«فقر» واژه‌ای سه حرفی اما به وسعت ۸۰ درصد جمعیت ایران؛ کشوری که از نظر ذخایر نفت، گاز و مواد معدنی در دنیا جزو ثروتمندترین‌هاست، ولی مردم آن هر روز فقیرتر می‌شوند.

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، چندی پیش مدعی شد که جمعیت فقیر ایران از ۴۶ درصد پیش از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، به حدود ۹درصد در سال ۹۳ رسیده است.

حسن روحانی نیز در مراسم تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری خود در مردادماه سال ۹۶ گفت: «نظام جمهوری اسلامی توانسته نسبت درآمد ۱۰درصد غنی به ۱۰درصد فقیر جامعه را از حدود ۲۵ برابر در سال ۵۶، به ۱۴ برابر در سال ۹۴ کاهش دهد».

این در حالی‌ست که نمایندگان مجلس و کارشناسان اقتصادی معتقدند آمارهای ارائه‌شده درمورد ضریب جینی و کاهش فاصله طبقاتی، نشان‌دهنده واقعیت کنون ایران نیست.

شهاب نادری، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، ۲۲ اسفندماه ۹۶ اعلام کرد که ۸۰ درصد از جامعه ایران زیر خط فقرند. آماری تکان دهنده که به هر دلیلی، زیاد مورد توجه قرار نگرفت؛ اما نکته مهم این است که باید دید تعریف خط فقر از دید مسؤولان هم‌ مانند تعریف اشتغال است؟

از دید مسؤولان جمهوری اسلامی ایران، هر فردی که یک ساعت در هفته کار کند، شاغل محسوب می‌شود. تقریباً تعریف خط فقر نیز همانند تعریف اشتغال است؛ زیرا براساس این تعریف، هر فردی که حقوق کمتر از ۷۰۰هزار تومان داشته باشد، جزو آمار فقیران محسوب می‌شود؛ در حالی‌که رقم منطقی‌تر فقر، چیزی بیش‌از بیش از دو و نیم میلیون تومان است.

• خط فقر ملی ۷۰۰ هزار تومان!

احمد میدری، معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، در این باره به روزنامه «اعتماد» می‌گوید: «در بودجه ٩٧، حدود ٨٠٠هزار خانوار را مورد شناسایی قرار داده‌ایم که زیر ٧٠٠هزار تومان در ماه درآمد دارند؛ از این رو پیشنهاد داده‌ایم تا دولت بسته‌های حمایتی مختلفی برای آنان تدارک ببیند تا بتوانند درآمد خود را به حداقل ٧٠٠ هزار تومان در ماه برسانند».

او می‌افزاید: «برای رسیدن به رقم فقر ملی، فرمول مشخصی را مدنظر قرار داده‌ایم؛ بدین‌صورت که فقر شدید یا همان خط فقر ملی را از حاصل‌ضرب هزینه‌های خوراکی هر نفر در ٤ یا ٥، به‌دست می‌آوریم که میانگین آن، چیزی حدود ٧٠٠هزار تومان برای هر خانوار است که بین ٣ تا ٥ نفر جمعیت دارند».

• درآمد ۷۰۰هزار تومانی خط بقاست

به اعتقاد کارشناسان اقتصادی، ازجمله حسین راغفر، رقم ۷۰۰هزار تومان، تنها برای خط بقاست، نه خط فقر.

حسین راغفر، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصادی، همچنین گفت که با در نظر‌گرفتن درآمد ماهانه ۴میلیون تومان، حدود یک‌سوم جمعیت ایران، یعنی ۳۳ درصد زیر خط مطلق فقر قرار دارند.

در حال حاضر لیبریا، هائیتی و چاد از جمله کشورهایی در جهان‌اند که ۸۰ درصد از مردمشان زیر خط فقر زندگی می‌کنند. همچنین ۷۰ درصد جمعیت کشورهایی مانند کنگو، سیرالئون، سورینام و نیجریه فقیر مطلق‌اند.

با چنین وضعیتی، خامنه‌ای بار دیگر از ایرانی‌ها خواسته است تا به‌دنبال افزایش جمعیت خانواده و فرزندان بیشتر باشند و شعار «فرزندکمتر، زندگی بهتر» را سیاست اروپایی‌ها و غربی‌ها دانست.

