تجربه خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی در اقتصاد ایران، یکی‌از تلخ‌ترین تجربیات برای کارگرانی است که این روزها با کاهش شدید ارزش ریال، نگران‌تر از قبل شده‌اند. این‌بار، نوبت به «تولی‌پرس» رسیده است؛ شرکتی که در دهه ۱۳۷۰، بزرگ‌ترین صادرکننده مواد شوینده در خاورمیانه بود و مردم برای خرید سهامش سر و دست می‌شکستند، اما از زمانی که «بیژن اسماعیلی» با حمایت «محمدرضا اسکندری» (وزیر جهاد کشاورزی دولت نهم)، سهام‌دار عمده شرکت شد، به سراشیبی افتاد و حالا از آن نام درخشان صنعت مواد شوینده، تنها کارخانه‌ای بی‌رمق در شهرک صنعتی البرز قزوین باقی مانده است.  

طی یک سال گذشته، اخبار زیادی از وضعیت نامناسب هلدینگ داروگر (که شرکت‌های متعددی ازجمله کف، تولی‌پرس، روغن جهان و غیره را دربر دارد) منتشر شده است؛ اما مسئولان و مدیران این هلدینگ، همواره این اخبار را تکذیب کرده‌اند. طی چند روز گذشته، با انتشار اخباری مبنی‌بر مرخصی اجباری کارگران، تعطیلی شرکت تولی‌پرس و برگزاری تجمعات اعتراضی کارگران این شرکت، توجه‌ها بیش از پیش به‌سمت روند نزولی این برند ۵۰ساله جلب شده است.  

تاریخچه

شرکت تولیددارو، که به خانواده کارآفرین خسروشاهی تعلق داشت، در سال ۱۳۴۳ با تأسیس بخشی به‌نام واحد «دترجنت»، پودر لباس‌شویی دریا را تولید کرد که اولین محموله از آن، با عنوان «کاروان دریا»، در همان سال، روانه بازار شد.

با افزایش ظرفیت تولید این واحد، واحد دترجنت تولیددارو، در پانزدهم اسفندماه سال ۱۳۵۱ با نام «تولی‌پرس» به‌ثبت رسید. کارخانه این شرکت تولیدکننده انواع مواد شوینده، پاک‌کننده، آرایشی و بهداشتی، از سال ۱۳۵۲، به شهرصنعتی البرز واقع‌در استان قزوین منتقل شد و با تولید محصولاتی مانند پودر لباس‌شویی دریا، پودر ماشین لباس‌شویی شوما، مایع ظرف‌شویی جام و مایع نرم‌کننده لباس هاله، فعالیت خود را آغاز کرد.

این شرکت، بعد از انقلاب ۵۷ مصادره شد و تحت‌نظر نهادهای حکومتی و مدیران منصوب آن‌ها قرار گرفت.

تولی‌پرس بیست‌وپنجم آذرماه سال ۱۳۷۵ از سهامی خاص به عام تغییر ماهیت داد و از اسفندماه همان سال، با نماد «شتولی» وارد بورس اوراق بهادار تهران شد.  

ظرفیت اسمی این کارخانه در ابتدا معادل ۱۵۰هزار تن در سال بود که در آن زمان، بالاترین ظرفیت اسمی تولید پودر در ایران و خاورمیانه محسوب می‌شد و این شرکت، به بیش از ۲۰ کشور جهان صادرات داشت.  

تولی‌پرس در دهه ۱۳۷۰، با بیش از ۲۳درصد سهم بازار داخلی، بزرگ‌ترین تولیدکننده پودر لباس‌شویی در ایران بود؛ اما طی چند سال اخیر، این شرکت نیز به‌دلایل مختلف، به وضعیت نامناسبی دچار شده است؛ به‌طوری که براساس صورت‌های مالی رسمی حسابرسی‌شده، زیان انباشته دو شرکت تولی‌پرس و کف (هردو متعلق‌به هلدینگ داروگر)، در سال ۱۳۹۵ به بیش از ۵۵۶ میلیارد تومان افزایش یافته است.

