عکس‌ها بهترین راویان تاریخ‌اند. از روزی که این تکنولوژی پا به عرصه‌ خبر و ژورنالیسم گذاشته، همیشه برنده‌ترین و ماندگارترین تصاویر را از وقایع خبری ثبت کرده است. بی‌شک عکس‌های جنگ ویتنام، خودسوزی راهب بودایی و حتی در همین نزدیکی، عکس‌هایی که از انقلاب سال ۵۷ گرفته شده را در خاطر دارید. سال ۱۳۸۲ یکی از همین عکس‌های تاریخی در مجلس ایران گرفته شد. روزی که ۱۳۹ نماینده‌ اصلاح‌طلب پس از نزدیک به یک ماه تحصن در اعتراض به ردصلاحیت‌های گسترده ازسوی شورای نگهبان، دسته‌جمعی استعفا دادند و پس از استعفا به‌همراه مهدی کروبی، رییس وقت مجلس، عکسی به یادگار گرفتند. بسیاری از آن نمایندگان پس از وقایع اعتراضی سال ۸۸ بازداشت و زندانی و یا برای مدتی از فعالیت‌های سیاسی کنار گذاشته شدند. تعدادی از آن‌ها قید سیاست را برای همیشه زدند و تعدادی حتی از ایران مهاجرت کردند. اما از همه‌ آن شور و درگیری سیاسی، یک عکس به یادگار ماند که راوی بخش مهمی از تاریخ اصلاحات درون سیستمی در نظام جمهوری اسلامی ایران است. امروز البته تعداد زیادی از آن نمایندگان از آن شور اصلاح‌طلبی دست برداشته‌، «معتدل» شده‌اند، در انتخابات دیگری شرکت کرده‌اند و با هر حرکتی که اندکی بوی براندازی بدهد، مخالف‌اند و آن را اگر تحقیر نکنند، دست‌کم نفی می‌کنند.

روز سه‌شنبه بیستم فروردین‌ماه، عکس تاریخی دیگری در مجلس ایران ثبت شد. دست بر قضا، این‌بار هم این عکس تاریخی وقتی برداشته شد که پس از گذشت چهار دوره، اکثریتی از نمایندگان اصلاح‌طلب در لوای لیست امید مورد تایید محمد خاتمی، «رهبر اصلاحات»، و اکبر هاشمی رفسنجانی، «پدرخوانده اصلاحات»، راهی بهارستان شده‌اند. در عکس تازه، نمایندگان مجلس لباس سبزرنگ فرم سازمانی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به تن کرده‌اند، می‌خندند و با این ژست سیاسی در یک عکس یادگاری به قرار گرفتن سپاه پاسداران در فهرست گروه‌های تروریستی آمریکا اعتراض می‌کنند.

کمتر کسی است که نداند رابطه‌ سپاه پاسداران و اصلاح‌طلبان همواره رابطه‌ای پرمناقشه بوده. خصوصا پس از پایان جنگ هشت‌ساله با عراق و ورود سپاه به عرصه‌های سیاسی و اقتصادی، اصلاح‌طلبان همواره از حضور این نیروی تا دندان مسلح، ضربه خورده‌اند. تا جایی که همیشه در هر انتخاباتی با پیدا کردن روابط کاندیدای رقیب با سپاه، دست به تخریب او زده‌اند. از محمود احمدی‌نژاد گرفته تا علی لاریجانی و حتی ابراهیم رئیسی، سپاهی بودن یا حمایت سپاهیان از کاندیدای مخالف اصلاح‌طلب، یک نقطه‌ اتکای تبلیغاتی خوب برای طراحان کمپین‌‌های انتخاباتی اصلاح‌طلبان بوده است؛ هرچند که تعدادی از چهره‌های اصلاحات خود در دوران جنگ جزو نیروهای سپاه پاسداران بودند. اما این تنها یک‌ سویه‌ از ماجراست. در طرف دیگر، سپاه از همان ابتدای شکل‌گیری دولت اصلاحات محمد خاتمی، بزرگ‌ترین دست‌انداز برای برنامه‌های اصلاحات مدنی و اقتصادی دولت بود. کار تا جایی پیش رفت که خاتمی حتی نتوانست فرودگاه امام را به‌درستی افتتاح کند. روز ۲۶ اردیبهشت سال ۱۳۸۳، نیروی زمینی و هوایی سپاه در روز افتتاح، به این فرودگاه هجوم بردند و مانع از شروع به کار یکی از مهم‌ترین طرح‌های توسعه‌ دولت خاتمی شدند. پس از آن هم همیشه سپاه پاسداران بوده که با فشار فزاینده مانع از برنامه‌های اقتصادی و سیاسی دولت‌ها شده است. از دست‌اندازی در توافق هسته‌ای گرفته تا آزمایش‌های موشکی و دخالت نظامی و مستشاری در مناطق مختلف خاورمیانه و البته دخل و تصرف در اقتصاد و پروژه‌های بزرگ اقتصادی و نفتی و توسعه با اهرم قدرت و نفوذ. تا جایی که محمود احمدی‌نژاد که خود تا مقاطعی روابط نزدیکی با سپاه داشت، از این نیرو با عنوان «برادران قاچاقچی» یاد کرد و یا حسن روحانی بارها به سپاه تاخته و حتی این نیروی نظامی را «دولت با تفنگ» نامیده است.