• خانواده‌های پرجمعیت بیشتر در معرض فقرند

تحقیقات صورت‌گرفته درخصوص فقر در ایران، نشان می‌دهد که خانواده‌های پرجمعیت حتی با اینکه شاغل‌اند، اما نمی‌توانند حداقل امکانات زندگی را برای خانواده خود فراهم کنند.

شواهد زیادی نشان می‌دهد سوء‌تغذیه دوران کودکی بر توانایی بزرگسالان برای کارکرد موفقیت‌آمیز در زندگی، تأثیری مستقیم می‌گذارد.

بر اساس گفته کارشناسان تغذیه، کودکانی که دچار سوءتغذیه‌اند، با احتمال بیشتری در بزرگسالی کوتاه‌قد خواهند شد، موفقیت‌های تحصیلی کمتری خواهند داشت و نوزادان کوتاه‌قدتری به‌دنیا خواهند آورد.

سوء‌تغذیه با شرایط اقتصادی ضعیف‌تر در دوران بزرگسالی نیز مرتبط است.

در حال حاضر، نهادهای زیادی در ایران ازجمله سازمان بهزیستی، کمیته امداد، آستان قدس، وزارت بهداشت، وزارت آموزش‌وپرورش و سازمان هدفمندی یارانه‌ها، در رابطه با مسأله فقر و فقرا، به‌صورت جزیره‌ای اقداماتی را انجام می‌دهند.

طبق گزارش‌های منتشرشده در بازه زمانی سال ۶۱ تا ۷۴، کمترین درصد جمعیت فقیر ۲۶.۲درصد در سال ۶۳ و بالاترین جمعیت فقر، مربوط به سال ۶۸ با ۴۳.۵ درصد است.

• تجربه کشورهای دیگر در ریشه‌کن‌کردن فقر

برزیل طی دهه ۱۹۹۰میلادی به‌عنوان کشوری با بدترین شرایط نابرابر درآمدی در نیم‌کره غربی و یکی‌از ناعادلانه‌ترین جوامع دنیا شناخته می‌شد؛ اما از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۳ که فرناندو هنریک کاردوسو، ریاست‌جمهوری آن کشور را برعهده داشت، با افزایش ۲۷درصدی درآمد خانوارها، حدود ۴۰میلیون فقیر برزیلی از دور باطل فقر خارج شدند. بعد از او، ایناسیو لولا داسیلوا، رییس جمهوری بعدی، پرداخت یارانه نقدی به فقرا را در دستور کار خود قرار داد؛ اما شیوه پرداخت یارانه مانند ایران بی‌برنامه و بی‌هدف نبود، بلکه دولت پرداخت یارانه را مشروط به مواردی در حوزه بهداشت و درمان، ازجمله مراجعه منظم خانواده‌ها به پزشک کرده بود.

اتیوپی نیز ازجمله کشورهایی است که در سال ۲۰۰۰ یکی از کشورهای با بالاترین نرخ فقر در جهان بود، به گونه‌ای که بیش از ۵۶ درصد جمعیت آن کشور، در فقر به‌سر می بردند؛ اما این کشور، با نرخ رشد اقتصادی سالانه حدود ۱۱درصدی، توانست ۳۳درصد از جمعیت فقیر کشور را کاهش دهد.

چین هم از جمله کشورهای موفق در مبارزه با فقر بوده است؛ به‌طوری که در سه دهه گذشته، بیش‌از ۵۰۰میلیون نفر از شهروندان خود را از فقر شدید نجات داده است.

یکی از اقدامات جدی در این زمینه در چین، فرستادن استعدادها و ایده‌ها به مناطق فقیر است که گویا در ایران نیز چنین اقدامی، به‌صورت برعکس انجام می‌شود.

به هر حال جمهوری اسلامی ایران، وارد چهلمین سال عمر خود شده است و یکی از ادعاهای سران نظام، محرومیت‌زدایی و رفع فقر بوده است که بهترین قضاوت‌کننده صحت این موضوع نیز مردم ایران‌اند.