واگذاری تحت نظر وزیر سابق

«محمدرضا اسکندری»، وزیر جهاد کشاورزی در دولت نهم و رییس وقت «سازمان اقتصادی کوثر» از متهمان اصلی ورشکستگی تعدادی از شرکت‌های زیرمجموعه این سازمان زیر نظر بنیاد شهید انقلاب اسلامی است.  

در زمان تصدی او بر این سمت، اخباری مبنی‌بر ورشکستگی تعدادی از واحدهای صنعتی تحت نظر سازمان اقتصادی کوثر منتشر شد. پس از آن، افرادی مانند «بیژن اسماعیلی» و چند فرد دیگر مرتبط با یکی از نهادهای نظامی، با پرداخت ۱۰ تا ۱۵ درصد قیمت واقعی، اقدام به خریداری این شرکت‌ها کردند.  

اسماعیلی قبل از خریداری سهام شرکت‌های کف و تولی‌پرس، کارخانه دیگری را نیز به همین سرنوشت دچار کرده بود. او در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۶ در راستای اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی، سهام «شرکت مواد غذایی کیوان» در همدان و در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۸، کل این شرکت را خریداری کرد و پس از چند سال فعالیت، این شرکت با سابقه چهل‌ساله را به تعطیلی کشاند.

ورود اسماعیلی به شرکت کف

در اسفندماه سال ۱۳۸۸، دو شرکت «سرمایه‌گذاری گروه توسعه ملی ایران» و «سرمایه‌گذاری توسعه ملی» به‌ترتیب تصمیم به واگذاری بلوک ۱۶/۲درصدی و ۲۰درصدی از سهام «شرکت کف» گرفتند. بیژن اسماعیلی موفق به خرید بخشی از سهام «شرکت کف» که از سهام‌داران عمده تولی‌پرس بود، شد.  

در اواخر سال ۱۳۸۹، بلوک ۳۶/۸۶ درصدی سهام کف ازسوی «سازمان اقتصادی کوثر» (وابسته به بنیادشهید) در راستای اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، عرضه شد. اسماعیلی با خریداری بلوک مذکور، سهام‌دار عمده این شرکت شد و در اولین جلسه مجمع عمومی فوق‌العاده شرکت برای انتخاب اعضای هیات‌مدیره جدید، تمام کرسی‌ها را از آن خود کرد.  

گام دوم؛ خرید شرکت تولی‌پرس

اسماعیلی تنها به خرید شرکت کف بسنده نکرد. او که پیش‌تر مدیریت و مالکیت شرکت‌هایی همچون «شرکت تجزیه شیمی» را برعهده داشت، قصد وارد شدن به صنعت مواد شوینده را کرده بود.

در زمان برگزاری مجمع سال ۱۳۸۹ شرکت کف، تقسیم سود قابل‌توجهی میان سهام‌داران (بیش از ۹۵درصد سود تحقق‌یافته) مورد تصویب قرار گرفت و اعلام شد که با توجه به وضعیت رو به‌رشد شرکت، مدیریت تصمیم دارد سهام دو شرکت دیگر را خریداری کند.

او با استفاده از منابع شرکت کف، ۵۱ درصد سهام شرکت تولی‌پرس را خریداری و با استفاده از منابع داخلی تولی‌پرس مانند فروش دفتر مرکزی و سهام تولید دارو تاکستان، اقساط خرید تولی‌پرس را پرداخت کرد.  

با چنین تقسیم سود بی‌سابقه‌ای، سازمان بورس با این استدلال که این نقل و انتقالاتی که صورت گرفته، منجر به خروج یک‌سری دارایی‌ها از شرکت شده که احتمال حادث‌شدن زیان از جانب آن برای سهام‌داران وجود دارد، با مدیریت شرکت وارد چالش شد و نماد معاملاتی شرکت تا سال ۱۳۹۲، در بورس متوقف ماند.

