در حالی که شیوع ویروس کرونا در ایران، تقریبا همه توجه‌ها را به سوی آمار مرگ‌ومیر و همچنین دستکاری‌های دولتی در ارائه آمار قربانیان این ویروس جلب کرده، انتشار آمار موالید در ایران نیز جنبه‌های دیگری از بحران‌های اقتصادی و اجتماعی کنونی ایران را به نمایش گذاشته است.

پس از مدتی تاخیر، که ناشی از نگرانی دولت در زمینه علنی شدن آمارهای مرگ‌ومیر بود، سیف‌الله ابوترابی چند روز پیش، آمار کلی فوت‌شدگان و متولدان سال ۱۳۹۸ را منتشر کرد. فارغ از آمار مرگ و میر، او گفت در این سال در مجموع، یک میلیون و ۱۹۶ هزارو ۱۳۵ تولد به ثبت رسید.

نرخ رشد زیر یک درصد

بلافاصله پس از انتشار این آمار، خبرگزاری مهر، نتایج تحقیقات شورای عالی انقلاب فرهنگی را منتشر کرد که نشان می‌داد میزان تولد در سالی که گذشت، نرخ رشد جمعیت به کمتر از ۱ درصد کاهش پیدا کرده است.

در این گزارش با اشاره به این که از سال ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۹۴ موالید در کشور در حال افزایش بوده، اما آمده بود پس از سال ۱۳۹۴ به علت «خالی شدن توان درونی جمعیت» تعداد تولدها «با شیب تقریبا تندی» کاهش یافته، به طوری که در سال ۱۳۹۷ میزان موالید کشور نسبت به سال قبل با کاهش بیش از ۸ درصدی مواجه شد که در دو دهه اخیر بی‌سابقه بود.

همچنین در ۶ ماهه اول سال ۹۸ نسبت به ۶ ماهه اول سال ۱۳۹۷ تعداد تولد به ثبت رسیده در ایران، با ۱۳ درصد کاهش مواجه بود.

این تحقیق شورای عالی انقلاب فرهنگی که پیش از اعلام رسمی آمار کل سال ۱۳۹۸ از سوی ثبت احوال انجام شده بود، با وجود بدبینی‌هایی که داشت، تخمین زده بود در پایان سال ۹۸، میزان تولد کشور به رقم یک میلیون و ۲۰۵ هزار و ۹۵۴ تولد برسد. اما همین تخمین بدبینانه هم محقق نشد و آمار رسمی حدود ۱۰ هزار تولد کمتر از این تعداد بود.

شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرد: نرخ رشد جمعیت ایران از ۱.۲۹ درصد در سال ۱۳۹۰ به ۱.۲۴ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده و برآوردها نشان می‌دهد که نرخ رشد جمعیت در حال حاضر به حدود یک درصد رسیده باشد، ضمن آنکه پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده با کاهش بیشتر نرخ رشد جمعیت مواجه باشیم.

خبرگزاری مهر با توجه به آمار رسمی جدید، اضافه کرد با توجه به کمتر بودن میزان موالید در سال ۹۸ از پیش بینی‌های انجام شده، «نرخ رشد جمعیت به کمتر از یک درصد کاهش پیدا کرده است».

این در حالی است که از مدتی قبل در برخی استان‌های ایران رشد جمعیت حتی به زیر نیم درصد رسیده است. به عنوان نمونه، شفیع شفیعی، مدیرکل امور اجتماعی استانداری اردبیل در دی‌ماه گذشته گفت: «طبق آمارها رشد جمعیت استان اردبیل ۳۵صدم درصد است.»

هر چند که برخی از مقام‌های دولتی در این شرایط ادعاهای بدون سندی را مطرح کردند، نظیر، محمد امید، معاون توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، که اخیرا در گفت‌وگویی تلویزیونی گفت: «از سال ۶۵ الی ۹۵ حدود ۱۳ هزار روستای کشور، خالی از جمعیت شده‌اند، اما بر اساس آمار ثبت شده از سال ۹۶ تاکنون با رشد جمعیت جوان در روستاها مواجه بوده‌ایم.» او با این حال هیچ آماری از این افزایش جمعیت جوان روستایی ارائه نکرد.

