فاصله میان سالروز صدور فرمان مشروطیت ( ۱۴ مرداد)  و روز خبرنگار (۱۷ مرداد) در ایران تنها سه روز است اما از ۱۱۰ سال قبل، تظلم‌خواهی این دو در یک مکان جمع‌ شده‌اند. خانه‌ای در پشت باغ‌شاه سابق و تقاطع خیابان کارگر و سپه  کنونی، در جوار «بیمارستان لقمان‌الدوله» که نماد جنگیدن قلم برای آزادی است.

شش مقبره در این خانه وجود دارد. دو قبر متعلق به میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و میرزا نصرالله خان ملک‌المتکلمین است اما درباره بقیه مقبره‌ها اختلاف نظر وجود دارد. مابقی قبرها را به چند نفر از یاران صوراسرافیل و همسر و فرزندان ملک‌المتکلمین نسبت می‌دهند. زیر خانه به‌دلیل ریزش چاه خالی شده است. سنگ قبرها از هراس دزدیده‌شدن سیمان گرفته شده‌اند. این بنا که  به‌رغم آن ۱۲سال قبل به ثبت میراث فرهنگی در آمده، طی سال‌های اخیر رو به ویرانی رفته و بخش‌هایی از آن تخریب شده است. وعده‌های گاه و بیگاه مسوولان هم نتوانسته این اثر ۱۱۰ ساله را از ویرانی رهایی بخشد.

بهای آزادی

نقل است که پس از به توپ بسته شدن مجلس در دوره‌ مشروطیت و دستگیری سردمداران مشروطیت در سوم تیرماه ۱۲۸۷، دو تن از مشروطه‌خواهان پس از قتل توسط نیروهای هوادار محمد علی شاه قاجار،‌ در ماجرای به توپ بسته شدن مجلس به قتل رسیدند و جسدشان توسط قزاق‌ها به خندقی بیرون از باغ‌شاه پرتاب شد.

«میرزا جهانگیرخان شیرازی» بنیانگذار مطبوعات نوین ایران و مدیر «روزنامه صوراسرافیل» و «میرزا نصرالله‌خان بهشتی»، ملقب به ملک‌المتکلمین که یکی از مدیران «انجمن باغ میکده»، انجمنی مخفیانه که برای حذف خاندان قاجار از سلطنت فعالیت می‌کرد و از بنیان‌گذاران مدارس جدید بود. جمعی از دوستان، آن‌ها را شبانه در همان خندق پشت دیوارهای باغ‌شاه در خانه‌ای مسکونی (خیابان کمالی، خیابان مخصوص، کوچه‌ شهید ابراهیمی کنونی) به خاک سپردند.  

آرامگاه مشروطه‌خواهان؛ قربانی دعوای مالک و مستاجر

ظاهرا مساله بی‌توجهی به این آرامگاه‌ها سر درازی دارد و به یک دعوای خصوصی بین مالک و سرایدار خانه نیز مرتبط است. یکی از مدیران ارشد شهرداری تهران که مایل به افشا شدن نامش نیست، پس از پیگیری در خصوص وضعیت این پرونده چنین توضیح می‌دهد:

«موضوع آرامگاه‌های مشروطه‌خواهان در منطقه۱۱ شهرداری تهران طی سال‌های اخیر مثل توپی از یک ارگان به ارگان دیگری پاس داده می‌شود. ابتدا مساله بین شهرداری و وزارت بهداشت در طرح توسعه بیمارستان لقمان بود که این ملک نیز در آن قرار داشت اما پس از مدت‌ها مذاکره، ظاهرا بین این دو نهاد توافقی امضا و این خانه از محدوده طرح توسعه بیمارستان لقمان خارج شده است. هم‌اکنون مساله اساسی در ورود شهرداری به این مساله، دعوای خصوصی جاری در این ملک است. یک طرف دعوا مالک خصوصی و طرف دیگر متصرف خصوصی یا سرایداری است که ادعا می‌کند ۴۰ سال از این مکان نگهداری کرده است. وی مدتی قبل به دادگاه شکایت برده و دادگاه هم به نفع وی رای صادر کرده است. به رغم قطعی شدن این رای، مالک، حاضر به پرداخت مبلغی به سرایدار نیست. شهرداری در حال حاضر به این دعوا ورود پیدا کرده و حاضر به پرداخت بدهی مذکور از طرف مالک است. به نظر می‌رسد بخش زیادی از کار انجام شده است اما انجام این پروسه حقوقی نیازمند مصوبه شورای شهر تهران بوده و از این رو مستلزم یک یا دو ماه زمان است.»

