در پی فوت هاشمی شاهرودی، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام، رهبر ایران صادق لاریجانی، رییس قوه قضاییه، را به عضویت شورای نگهبان و ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب کرد.

الف‌ـ تغییرات در کارکرد مجمع تشخیص مصلحت نظام

می‌توان پیش‌بینی کرد این انتصاب دوره جدیدی را در کارکرد مجمع تشخیص مصلحت نظام ایجاد خواهد کرد، که البته شواهد و قرائن این رویکرد جدید هم در واکنش‌های اخیر مجمع نسبت به لوایح قانونی مجلس خودش را نشان داده است. در ماه‌های اخیر، مجمع به‌جای رفع موارد مورد اختلاف و اعمال نظر برای خاتمه دادن به اختلاف‌نظر میان مجلس و شورای نگهبان، اقدام به تغییر لوایح قانونی مصوب مجلس و اعمال نظر مستقل در خصوص لوایح مصوب مجلس کرد.

مجمع در بررسی لوایح مقابله با پولشویی و تامین مالی تروریسم، که برای حل اختلاف میان شورای نگهبان و مجلس به مجمع ارجاع داده شده بود، برخی از بندهای لایحه مصوب مجلس را با نظر خود تغییر داد، که مورد انتقاد شدید نمایندگان مجلس قرار گرفت و این اقدام را خلاف قانون و بدعت در وظایف مجمع اعلام کردند.

طبق قانون، وظیفه اصلی مجمع تشخیص مصلحت نظام، علاوه بر تدوین و تصویب سیاست‌های کلی نظام، اعمال حکمیت بین قوه مقننه و شورای نگهبان در موارد اختلافی میان مجلس و شورای نگهبان است و اساسا با همین هدف هم تاسیس شده است. اما در حکم رهبر ایران به موضوعی اشاره شده که در احکام ریاست قبلی وجود نداشت و آن مساله نقش مجمع در اداره و قوام کشور است، که نشان‌دهنده آغاز عصر جدیدی در کارکرد مجمع تشخیص مصلحت است. اگر زمان ریاست هاشمی رفسنجانی بر مجمع تشخیص مصلحت تلاش‌های او برای نظارت بر امور کشور عملا ناکام ماند و رهبر ایران قصد داشت میزان نفوذ او را محدود سازد، در حکم جدید رهبر ایران هم به نقش بی‌بدیل مجمع در اداره و قوام نظام و هم به تغییر ساختاری و محتوایی نهاد مجمع تشخیص مصلحت اشاره شده  است، که این به‌معنای افزایش میزان دخالت مجمع در امور کشور خواهد بود. این همان موضوعی است که مرتضی مطهری، نایب‌رییس مجلس، از آن به‌عنوان شورای نگهبان دوم یاد کرده و تلویحا گفته است رهبر ایران اگر بخواهد چنین کاری را انجام دهد، باید مجلس موسسان تشکیل دهند و قانون اساسی را تغییر دهند؛ امری که به نظر می‌رسد مد‌نظر رهبری نیز باشد و شاید ماموریت اصلی صادق لاریجانی نیز مهیا‌سازی زمینه‌های لازم برای تحقق این موضوع باشد .

ب‌ـ مهیا‌سازی برای آینده رهبری

انتصاب لاریجانی می‌تواند زمینه‌سازی برای آینده رهبری نظام هم باشد. او از این طریق هم می‌تواند مجمع را به محل بررسی پیش‌نویس‌های اولیه تغییر قانون اساسی تبدیل کند و در عین حال نقش خود را نیز در موقعیت نهاد رهبری نظام پررنگ‌تر کند. قطعا یکی از اهداف تغییر قانونی جدید می‌تواند حذف نقش ریاست جمهوری باشد، تنها مقام انتخابی ملی که تجربه نشان داده است هر مدل کاندیدا مشکل و مانعی برای استیلای مد‌نظر رهبر است و برای رهبر آینده، که دارای نفوذ و موقعیت رهبر اول و دوم نخواهد بود، رییس‌جمهوری با رای بالا موجب تضعیف قدرت خواهد بود و لذا، احتمال می‌رود حذف قانونی این نقش مد‌نظر نهاد رهبری باشد.

ج- کنترل مجلس

به نظر می‌رسد برای آینده رهبر بعدی نیز، اگر با موافقت نهاد رهبری انتخاب شود، چاره‌ای نیست جز این‌که مجلس از حضور اصلاح‌طلبان قدرتمند و معترض خالی باشد. لذا حضور لاریجانی در شورای نگهبان این امکان را فراهم می‌آورد که با قدرت بیشتری به قلع‌و‌قمع کاندیداها بپردازند و چون شرکت‌کنندگان در شهرستان‌ها و روستاها بر مبنای حساسیت محلی در انتخابات شرکت می‌کنند، رد صلاحیت کاندیداها و حتی تحریم انتخابات مجلس شورای اسلامی در اسفند سال آینده، غیر از شهرهای بزرگ، تاثیر معنا‌داری در سطح مشارکت نخواهد داشت.

نتیجه‌گیری

به نظر می‌رسد آیت‌الله خامنه‌ای با انتصاب لاریجانی به ریاست مجمع، به حوزه سیاست و مجلس پیام داده است که نه‌تنها قصد دارد رویکرد معتدلانه پیشین مجمع را با رویکردی رادیکال‌تر جایگزین کند،‌ بلکه تصمیمش مبنی بر تبدیل صریح مجمع به بازوی سیاست‌گذاری خود را عملی کند. هدف اصلی این اقدام هموار‌سازی مسیر شکل‌دهی به رهبری آینده نظام است.

مجمع تشخیص مصلحت نظام تاکنون با اتخاذ سیاستی اعتدالی عمل کرده است و ترجیحا از دیدگاه‌های تندروانه اجتناب کرده است، هر‌چند آیت‌الله خامنه‌ای تا جایی‌که توانسته سیاستمداران معتدل را از مدار قدرت به حاشیه رانده است.

تقریبا همه سیاستمداران و موسسان جمهوری اسلامی به چنین سرنوشتی دچار شدند و بازماندگان در مدار قدرت حلقه‌ای از نزدیکان و وابستگان رهبری هستند که حوزه سیاسی را بدون هیچ تصویر راهبردی عملی و تنها از طریق هراس‌افکنی نسبت به دشمن خارجی پیش می‌برند.

حال باید دید با انتصاب لاریجانی به ریاست مجمع و عضویت شورای نگهبان، این موج جدید سیاسی چگونه به مقابله با جریان‌های سیاسی و نارضایتی‌ها خواهد پرداخت و چگونه رهبری سیاسی آینده کشور را شکل خواهد داد.