیرید که شخصیتی کاریزماتیک داشته است، کسی‌ که حتی هاله حضورش هم نور به دل‌ها می‌تاباند و حال‌و‌هوای همه‌‌کس و همه‌‌جا را از این رو به آن رو می‌کند. راز جذابیت این‌ افراد چیست؟ ظاهرشان؟ طرز راه رفتن یا حرف زدنشان؟ منش و شخصیتشان؟ دستاوردهایشان؟

کاریزما، که در زبان یونانی به معنای هدیه الهی است، همیشه یکی از معماهای بزرگ بشر بوده است، تا جایی‌که یک قرن پیش، ماکس وبر، جامعه‌شناس، کاریزما را ویژگی‌ای «ماورایی» توصیف کرد که جز خوش‌اقبال‌ها نصیب هر کسی نمی‌شود. هنوز که هنوز است کاریزما ابهام‌آمیز و تعریف‌نشدنی است، در حالی‌که ذره‌ای از کیفیت جادویی و اسرار‌آمیزش کم نشده است و به‌راحتی همه را اسیر طلسم خودش می‌کند، چه در خانه‌مان باشد، چه روی صفحه نمایش.

در این مطلب نگاهی انداخته‌ایم به پژوهش جان آنتوناکیس در دانشگاه لوزان، که حاصل بیش از یک دهه بررسی و مطالعه است. آنتوناکیس به این نتیجه حیرت‌آور دست یافته که کاریزما آموختنی است. برخلاف هاله تقدسی که کاریزما پشت آن پنهان شده و نسبت دادنش به «خواص»، بسیاری‌ از ما می‌توانیم به کمک چند ترفند ساده کاریزما یا جذابیت درونی‌مان را تقویت کنیم.

چه چیزی افراد را کاریزماتیک می‌کند؟

چند عامل مختلف در کاریزماتیک به نظر رسیدن اشخاص نقش دارند، از جمله ظاهر، رفتار و طرز حرف زدن. بازیگرهایی مثل مرلین مونرو کاریزماتیک‌اند چون در وهله اول، ظاهر جذاب و فریبنده‌ای دارند. ورزشکارها هم ممکن است به‌خاطر توانایی‌های خارق‌العاده و استثنایی‌شان در زمین بازی کاریزماتیک به نظر برسند. البته این موضوع تا حد زیادی به میزان شناختتان از آن شخص خاص هم بستگی دارد. اگر درباره آن فرد اطلاعات چندانی نداشته باشید، ظاهر و منش نقشی اساسی در کاریزماتیک به نظر رسیدنش ایفا می‌کنند. اگر هم شناخت نسبی دارید، مثل کاندیداها در زمان انتخابات، در آن صورت، نحوه صحبت و سخنرانی تعیین‌کننده است و حتی از ظاهر هم پیشی می‌گیرد.

چرا هنر قصه‌گویی یکی از اجزای کلیدی کاریزما است؟

از ابتدای تاریخ، مهارت قصه‌گویی به‌نفع تکامل بشر تمام شده است. انتقال اطلاعات درباره اخلاقیات و تشخیص درست از نادرست در خلال قصه‌ها و پندهای مهم به بقای بشر کمک کرده است. امروزه، به‌ندرت دور آتش جمع می‌شویم و به قصه کسی گوش می‌دهیم، هرچند این قابلیت همچنان در وجود افراد کاریزماتیک نهفته است. در همه جای دنیا، قصه‌گویی جذابیت دارد. اگر کسی بلد باشد خوب قصه تعریف کند و موضوعی را توضیح دهد که به ما در حل مشکلمان کمک می‌کند، آن فرد از نگاه ما کاریزماتیک به نظر می‌رسد. توانایی قصه‌گویی یکی از راه‌های جلب توجه است.

 معیار اندازه‌گیری کاریزما چیست؟

پژوهشگرهایی مانند آنتوناکیس برای اندازه‌گیری کاریزما صحبت افراد را جمله‌به‌جمله بررسی و تجزیه و تحلیل می‌کنند. آن‌ها همچنین به طرز صحبت افراد نگاه می‌کنند مثل صدا، اطوار، حالت چهره. آنتوناکیس دریافته است وقتی پای کاریزما به میان می‌آید، قدرت کلام از رفتارهای غیر‌کلامی پیشی می‌گیرد. رهبرانی مانند مهاتما گاندی، مارگارت تاچر، نلسون ماندلا و کوفی عنان را در نظر بگیرید، همگی از جمله شخصیت‌های کاریزماتیک تاریخ‌اند که با قدرت کلام افراد را شیفته خود کرده‌اند و ویژگی غیرکلامی چندان بارزی نداشته‌اند.

 چطور بفهمیم کاریزما داریم یا نه؟

میزان تاثیرگذاری‌تان روی دیگران را در نظر بگیرید. البته یادتان باشد ارزش‌ها نقش مهمی در تاثیر کاریزماتیک دارند. اگر کاریزمای فوق‌العاده‌ای داشته باشید اما دیگران مخالف ارزش‌هایتان باشند، برای مجاب کردنشان کار بسیار سختی پیش رو خواهید داشت. رهبران کاریزماتیک نزد کسانی محبوب‌اند که ارزش‌های مشترکی دارند.

چرا مجذوب افراد کاریزماتیک می‌شویم؟

عوامل روان‌شناختی مختلفی پشت این پرسش نهفته است. آنتوناکیس هم‌ذات‌پنداری را عاملی مهم می‌داند. ما با افراد کاریزماتیک هم‌ذات‌پنداری و احساس یکی بودن می‌کنیم. دلمان می‌خواهد شبیه‌ به آن‌ها رفتار کنیم و به این ترتیب، خوشحالشان کنیم. گو این‌که کاریزما هاله‌ تقدسی پیرامون افراد ایجاد می‌کند و آن‌ها را نزد دیگران موجه‌تر و جذاب‌تر جلوه می‌دهد.

آیا می‌توانیم کاریزما را تقلید کنیم؟

به گفته آنتوناکیس، تقلید کاریزما کار بسیار دشواری است، چون دیر یا زود دستمان رو خواهد شد. برای مثال، اگر رهبری با نیرنگ و استعاره‌های فریبنده و سوءاستفاده از ارزش‌هایی مشخص انتظارات بالایی را در سطح جامعه برانگیزد اما نتواند به وعده‌هایش عمل کند و از ارزش‌هایی که ادعا کرده تخطی کند، پیش چشم مردم بی‌ارزش و بی‌اعتبار خواهد شد و در نتیجه، جادوی کاریزمایش هم دود می‌شود و می‌رود هوا.