آیت‌الله جعفر سبحانی، یکی از مراجع تقلید، ضمن هشدار به وزیر آموزش‌و‌پرورش در‌خصوص حذف تکالیف دانش‌آموزان،‌ گفت این اقدام نادرست و بر‌خلاف سنت، قرآن و سیره علماست.

او همچنین با اشاره به این‌که انسان برای رسیدن به مراتب عالی و درجات بالا باید زحمت بکشد و با کار آسان نمی‌توان به مراتب بالا دست یافت، از حذف تکالیف دانش‌آموزان انتقاد کرد و گفت که نباید دانش‌آموزان را بعد از مدرسه به حال خود رها کرد. این مرجع تقلید اظهار داشت فکر و مغز دانش‌آموزان باید با انجام تکالیف مشغول شود. آیت‌الله سبحانی همچنین تاکید کرد که مدارس باید نظر خود را تغییر دهند و همانند سابق از دانش‌آموزان تکلیف بخواهند.

الف- روحانیت و مداخله در تمام امور

این اولین بار نیست که یکی از روحانیون در اموری که مربوط به آن‌ها نیست مداخله می‌کند. گرچه جناح‌هایی از روحانیت شیعه در ایران ضمن نفی سکولاریسم معتقدند که روحانیون باید در همه امور جامعه مداخله و اظهارنظر کنند و همه اقدامات در تمام سطوح جامعه با نظر و تایید آن‌ها انجام شود، اما مداخله روحانیون در امور نامرتبط چالش‌ها و شبهه‌های زیادی را در اداره جامعه ایجاد می‌کند که مدیریت بر آن‌ها کاری دشوار و گاه غیرممکن است.

ب- چالش‌های نظام آموزشی همراه تکالیف درسی

پس از سال‌ها کشمکش و چالش در‌خصوص تکالیف دانش‌آموزان و تاکید بسیاری از کارشناسان بر این موضوع که تکالیف فراوان دانش‌آموزی موجب کندی ذهن خلاق دانش‌آموزان و فشار روانی بر آن‌ها می‌شود و اجازه نمی‌دهد دانش‌آموزان وقت خود را به بازی بگذرانند، بالاخره مجلس دانش‌آموزی طرح ممنوعیت انجام تکالیف در خانه را تصویب کرد و همه مدارس موظف شدند از ارائه تکالیف خارج از مدرسه به دانش‌آموزان خودداری کنند. گرچه این قانون به‌طور کامل اجرا نمی‌شود و معلم‌ها، بنا به عادت و روال پیشین، همچنان به اشکال مختلف دانش‌آموزان را در خانه هم مجبور به انجام تکالیف می‌کنند، اما امید می‌رود تصویب این قانون به حذف تکالیف دانش‌آموزان در خانه منجر بشود.

سال‌هاست که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته تکالیف خانه را برای دانش‌آموزان حذف کرده‌اند و تمام تکالیف به داخل مدارس محدود می‌شود، اما فشار انجام تکالیف خانه در ایران گاه به‌حدی زیاد است که به کودکان دبستانی حتی فرصت بازی یا استراحت نمی‌دهد  و کودکان از لحظه ورود به خانه تا زمان خواب مجبور به انجام تکالیف فراوانی هستند که معلم برای آن‌ها تعیین کرده است.

اضافه بر آن،‌ سیستم رقابتی بیمارگونه مدارس ایران، که در دو دهه اخیر و با فشار اجتماعی و سیاسی جامعه برای المپیادی شدن دانش‌آموزان ایجاد شده است، فشار روانی و رقابتی را بر دانش‌آموزان دو چندان کرده و عملا تمام آرامش کودکی را از آن‌ها سلب کرده است.

حال در چنین شرایطی و در حالی که بارقه امیدی برای تغییر جزیی و احتمالی این فرایند معیوب ایجاد شده است،‌ مراجع و روحانیونی مانند آیت‌الله سبحانی، که از روش‌ها و نظام‌های مدرن آموزشی اطلاعی ندارند و اصولا به خارج از کشور سفر نمی کنند تا با این نوع نظام‌های آموزشی آشنا شوند و نتایج آن را مورد بررسی قرار دهند، بر مبنای تقاضای گروه‌های صنفی، که به آن‌ها مراجعه می‌کنند و احتمالا تعدادی از آن‌ها با پرداخت وجوهات شرعی نیز خود را پیروی آن‌ها نشان می‌دهند تا از این طریق سخنان و فتواهای مذهبی را به‌نفع منافع اقتصادی و صنفی خود اخذ کنند، با ربط دادن تکالیف دانش‌آموزی به سیره رسول و دستور خداوند در تلاشند تا از همین اجرای نیم‌بند قانون هم ممانعت کنند.