معاملات درون‌گروهی و مسدودی حساب‌های بانکی

مسدود بودن حساب‌های بانکی شرکت به‌دلیل معوقات بانکی، مدیران را مجبور به استفاده از شرکت‌های واسطه کرد. طبق یادداشت‌های توضیحی صورت‌های مالی منتهی به پایان اسفندماه سال ۱۳۸۹ شرکت، در تاریخ ۲۵ اسفندماه ۱۳۸۹، با عقد موافقت‌نامه‌ای بین دو شرکت کف و دنیای شیمی پلیمر (متعلق‌به اسماعیلی)، میزان ۱۰۰درصد سهام شرکت تولید دارو تاکستان به شرکت کف واگذار و مبلغ ۱۴۶هزار و ۳۶۲میلیون ریال، به‌عنوان پیش‌پرداخت خرید لحاظ شد.  

از این دست معاملات طی سال‌های گذشته، بسیار رخ داده است که در یادداشت‌های صورت‌های مالی سال‌های مختلف، توسط حسابرس قانونی منعکس شده است. یکی از مهم‌ترین موارد در خصوص تهیه مواد اولیه و نحوه فروش محصولات شرکت است.

مطابق صورت‌های مالی شرکت‌های کف و تولی‌پرس (منتشرشده در سامانه کدال، سامانه جامع اطلاع‌رسانی ناشران اوراق بهادار، تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار)، عمده محصولات شرکت‌های گروه ازطریق شرکت‌های «کیوان تجارت پاسارگاد» و «پخش سراسری داروگر» (هر دو متعلق‌به اسماعیلی) به‌فروش می‌رسد. همچنین بخش با اهمیتی از مواد اولیه شرکت‌های گروه نیز ازطریق شرکت «کیوان تجارت دارو» (متعلق به اسماعیلی) تهیه و در اختیار شرکت‌های گروه قرار می‌گیرد.

دارایی‌های خارج از حساب‌رسی

بر اساس بند ۲۰ صورت‌های مالی، اسناد مالکیت زمین و ساختمان محل کارخانه (واقع در قزوین)، دفتر مرکزی شرکت واقع‌در خیابان عاطفی، همچنین سایر ساختمان‌ها شامل ساختمان شاه‌محمددوست، سبلان، عادل فرجی و یک باب مغازه تعاونی مصرف الوند و ۸۶ واحد آپارتمان واقع‌در شهر صنعتی البرز (که بعضا در اختیار کارکنان اسبق شرکت قرار گرفته است)، ۱۶ دستگاه وسائط نقلیه، اوراق سهام شرکت‌های سرمایه‌پذیر و همچنین صورت ریز اسناد انتظامی که متکی به دفاتر باشد، در اختیار حسابرس قانونی قرار نگرفته است.  

همچنین معامله خرید ساختمان دفتر مرکزی شرکت در سال ۱۳۸۸ از «شرکت گلوبال پتروتک کیش»، درقبال واگذاری ۱۸ واحد آپارتمان و پرداخت مابه‌التفاوت انجام شده،که به‌دلیل وثیقه‌بودن ملک در قبال تسهیلات دریافتی از بانک ملت، نسبت‌به نقل و انتقال رسمی ساختمان مذکور و متقابلا ۱۸ واحد آپارتمان واگذارشده به خریدار، اقدام نشده است.

افت شدید قیمت سهام

اسماعیلی بلوک کنترلی تولی‌پرس را نیز به قیمت هر سهم ۴۲۲۸ ریال در نیمه تیرماه سال ۱۳۹۰ از «شرکت سرمایه‌گذاری البرز» خریداری کرد. او قصد داشت با استفاده از برند مایع ظرف‌شویی جام و پودر لباسشویی دریا و شوما به‌عنوان برترین برندهای این شرکت، یک مجموعه هلدینگ شوینده را همراه با شرکت کف تشکیل دهد.  

قیمت هر سهم شرکت تولی‌پرس از ۴۲۲۸ ریال در تیرماه سال ۱۳۹۰، در دوران مدیریت او به ۹۵۰ ریال در سال ۱۳۹۴، ۱۱۲۵ ریال در سال ۱۳۹۵ و ۹۱۴ ریال در سال ۱۳۹۶ سقوط کرد که کمتر از قیمت اسمی ۱۰۰۰ ریال هر سهم است.

هیات‌مدیره شرکت

بر اساس گزارش رسمی هیات‌مدیره شرکت تولی‌پرس به سازمان بورس، «بیژن اسماعیلی» رییس هیات‌مدیره (به نمایندگی از شرکت کف) دارای تحصیلات لیسانس در رشته مکانیک و مالک ۴۰ درصد سهام شرکت است.  