این در حالی است که پیش‌بینی شده تا سال ۱۴۲۰، هفت میلیون نفر جمعیت «میانسال» به جمعیت ایران اضافه شود.

کاهش جمعیت، تهدیدی برای بلندپروازی‌های حکومت

در پی گزارش‌ها درباره کاهش بی‌سابقه رشد جمعیت در ایران، صالح قاسمی، کسی که خبرگزاری مهر او را «پژوهشگر مسائل جمعیت» معرفی کرد، گفت: «با تداوم روند کنونی، پیش بینی می‌شود تا حدود ۲۰ تا ۲۵ سال آینده نرخ رشد جمعیت ایران به عدد صفر درصد سقوط کند.»

او با اشاره به بلندپروازی‌های جمهوری اسلامی در به دست گرفتن رهبری جهان اسلام و همچنین توصیه‌های اکید علی خامنه‌ای، مبنی بر ضرورت افزایش جمعیت، ادامه داد: «در میان کشورهای مسلمان، پایین‌ترین نرخ باروری مربوط به ایران است. با ادامه این روند، در سه دهه آینده نقش ام‌القرای جهان اسلام را از دست خواهیم داد.»

این هشدارها در حالی است که حتی خود مقام‌های دولتی ایران می‌دانند که صرفا توصیه به افزایش موالید، منجر به افزایش جمعیت نخواهد شد.

زمینه‌های افزایش نرخ رشد جمعیت متعدد است، که یکی از مهم‌ترین آنها، امید به زندگی و فراهم بودن امکانات اقتصادی برای زوج‌هاست. در حالی که در سال ۱۳۹۸، مردم ایران با شدیدترین بحران‌های اقتصادی از جمله بحران افزایش قیمت ناگهانی و بی‌سابقه بنزین مواجه بوده‌اند، جای شگفتی نیست که انگیزه و توان زوج‌ها برای فرزندآوری کاهش یابد.

علاوه بر بحران‌های اقتصادی، مشکلات اجتماعی مثل موانع بزرگ بر سر راه ازدواج نیز تاثیر مستقیم بر فرزندآوری دارد. در بهمن ماه گذشته، محمد اسماعیل اکبری، مشاور وزیر بهداشت درباره کاهش باروری در ایران گفت در این کشور ۳۰ تا ۴۰ درصد از دختران ازدواج نمی‌کنند و در نتیجه بچه‌دار نمی‌شوند. همچنین آمارها نشان می‌دهد که حدود یک میلیون و ۴۰۰ نفر از مردان ایرانی ۳۰ تا ۵۹ سال هنوز ازدواج نکرده‌اند.

آمارهایی که در سال‌های اخیر به طور رسمی ارائه شده، نشان می‌دهد که میزان ازدواج همچنان در حال کاهش و در مقابل، تعداد ثبت طلاق در حال افزایش است. 

ضمن آن که شیوع ویروس کرونا در ایران نیز شرایط فرزندآوری را بیش از پیش سخت‌تر کرد. عباس عبدی، تحلیلگر سیاسی، در یادداشتی با عنوان «کرونا و آینده جمعیت» در روزنامه ایران، نوشت: «کرونا از دو سوی ماجرا یعنی زادوولد و مرگ‌ومیر بر رشد جمعیت اثر منفی خواهد گذاشت.» 

او ادامه داد: «پس از کرونا فرآیند کاهش زادوولد شدیدتر خواهد شد. حتی امسال نیز ممکن است به دلایل گوناگون و ترس از حضور در بیمارستان‌ها، سقط جنین افزایش پیدا کند و انگیزه فرزندآوری کمتر شود که به احتمال فراوان آثارش را در سال ۱۴۰۰ نشان خواهد داد.»