همه‌ این‌ها اما مانع از آن نشد که نمایندگان اصلاح‌طلب لباس سپاه به‌تن کنند. اتفاقی که شاید تا ۹ سال پیش تصورش برای کسانی که وقایع سیاسی سال‌های ۷۶ تا ۸۸ ایران را از نزدیک پی‌گیری می‌کردند، غیرقابل باور به‌نظر می‌رسید.

برای تحلیل چرایی این اتفاق، باید اما شش سالی به عقب برگشت. به روزهایی که حسن روحانی با تکیه بر موج نارضایتی‌ها و شکاف‌های سیاسی و اجتماعی باقی‌مانده از سال ۸۸ توانست ردای ریاست‌جمهوری به تن کند. در میان خیل شعارهای انتخاباتی هواداران روحانی شاید یکی بیش از همه ارزش نمادین دارد: «ما همه سبز سبزیم، باتوم بنفش‌مون کرد». بسیاری از کسانی که در هر دوره‌ سال‌های ۹۲ و ۹۶ پای صندوق‌های رای رفتند، امید داشتند با حسن روحانی دوران اوج اصلاحات در سال‌های میانی دهه‌ هفتاد، تکرار شود؛ گروه بزرگی هم بودند که پیروزی حسن روحانی را پیروزی نهایی جنبش سبز و شکست به‌گفته‌ آن‌ها انحصارطلبان محافظه‌کار و البته سپاه پاسداران و بسیج می‌دانستند. ولی سیر وقایع آن‌طور که باید پیش نرفت. حرکتی که قرار بود از سال‌های دولت اصلاحات بخش‌های انحصارطلب حکومت را اصلاح کند و وادارد تا با پذیرش سازوکار دموکراتیک تن به جامعه‌ مدنی دهد، در نتیجه‌ای عکس خود، لباس اصلاح‌طلبی از تن درآورد. دست به ساخت فهرست‌هایی انحصاری زد تا جایی که حتی صدای گروه‌های داخلی اصلاح‌طلب را هم درآورد. سپاه پاسداران همیشه در طول این دو دهه، برای جریان‌های متنوع اصلاح‌طلبی نماد تمامیت‌خواهی و انحصارطلبی بوده است. اما ظاهرا اصلاحات در حرکتی معکوس، حالا می‌پذیرد که همان لباس را در یک حرکت نمادین رسمی به تن کند؛ شاید به این امید که در سال‌ها و دوره‌های بعد، بیش از این گرفتار تیغ حذف نشود. هرچند به‌نظر می‌رسد با رویه‌ فعلی، جریانات دست راستی نیازی به حذف استصوابی اصلاح‌طلبان نداشته باشند. به این دلیل ساده که اصلاحاتی که قرار بود سپاه و محافظه‌کاران را اصلاح کند، خود اصلاح شده و تبدیل به شیر بدون یال و کوپالی شده است که دست به تصویب قوانین و لوایح مخالف خواست محافظه‌کاران از جنس لوایح دوقلوی خاتمی نمی‌دهد، از سازمان‌های زیر نظر رهبری کاوش نمی‌کند یا اگر هم بکند، نتیجه‌ آن تاثیری در فضای سیاسی ندارد و از همه مهم‌تر مزاحمتی برای برنامه‌های کلان سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی ایران در داخل و در منطقه ندارد؛ نه‌تنها مزاحمتی ندارد، که حتی لباس سپاه پاسداران، مهم‌ترین ابزار سیاست خارجی ایران را هم به‌تن می‌کند.

دو عکس از دو مجلس ششم و دهم به یادگار خواهند ماند؛ شاید برای نشان دادن این‌که اصلاحات چگونه تن به حرکتی معکوس داد و پیش از اصلاح کردن نظامیان پرنفوذ در اقتصاد و سیاست، خود به‌دست محافظه‌کاران اصلاح شد.