ج- دلایل مخالفت با مشق شب و واکنش‌ها  

در مورد دلایل مخالفت و مواضع این مراجع تقلید نظرات متفاوتی مطرح شده است. برخی معتقدند اصولا گروه‌هایی از روحانیون همواره از فراغت ذهن و وقت افراد هراس دارند و با توجه به این‌که افزایش اوقات فراغت موجب می‌شود تا افراد به‌جای کار مستمر و بدون اندیشه، زمانی برای تامل در امور بیرونی پیدا کنند، آزادی وقت و فراغت مورد انتقاد آن‌هاست. اما برخی دیگر به پیوندهای مادی این جریان اشاره دارند. به گزارش سایت خبری تقریب، این سخنان در ارتباط با دیدار اعضای انجمن ناشران فرهنگی بیان شده، که گویی سیاست جدید آموزش‌و‌پرورش را مغایر با منافع مادی خود می‌بینند. زیرا تغییر راهبردی در‌مورد تکالیف درسی تیراژ میلیونی کتاب‌های کمک‌درسی، سودهای کلان موسسه‌های کمک‌آموزشی و انتشاراتی‌های کتاب‌های کمک‌درسی را با مخاطره مواجه می‌سازد.

فاطمه سعیدی، نماینده تهران و عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، نیز با اشاره به این موضوع که با حذف مشق شب، تجارت چند ده میلیارد تومانی برخی موسسات و صداوسیما از بین می‌رود، به وزیر آموزش‌و‌پرورش توصیه کرده است تسلیم فشارها نشود و با دیدار با مراجع آن‌ها را نسبت به درستی تصمیم خود توجیه کند. این در حالی است که بطحایی، وزیر آموزش‌و‌پرورش، پیش‌تر با اشاره به این‌که با حذف تکلیف شب منافع عده‌ای به خطر می‌افتد، پیش‌بینی کرده بود آن‌ها شروع می‌کنند به نامه‌نگاری و شکایت به این طرف و آن طرف تا این تصمیم را تغییر دهند.

او تاکید کرده بود آموزش‌و‌پرورش مصمم است تکلیف شب را برای دانش‌آموزان مقطع ابتدایی به صفر برساند. بطحایی همچنین گفته بود اگر قرار است بچه‌ها تکلیفی انجام بدهند، باید این تکالیف را در مدرسه انجام دهند، نه این‌که یک بغل تکلیف به خانه ببرند.

د- موسسات کنکور و پول‌شویی

در این میان، برخی ناظران معتقدند شبکه‌ای که در حوزه کنکور و مواد کمک آموزشی فعالیت می‌کنند بخشی از یک شبکه مالی و پول‌شویی هستند که می‌خواهند نهادهای قدرت، از جمله علما، را در خدمت منافع  خود قرار دهند. گردش مالی بسیار بالای این موسسه‌ها، با وجود فروش بالا، به نظر نمی‌رسد فقط از طریق فروش محصولات کسب شده باشد و این شائبه را تقویت می‌کند که این موسسه‌ها در قالب انجام فعالیت‌های کمک‌آموزشی و در واقع با پول‌شویی اقدام به جابه‌جایی مبالغ هنگفت پول می‌کنند و هدفشان سرپوش گذاشتن بر فعالیت‌های مالی و تجاری دیگری است.

برخی از این موسسه‌ها حتی در بدو شکل‌گیری و آغاز فعالیت‌های کنکوری نیز با گردش مالی بسیار بالا وارد بازار کنکور شدند و بر‌خلاف اظهارات مدیران این موسسه‌ها، این ثروت هنگفت از طریق فعالیت‌های اقتصادی مربوط به فروش محصولات کنکوری به دست نیامده است. همین موضوع در ابتدای شکل‌گیری برخی از این موسسه‌ها شائبه پول‌شویی را تقویت کرد، که انتقادهایی را نیز به دنبال داشت.

نتیجه‌گیری

گروه‌هایی از مراجع در گذشته هم در‌مورد گروه‌های صنفی چنین فتواهایی صادر می‌کردند، گروه‌هایی که به‌نوعی در پیوند مادی متقابل با آن‌ها قرار داشتند. اما نظام ولایت فقیه، به‌ویژه رهبر کنونی ایران، چندان تمایلی ندارد مراجع در حوزه امور اجرایی و کلان کشور بسط ید پیدا کنند یا دستگاه‌های دولتی نظرات آن‌ها را در اولویت قرار دهند، چون از اقتدار مذهبی و سیاسی ولی فقیه و نظام کاسته می‌شود . نمونه آن هم نرخ‌های بالای سود بانکی وام‌ها و اخذ بهره مرکب برای جریمه دیر‌کرد پرداخت دریافت‌کنندگان وام‌هاست، که بسیاری از بازاری‌ها و صاحبان صنایع در‌مورد این سودها و جریمه‌ها به مراجع مراجعه کردند و اکثریت قریب‌به‌اتفاق مراجع سود مرکب را حرام اعلام کردند، ولی این فتواها هیچ تاثیری در نحوه عملکرد دولت و بانک‌ها در رابطه با این موضوع نداشته است. ولی در مواردی مانند ورود زنان به ورزشگاه‌ها یا حضور زنان در کابینه رای منفی آن‌ها توانسته تاثیراتی در نظام اجرایی بر‌جای بگذارد.

به‌هر‌حال، باید دید این مواضع و فتواها در برابر چالش‌های توسعه آموزشی ایران در جهان مدرن و دیجیتالی‌شده و جامعه‌ای که از ارزش‌های سنتی فاصله گرفته و دولتی که در پیش بردن قاطعانه سیاست‌ها دچار تردید و عدم اعتماد‌به‌نفس است چگونه اثر‌گذار خواهد بود.