دو ماه پس از انتشار نتایج تحقیقات شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی بر رشد منفی جمعیت در ایران، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، از شکست سیاست افزایش جمعیت در این کشور و «تاثیر زیاد نداشتن» توصیه‌هایش در این باره گفته است.

خامنه‌ای در اولین اظهاراتش خطاب به نمایندگان دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی، که روز یکشنبه در یک ارتباط تصویری از راه دور صورت گرفت، به «اهمیت مسئله‌ فرزندآوری و مسئله‌ نسل» اشاره کرد.

رهبر جمهوری اسلامی گفت: «این موضوعی است که بنده بارها در این چند سال اخیر تکیه کرده‌ام و تأکید کرده‌ام، ولی متاسفانه حالا که انسان نتایج را نگاه می‌کند، معلوم می‌شود که خیلی این تاکیدها تاثیر زیادی نداشته است.»

او ادامه داد: «این‌ها احتیاج دارد به قانون، احتیاج دارد به دنبال‌گیری جدی دستگاه‌های اجرایی و بایستی بجد مسئله‌ فرزندآوری را مهم دانست و از پیری جمعیت ترسید.»

در حالی که علاوه بر کارشناسان خارجی، برخی از کارشناسان داخل ایران نیز این سیاست رهبر جمهوری اسلامی درباره افزایش جمعیت را نقد کرده‌اند، خامنه‌ای این انتقادها را «کج‌سلیقگی» خواند و گفت: «بعضی کج‌سلیقگی‌ها را متاسفانه آدم در داخل مشاهده می‌کند. یک جایی خواندم که می‌گویند «آقا! پیری جمعیت اشکالی ندارد» چطور اشکالی ندارد؟ یکی از پرفایده‌ترین ثروت‌های یک کشور، جمعیت جوان در یک کشور است.»

او تاکید کرد: «از اوایل انقلاب تا امروز [از جمعیت جوان] برخوردار بوده‌ایم و اگر بنا باشد بعدا برخوردار نباشیم، یقینا عقب خواهیم ماند.»

رشد منفی جمعیت در سال گذشته

این اظهارات خامنه‌ای در حالی است که نتایج تحقیقات شورای عالی انقلاب فرهنگی نشان می‌دهد نرخ رشد جمعیت در ایران در سالی که گذشت، به کمتر از یک درصد کاهش پیدا کرده است.

شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام کرد: «نرخ رشد جمعیت ایران از ۱.۲۹ درصد در سال ۱۳۹۰ به ۱.۲۴ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده و پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده با کاهش بیشتر نرخ رشد جمعیت مواجه باشیم.»

همچنین این شورا با اشاره به این که از سال ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۹۴ موالید در کشور در حال افزایش بوده، اضافه کرد پس از سال ۱۳۹۴ به علت «خالی شدن توان درونی جمعیت» تعداد تولدها «با شیب تقریبا تندی» کاهش یافته، به طوری که در سال ۱۳۹۷ میزان موالید کشور نسبت به سال قبل با کاهش بیش از هشت درصدی مواجه شد که در دو دهه اخیر بی‌سابقه بود.

همچنین در شش ماهه اول سال ۹۸ نسبت به ۶ ماهه اول سال ۱۳۹۷ تعداد تولد به ثبت رسیده در ایران، با ۱۳ درصد کاهش مواجه بود.

کاهش میزان موالید و به دنبال آن کاهش نرخ رشد جمعیت در حالی است که شیوع ویروس کرونا در ایران نیز بر میزان تولید در ایران تاثیر گذاشته است. ترس از حضور در بیمارستان‌ها، افزایش سقط جنین افزایش و کاهش انگیزه فرزندآوری، از تاثیرات شیوع ویروس کرونا در ایران اعلام شده است.

نادیده گرفتن بحران‌های اقتصادی و اجتماعی

اما فارغ از شرایط کنونی شیوع ویروس کرونا، بحران‌های عمیق اجتماعی و اقتصادی که پس از انقلاب گریبانگیر جمهوری اسلامی بوده و هر روز افزایش می‌یابد، دلیل اصلی شکست سیاست افزایش جمعیت است.