«فاطمه عبداللهی» نماینده «شرکت بین‌المللی جهان تیراژه پارسیان» و «مجید قره‌باغی اول» به نمایندگی ازطرف «شرکت دنیای شیمی پلیمر»، به‌ترتیب در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۴ به جمع اعضای هیات‌مدیره پیوسته‌اند که هریک مالک ۰/۸ درصد سهام شرکت‌اند.  

در این گزارش، نام «نیلوفر اسماعیلی» به‌عنوان مدیرعامل نیز به چشم می‌خورد که نماینده شرکت «برنا تجارت بازار» بوده و تاریخ عضویت او در هیات‌مدیره، سال ۱۳۹۶ ذکر شده، اما از میزان مالکیت سهام او، رقمی منتشر نشده است.

بیژن اسماعیلی در سال ۱۳۹۳، کلیه خطوط تولید این دو شرکت (کف و تولی‌پرس) را به شرکت‌های زیر مجموعه‌ای تحت مالکیت خود یا اقوامش (مانند کیوان تجارت دارو)، اجاره داده است.

جدول ۱- سهام‌داران شرکت تولی‌پرس در تاریخ ۲۹/۱۲/۱۳۹۶

منبع: صورت‌های مالی سال مالی منتهی به ۲۹ اسفندماه ۱۳۹۶

اخذ وام‌های کلان و مطالبات مشکوک‌الوصول

بیژن اسماعیلی طی سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ (قبل از خرید سهام تولی‌پرس)، ۱۷ میلیارد و ۸۱۴ میلیون ریال تسهیلات از دو بانک سپه و پارسیان اخذ کرده که بالغ بر ۱۱ میلیارد ریال آن، مشکوک‌الوصول است.

بین ۳۱ شهریورماه سال ۱۳۸۶ تا ۲۳ دی‌ماه همان سال، اسماعیلی سه‌میلیارد و ۵۵۰ میلیون ریال از بانک سپه شعبه مرکزی تسهیلات دریافت کرده است که این دو، قبل از خریداری شرکت‌ها بوده است، اما چهار فقره دیگر که از بانک پارسیان دریافت شده، همه مشکوک‌الوصول‌اند.

جدول ۲- مانده تسهیلات مشکوک‌الوصول بیژن اسماعیلی

منبع: سامانه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

بر اساس جدیدترین گزارش هیات‌مدیره این شرکت (منتشرشده در سامانه کدال)، در تاریخ ۲۹ اسفندماه ۱۳۹۶، بدهی شرکت از محل تسهیلات به بانک‌های ملت، ملی، سپه، تجارت، اقتصاد نوین، کارآفرین و توسعه صادرات بوده است.  

در این سند ذکر شده است: «از آن‌جایی که بانک‌ها برای ضمانت کار اجرایی خود، ضامن قوی و مورد اعتماد لازم داشته‌اند، خود جناب آقای مهندس اسماعیلی در استمهال تسهیلات کلیه وثایق و حتی ضمانت‌ها قبول مسئولیت کرده و ازطرف کلیه سهام‌داران و هیات‌مدیره شرکت، پذیرش تعهد پرداخت آن را نموده‌اند. لذا تاکنون کلیه پیش‌پرداخت‌های استمهال و اخذ مصوبات از بانک‌های ذی‌نفع ازطریق «شرکت کیوان تجارت دارو» و شخص آقای مهندس اسماعیلی صورت گرفته است.»

این درحالی است که سامانه استعلام بانک مرکزی نشان می‌دهد این شخص تا تاریخ ۱۷ مردادماه سال جاری، ۴۹ فقره چک برگشتی به ارزش ۴۲۸ میلیارد و ۵۲ میلیون ریال داشته است.

نکته قابل توجه این که بر اساس گزارش حسابرس قانونی در یادداشت‌های توضیحی صورت‌های مالی سال ۱۳۹۶، رقم جرایم تاخیر ناشی‌از عدم پرداخت به‌موقع اقساط معوقه تسهیلات مالی دریافتی، بالغ بر ۲۵۴ میلیارد ریال است.