بحران کاغذ این بار به سراغ روزنامه اطلاعات، قدیمی‌ترین روزنامه ایران رفت تا آن‌ها نیز اعلام کنند که به دلیل کمبود کاغذ از این پس در ۱۲ صفحه منتشر می‌شود.

اطلاعات در شماره روز شنبه، ۲۸ اردیبهشت چنین تصمیمی را به دو دلیل «تحریم‌های ظالمانه کشور» و «کمبود و گرانی شدید کاغذ» نسبت داد و نوشت: «به خاطر کاستن از هزینه‌ها و همراهی با دولت جمهوری اسلامی در صرفه‌جویی ملی، تصمیم گرفتیم چهار صفحه از صفحات لایی روزنامه بکاهیم.»

پیش از این، دو روزنامه نسبتا با سابقه دیگر، همشهری و ایران نیز هشت صفحه از تعداد صفحات خود کاستند تا بتوانند، ادامه مسیر دهند.‌ اگر چه هر دوی این روزنامه‌ها با بحران مالی مواجه هستند و به خصوص همشهری با روزهای تمول و ثروتمندی‌اش فاصله فراوانی دارد و سال گذشته مجبور به تعدیل بالای صد نفر از نیروهایش شد.

گزارش‌های دریافتی از روزنامه ایران نیز حکایت از بحران مالی داشت که دامن‌گیر این رسانه دولتی شده بود؛ به نحوی که در برخی از مقاطع از پرداخت حقوق کارکنان خود هم عاجز مانده بود.

پیش از این نیز روزنامه‌های شرق، سازندگی، اعتماد، آرمان و دنیای اقتصاد تعداد از صفحات خود کاستند تا بتوانند انتشار خود را استمرار دهند و روزنامه‌هایی چون همبستگی به دلیل فشار بالای قیمت‌ها، عملا تعطیل شد و برخی از هفته‌نامه‌ها مانند کرگدن عملا به صورت دوهفته‌نامه منتشر می‌شوند، یا برخی رسانه‌های چاپی دیگر نیز از خیر انتشار گذشتند تا بیش از این خود را در پیچ و خم قیمت بالای کاغذ درگیر نسازند.

آغاز ماجرا؛ ۳۰۰ روز قبل

کلید بحران کاغذ از نزدیک به ۱۱ ماه قبل زده شد؛ روز ۱۳ تیر که حسن میرباقری، رییس انجمن واردکنندگان کاغذ به خبرگزاری مهر گفت زمان آن رسیده که فهرست افرادی که حواله ارزی گرفتند و هنوز کاغذ وارد نکردند، اعلام شود. این زمانی بود که مطبوعات منتظر ورود و فروش کاغذ با ارز دولتی بودند اما کاغذی با قیمت ارز ۴۲۰۰ تومانی در بازار عرضه نمی‌شد.

تخلف چهار هزار میلیارد تومان

نکته جالب توجه در این گفت‌وگو این بود که ریاست انجمنی که سال‌هاست به شکل تخصصی با کاغذ و فروش آن سروکار دارد، از ناشناس بودن افرادی خبر می‌داد که در این فهرست ارز برای واردات کاغذ دریافت کردند. این فهرست که انتشار آن ابتدا با مقاومت محمد شریعتمداری، وزیر وقت صمت (صنعت، معدن، تجارت) روبه‌رو شد، در نهایت با دستور رییس‌جمهوری به بانک مرکزی منتشر شد. فهرستی که انتشار‌ آن پرده از اتفاقات پشت پرده ارز تخصیصی برداشت. فهرست یادشده که بیش از ۱۴۸۲ نفر را شامل می‌شد، کل دریافت‌کنندگان ارز یارانه‌ای برای ورود انواع کالا از جمله کاغذ بود، اما برخی از رسانه‌ها با دقت در این فهرست توانستند بخش کاغذ را برجسته سازند و از رانت‌خواری بزرگ در این بخش خبر دهند.

روزنامه شرق در گزارشی مفصل توضیح داد که وضعیت کاغذ (به‌خصوص کاغذ گلاسه) با چه آشفتگی‌هایی روبه‌روست و حتی برخی با نام ورود کاغذ گلاسه، از ارز و تخفیفات تعرفه‌ای گمرک استفاده کردند، اما کالای دیگری وارد کردند. این نشریه حجم کالاهای وارد شده تحت این عنوان را بسیار بالا ذکر کرد و به نقل از غلامرضا شجاع، نماینده تشکل‌های صنعت چاپ و مصرف‌کنندگان کاغذ استان‌های کشور، از حجم تخلف چهار هزار میلیارد تومان خبر داد. رانتی که فاصله ارز تخصیصی با قیمت بازار ارز دلیل اصلی‌ آن بود و سبب شد تا از هر سو خبرهای ریز و درشت مربوط به سوءاستفاده‌ها از ارز تخصیصی به کاغذ، در رسانه‌ها منتشر شود.