رهبر جمهوری اسلامی به ویژه در سال‌های اخیر، بدون توجه به تاثیرات این بحران‌ها، همواره خواستار افزایش جمعیت شده است. خامنه‌ای اولین بار در مهر ۹۱ سیاست پیشین جمهوری اسلامی در دهه۷۰ برای کنترل جمعیت را اشتباه دانست و گفت: «یکی از خطاهایی که خود ما کردیم این بوده که تحدید نسل [کنترل جمعیت] از اواسط دهه ۷۰ به این طرف باید متوقف می‌شد. مسئولان کشور در این‌باره اشتباه کردند و خود بنده هم سهیم هستم.»

او همچنین در سال ۹۱، سیاست جدید افزایش جمعیت را ابلاغ کرد، اما آن سال اوج بحران‌های اقتصادی کشور به دلیل تحریم‌ها بود و هنوز مذاکرات هسته‌ای آغاز نشده بود.

از آن زمان تاکنون، شرایط زندگی اقتصادی و اجتماعی ایرانیان، به ویژه تامین نیازهای اساسی و اولیه به مراتب وخیم‌تر شده است. افزایش محدودیت در دسترسی به آب آشامیدنی، نبود بیمه و خدمات درمانی برای بخش مهمی از جامعه و همراه با آن کمبود شدید دارو و تجهیزات پزشکی، کمبود امکانات آموزشی برای کودکان، گرانی شدید مسکن و بیکاری گسترده جوانان، از جمله مشکلاتی است که انگیزه‌ها را برای ازدواج و داشتن فرزند شدیدا کاهش داده است.

افزودن مشکلات جدید بر مشکلات پیشین

در این شرایط، حکومت ایران نه تنها اقدام موثری برای حل مشکلات انجام نداده، بلکه مشکلات دیگری را نیز آفریده است.

به عنوان نمونه، دولت جمهوری اسلامی ایران، در راستای سیاست افزایش جمعیت، کاندوم را در فهرست کالاهای غیرضروری قرار داده و واردات آن ممنوع شده است. این درحالی است که سازمان ‌ملل متحد همواره بر حق دسترسی آزاد خانواده‌ها به ابزار و راه‌های پیشگیری از بارداری، تاکید داشته است.

اصرار مقام‌های جمهوری اسلامی به فرزندآوری در حالی است که حتی بر اساس برخی گزارش‌های شهروندان، برخی از خانه‌های بهداشت از ارایه ویتامین‌های رایگان به زنان باردار خودداری می‌کنند.

رهبر جمهوری اسلامی در اظهارات روز یکشنبه خود خطاب به نمایندگان جدید مجلس شورای اسلامی گفت برخی راه‌حل‌ها برای مشکلات مسکن و ازدواج «هزینه‌ مادی ندارد، فقط تصمیم‌گیری و توجه لازم دارد.»

این اظهارات خامنه‌ای ممکن است بحران را به ویژه در حوزه مسکن افزایش دهد. زیرا در حالی که دولت به دنبال تصویب طرح ساخت مسکن‌های ۲۵ متری در کلانشهرهاست، علی پور خنکداری، نایب رئیس کمیسیون عمران مجلس، بر اساس همین سیاست خامنه‌ای، با این طرح مخالفت کرد و گفت: «این اقدامات قطعا مغایر با سیاست‌های جمعیتی و فرزندآوری است.»

مسعود پزشکیان، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، نیز با اشاره به اظهارات روز یکشنبه خامنه‌ای گفت:  «با حرف‌زدن فرزندآوری محقق نمی‌شود.»

او سیاست تشویق به ازدواج بدون حل مشکلات اقتصادی را بیهوده دانست و اضافه کرد در این شرایط اگر «جوانان ازدواج کنند ممکن است زندگی آنها به دلیل مسائل اقتصادی و خانوادگی به طلاق ختم شود.»