طرح مرمت شورای شهر  

با تغییر اعضای شورای اسلامی شهر تهران در سال گذشته، پیگیری‌ها در این زمینه جدی‌تر شد اما هنوز به سرمنزل مقصود نرسیده است. ‎«الهام فخاری» عضو پنجمین دوره شورای شهر تهران و رییس کمیته اجتماعی این شورا سال گذشته طی تذکری به شهرداری درباره ‎وضعیت آرامگاه مشروطه‌خواهان روزنامه‌نگار خواهان رسیدگی به این آرامگاه‌ها شد. وی در دو نوبت سرکشی‌ خود به این مکان می‌گوید: «‎هرچند هنوز پالایش میدانی و بازسازی انجام نشده ولی بر پایه گزارش ساکنان بنا و مدیران شهری، از ۱۵ مرداد ماه سال جاری کار اسکلت‌بندی فلزی آغاز شده است.»

رسانه‌ای شدن مکرر موضوع به مناسبت روز مشروطه و روز خبرنگار طی دو هفته گذشته منجر به بازدید اعضای شورای شهر از این مکان شد و پس از آن کوچه ابراهیمی با سازه‌ای فلزی مسدود شده و دسترسی به ملک مذکور و مناطق همجوار ناممکن شد.  

فخاری با بیان این که در بازه‌های زمانی مشخص تا اتمام مرمت و تملک به صورت حضوری بر کار نظارت خواهیم کرد، افزود: ۱۴ مهر ماه، حدود ۴۰ روز دیگر همراه با روز بازگشایی دوباره مجلس مشروطه برای ارزیابی پیشرفت کار با خبرنگاران و عکاسان خبری شهر از این مکان بازدید خواهیم داشت.

در این رابطه «نصرالله آبادیان» شهردار منطقه ۱۱شهرداری تهران نیز به مناسبت بزرگداشت ۱۴مرداد گفت: «همزمان با روز مشروطه و روز خبرنگار، از سوی سازمان زیباسازی شهر تهران و همکاری منطقه ۱۱، مرمت مقبره شهدای قلم مشروطه آغاز شد.»  

وی ضمن اعلام این خبر افزود: «این بنا ۱۲۳ متر مساحت دارد که مرمت آن در سه مرحله مقاوم‌سازی، استحکام‌بخشی و نوسازی بنا انجام می‌شود. به گفته شهردار منطقه ۱۱، توافق با مالک زمین و مستاجر آن انجام شده و این مقبره جهت مرمت و نوسازی تجهیز شده است.»

خنجری۱۱۰ ساله

«مامونتوف» خبرنگار روس که در زمان اعدام میرزاجهانگیرخان در ایران بود، در یادداشت‌های خود در این خصوص نوشته است: «سرگذشت این دو تن بسیار ساده بود. امروز ایشان را به باغ بردند و پهلوی فواره نگاه داشتند. دو دژخیم طناب به گردن ایشان انداختند. از دو سو کشیدند. خون از دهان ایشان آمد و این زمان، دژخیم سومی خنجر در دل‌های ایشان فرو کرد…»  

به‌رغم پیگیری‌های مستمر اعضای شورای شهر تهران، مشخص نیست این بار وعده و وعیدها به واقعیت می‌پیوندد یا این خنجر۱۱۰ ساله دوباره امان از مشروطه‌خواهان خواهد گرفت. چهل روز دیگر باید منتظر ماند و دید که زخم این خنجر التیام خواهد یافت یا این بار تاوان قلم سبز را باید با خون سرخ داد.