برخی رسانه‌ها، مرمت‌کاران باسابقه و باستان‌شناسان ایران با اعتراض به مرمت غیرفنی و غیراصولی اخیر بلوک‌های سنگی ورودی دروازه ملل تخت جمشید با آجر و سیمان، آن را «خودسرانه» خواندند.

همه چیز از وقتی آغاز شد که پایگاه میراث جهانی تخت جمشید، مجموعه‌ای از عکس را در قالب ویدئویی با عنوان «حفاظت و مرمت دیوار سنگی در پلکان ورودی دروازه ملل» منتشر و اعلام کرد که این اقدام در یک ماه اخیر صورت گرفته است.

پس از انتشار این ویدئو، حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید، روز دوازدهم تیر، در این باره به خبرگزاری ایلنا گفت: «اخیرا سطح بندی بخش‌هایی از مجموعه تخت جمشید به منظور ساماندهی آب‌های سطحی انجام شد.»

او ادامه داد: «همچنین، حفاظت یکی از بلوک‌های سنگی در ورودی دیواره دروازه ملل انجام شد. این بلوک سنگی در محلی قرار داشت که آب‌های سطحی و رطوبت‌ها در این محل سرازیر می‌شد و نیازمند مرمت بود تا مانعی برای نفوذ و جاری شدن آب‌های سطحی بر روی دیواره باشد.»

اما خبرگزاری ایلنا تاکید کرد: «نکته قابل تامل این است که در مرمت بلوک‌های سنگی در ورودی دیواره دروازه ملل که در این فیلم نیز مشخص است، استفاده از آجر و سیمان است. این درحالی است که بر اساس ضوابط فنی و مقررات مرمتی، بازسازی آثار باید با جنس همگن انجام شود.»

ایلنا تاکید کرد: «وقتی این بلوک‌ها سنگی هستند باید از جنس سنگ برای مرمت و بازسازی آن استفاده شود. حتی تاکید بر آن است که باید از همان معادن باستانی برای تامین مواد مورد نیاز استفاده شود. بنابراین باید برای مرمت این بلوک‌های سنگی باید از معادن کوه رحمت استفاده شود. البته باز هم ضوابطی وجود دارد که گفته می‌شود معادن جدید باید از معادن قدیمی دور باشد.»

همچنین به نظر می‌رسد در مرمت این بخش از تخت جمشید به «ضریب انبساط و ضریب جذب رطوبت» موادی که برای مرمت استفاده شده، توجه نشده و مواد استفاده شده با مواد اصلی همگن و هم‌خوان نیست.

ایلنا با تاکید بر این که «هرگونه اقدام ساماندهی، مرمتی و حفاظتی خودسرانه بدون تهیه طرح و تصویب کاری خلاف قانون مصوب است»، نوشت: «سیمان بعد از گذشت زمان به رنگ سبز لجنی درمی‌آید و تفاوت فاحشی با سنگ‌های اصلی پله کان خواهد داشت. در واقع می‌توان گفت به نوعی این نوع مرمت غیرفنی و غیرقانونی است.»

مرمت تخت جمشید بدون مطالعه و بررسی اسناد

همچنین افشین یزدانی، باستان‌شناس و مشاور حریم محوطه میراث جهانی تخت جمشید و نقش رستم، در این باره گفت: «جدای از مباحث فنی و کارشناسانه، مرمتی که  پرسش‌های بسیاری را مطرح کرده و از سوی گروهی از مرمتگران باسابقه به عنوان یک روش منسوخ شده، غیرفنی و علمی مطرح شده است به جهت جنبه‌های باستان‌شناسانه نیز پرسش‌ها و ابهام‌های زیادی را مطرح می‌کند.»

در مرمتی که صورت گرفته، یک قطعه بلوک سنگی آزاد که در حفره محل مرمت قرار دارد توسط نیروهای کارگری با دیلم اندکی از محل خود جابجا شده و با قرار گرفتن در لبه دیواره پلکان اطراف و بالای آن با آجر و ملات سیمان پوشانده می‌شود. 

اما یزدانی گفت: «بررسی و مرور اسناد مرتبط با پلکان بزرگ ورودی تخت جمشید از سده نوزدهم تا بیستم و پیش از مرمت‌های دقیق مرمتگران ایتالیایی-ایرانی در دهه پنجاه خورشیدی نشان می‌دهد که بلوکی که با دیلم بر لبه دیواره پلکان قرار گرفته، در این محل وجود نداشته و در حقیقت به این بخش از دیواره تعلق ندارد.»

او ادامه داد: «اگر پیش از انجام عملیات مرمتی مدیریت مجموعه میراث جهانی تخت جمشید در راستای رعایت ضوابط و مقررات حاکم بر مجموعه، خود را ملزم به تهیه طرح با هماهنگی بخش‌های مختلف باستان‌شناسی و البته مرمت پایگاه میراث جهانی می‌دید و همچنین خود را ملزم به تصویب طرح یادشده نه در پژوهشگاه حفاظت و مرمت که دست‌کم در سطح  شورای فنی پایگاه با حضور کارشناسان و متخصصان مختلف می‌دیدند، بی‌تردید از این اشتباه فاحش در کنار انتقادهای مورد تامل مرمتگران متخصص و آشنا به مرمت سنگ جلوگیری می‌شد.»

پیشینه اشتباهات فاحش در مرمت آثار باستانی

این باستان‌شناس به پیشینه اشتباهات در مرمت آثار باستانی اشاره کرد و گفت: «انجام پروژه مرمت و حفاظت بدون طرح مصوب ساماندهی حفاظت و مرمت، عدم تصویب طرح مرمتی یکی از ساختمان‌های برزن جنوبی و عدم تهیه طرح جامعی که به تصویب شورای فنی رسیده باشد، در سال گذشته و اجرای آن انتقادهایی را نسبت به کیفیت مرمت و حفاظت بنای مورد نظر در بین کارشناسان آگاه بوجود آورده است.»

یزدانی ادامه داد: «همچنین اقدام به تسطیح و شن‌ریزی بر روی بخشی از باروی بیرونی نقش رستم از جمله رخدادهایی است که بدون مشورت و کسب تاییدیه اعضای شورای فنی به انجام رسید. تلاش فوری و بدون مطالعه و تحقیق کافی برای ایجاد یک مسیر جایگزین چند کیلومتری در محدوده حریم درجه یک و ممنوعه نقش رستم نیز با مخالفت جدی اینجانب مواجه شد.»

یکی دیگر از طرح‌های مرمت که اعتراض باستان‌شناسان را برانگیخت، «ساماندهی هدایت آب‌های سطحی حیاط شمالی کاخ آپادانا» بود که «بدون مطالعه و تنها با استفاده از یکی دو مهندس عمران و چند کارگر ساختمانی» در بهار امسال اجرا شد. 

در آن پروژه نیز مسئولان بدون طرح مدون و مصوب دفتر فنی اقدام به ایجاد برش و ایجاد یک آبراه کوچک به درازای حدود ۷ متر در بستر باستانی کردند. 

کندوکاو در بستر تراش خورده این بنای باستانی، براساس ضوابط موجود یک تخلف آشکار از قوانین و مقررات است.