علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی جمهوری اسلامی، از بازگردانده شدن تعداد یک‌هزار و ۷۸۳ لوح متعلق به دوره هخامنشی از سوی آمریکا به ایران خبر داد.

مونسان روز سه‌شنبه نهم مهرماه گفت که این الواح گل‌نوشته پس از ۸۴ سال و در نتیجه حل یک دعوای حقوقی بین جمهوری اسلامی و دولت آمریکا به کشور بازگردانده شده است.

وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران درباره این الواح توضیح داد که خط نوشته شده روی آن‌ها، خط میخی و به زبان عیلامی است. از جمله موضوعات متون این الواح مدیریت منابع مالی، دستمزد‌ها، راه‌ها در  حکومت است. 

به گفته او، در سال ۲۰۰۴ میلادی دولت آمریکا با آغاز یک پرونده حقوقی در دادگاه آن کشور تلاش کرد تا این الواح گلی را به عنوان غرامت حملات تروریستی سال ۱۹۷۴ میلادی در بیت‌المقدس مصادره کند. جمهوری اسلامی از سوی دادگاه فدرال آمریکا به دست داشتن در آن حملات و پرداخت بیش از ۷۱ میلیون دلار غرامت محکوم شده بود.

در آن سال، طی یک انفجار انتحاری که از سوی گروه حماس انجام شد، پنج نفر کشته شدند. تعدادی از مجروحان این انفجار و خانواده‌های آن‌ها در این رابطه شکایتی را از جمهوری اسلامی به دادگاه فدرال آمریکا ارائه کردند.

با این حال، پرونده درخواست مصادره این الواح در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۶ با مخالفت دیوان عالی آمریکا و صدور رای به نفع ایران بسته شد. پس از این رای، دولت ایران پیگیر بازگشت این الواح شد.

محمدحسن طالبیان، معاون وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور یک‌بار در مهرماه سال ۱۳۹۷ از پیگیری برای بازگشت ۱۲ هزار لوح و یک‌بار دیگر در بهمن‌ماه همان سال از بسته‌بندی تعداد ۳۰ هزار لوح سخن گفته بود. پس از صدور رای دیوان عالی آمریکا، او اعلام کرد که جمهوری اسلامی در انتظار صدور مجوز اوفک (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا)‌ برای بازگرداندن این الواح به ایران است. 

با این حساب، به نظر می‌آید الواح بازگردانده شده بخشی از تعداد بزرگتری از الواحی است که مسئولین دولت پیشتر اعلام کرده بودند بازگشت آن را پیگیری کرده‌اند. 

طالبیان در اردیبهشت‌ماه امسال اعلام کرد که وزارت خزانه‌داری آمریکا مجوز بازگشت تمامی الواح را صادر نکرده است. او همچنین از مشکلاتی از جمله تحریم، بیمه برای ارسال این الواح، بسته‌بندی آن‌ها از سوی آمریکا و شکسته‌شدن برخی از آن‌‌ها خبر داده بود. 

کارشناسان درباره تاریخ کشف این الواح اعلام‌ کرده‌اند که در سال‌های ۱۹۳۳ و ۱۹۳۴ میلادی یک سری حفاری با همكاری تیم‌هایی از متخصصین ایرانی و آمریکایی از دانشگاه شیكاگو در محل «تخت جمشید»، پایتخت امپراتوری پارس، انجام شد. 

در نتیجه این حفاری‌ها، حدود ۳۰ هزار لوح گلی در اندازه‌های ۶۸ سانتی‎متری به دست ‌آمد كه از این تعداد حدود شش هزار لوح سالم بودند.

این الواح متعلق به سرزمین اصلی سلسله هخامنشیان در منطقه جلگه‌ای و پرآب عیلام در دامنه‌های فارس بوده است. آن‌ها در زمان فرمانروایی داریوش هخامنشی، حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد، نوشته شده و بخشی از بایگانی دیوان‌شاهی به شمار می‌رفته‌اند.

بر اساس روال مقرر در قانون ۱۳۰۹ ایران،‌ این الواح میان دولت ایران و موسسه شرق‌شناسی شیکاگو تقسیم شدند.

پس از آن،‌ با موافقت دولت ایران  بنا به قانون قرار شد این الواح برای مطالعات بیشتر روی خطوط، ترجمه و مستندسازی از آن‌ها برای مدت سه سال به موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگوی آمریکا قرض داده شود. از آن زمان، این الواح در این موسسه نگه داشته شدند. قرار بود دولت وقت ایران در آن دوره هزینه بررسی و مطالعات بر روی این الواح را پرداخت کند. این هزینه تا پیش از انقلاب پرداخت می‌شد. اما پس از انقلاب این پرداخت قطع شد و دانشگاه شیکاگو اعلام کرد که بدون این کمک مالی امکان فعالیت بر روی این آثار وجود ندارد. 

در این فاصله تعدادی از الواح به ایران بازگردانده شد. وضع مجدد تحریم‌های آمریکا علیه ایران روند بازگشت الواح در سال‌های اخیر را مشکل‌تر کرد.