گزارشی که در روزنامه شرق مرداد ۱۳۹۷ منتشر شد، پرده از فساد فراوان پشت پرده برداشت و سبب شد تا فشار بالایی برای پی‌گیری ماجرا بر دولت و وزارت ارشاد وارد آید. به فاصله دو هفته بعد از این گزارش، کارگروه کاغذ به ریاست حسین انتظامی (دستیار ارشد وزیر ارشاد) در وزارت ارشاد تشکیل شد تا بحران ایجاد شده را مدیریت کند.

در این کارگروه نمایندگانی از حوزه مطبوعات و نشر، انجمن واردکنندگان کاغذ و مقوا‌، نمایندگان وزارت صنعت‌، معدن و تجارت،‌ سازمان حمایت از حقوق مصرف‌کننده و... حضور داشتند که به «رصد وضعیت موجود کاغذ در کشور از نظر میزان واردات، میزان ثبت سفارشات و میزان کالای ترخیص شده در چهار ماه اول سال پرداختند» اما این کارگروه هم نتوانست آنچنان که انتظار می‌رفت به مدیریت ماجرا بپردازد، چرا که پیش از آن، ارزها تخصیص و کاغذها یا وارد شد و به جای بازار روانه انبارها شد و یا ارزها به اموری دیگر اختصاص یافت و یا حتی در بازار آزاد فروخته شد.

۲۴ میلیون یورو ارز برای افرادی که وجود خارجی نداشتند

محمد سلطانی‌فر، معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد در مهر ۱۳۹۷ در گفت‌وگویی با خبرآنلاین افزایش قیمت کاغذ را در ایران به افزایش قیمت جهانی نسبت داد و البته افزود که «بخش اعظم این افزایش قیمت به سوءاستفاده از ارز‌های تخصیصی از سوی واردکنندگان ارتباط دارد». او از دو نفر نام برد که وجود خارجی ندارند اما ۲۴ میلیون یورو ارز برای واردات کاغذ دریافت کردند و افزود که پرونده این دو نفر به دادگاه فرستاده شده است. از سرنوشت این پرونده هنوز گزارشی منتشر نشده در حالی که نزدیک به هشت ماه از زمان اعلام عمومی چنین فسادی در زمینه کاغذ گذشته است.

در همان زمان البته زمزمه‌هایی بود که فروشندگان کره‌‌ای (کره جنوبی) کاغذ که از جمله طرف‌های مهم فروش کاغذ به تجار ایرانی بودند، به دلیل اعلام تحریم‌های آمریکا، خود را کنار کشیده‌ و اعلام کرده بودند تا پایان ماه آبان می‌توانند با ایران روابط تجاری داشته باشند و به همین دلیل تجار ایرانی به دنبال واردات کاغذ بیشتر از کشورهایی چون چین، روسیه و اندونزی بودند.

نمایشگاه کتاب و تاکید رهبر ایران

نمایشگاه کتاب تهران زمان مناسبی بود تا زخم کهنه کاغذ دوباره سرباز کند، به خصوص که این گلایه از سوی ناشران با آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران در میان گذاشته شد. آقای خامنه‌ای که برای بازدید از نمایشگاه کتاب به این مکان رفته بود، پس از شنیدن این گلایه‌ها در گفت‌وگویی رسانه‌ای از وزیران ارشاد و صنعت،معدن و تجارت خواست سریع‌تر به این موضوع رسیدگی کنند.

یکی دو روز بعد از این اظهارنظرات، حسین انتظامی از ترخیص شش هزار تن کاغذ در گمرک خبر داد. آقای انتظامی البته گفت که ۲۵۰ هزار تن کاغذ به داخل ایران وارد شده اما ۹۰ درصد از این کاغذ وارداتی به جای توزیع در بازار روانه انبارها شده و یا خبری از آن‌ها در دست نیست. او گفت که ۵۰ نفر از این فهرست دریافت‌کنندگان، بالای هزار تن کاغذ دریافت کرده‌اند.

روز ۱۳ تیر سال گذشته قیمت هر بند کاغذ چاپ و تحریر ۱۰۰ در ۷۰ در بازار از ۱۲۳ تا ۱۲۷ هزار تومان در نوسان بود. اکنون بعد از گذشت یک سال، همان کاغذ در بازار آزاد و بسته به کیفیت کاغذ، از بندی ۴۲۰ هزار تومان تا ۵۰۰ هزار تومان در نوسان است که سه و نیم برابر قیمت ۱۰ ماه قبل است.

دولت به تازگی اعلام کرده است که برای سال ۱۳۹۸ نیز کاغذ در زمره کالاهای دارای ارز دولتی (۴۲۰۰ تومانی) است و به گفته وزیر ارشاد مبلغ ۸۰ میلیون دلار در «کارگروه کاغذ» به کاغذ مطبوعات و کتاب نشر اختصاص یافته است.

این مبلغ اگر درست مدیریت و هزینه شود، امکان تاثیر بر بازار و کاهش قیمت‌ها و بازگشت آن‌ها به رقم‌های نزدیک به رقم سال گذشته وجود دارد، اما پیش‌بینی ها نشان می‌دهد که این نظارت‌ها تاکنون پاسخی نداده و سیستم رانت‌خواری به شدت و حدت به کارش ادامه می‌دهد.