به وقت خرید، کمتر کسی می‌پرسد چقدر آب صرف تولید این محصول شده است.

در زندگی روزمره، آب در مصرف‌های عینی‌اش دیده می‌شود؛ پخت و پز، شست و شو و موارد مشابه و کمتر کسی به‌هنگام آماده کردن غذای روزمره، به این فکر نمی‌کند که چقدر آب برای تولید، جابه‌جایی و عرضه یک محصول مصرف شده است، بلکه امکانات، قیمت‌ها، کیفیت، دسترسی و خواسته‌های فردی، مواردی هستند که شکل می‌دهند یک فرد یا خانواده، چه بخورند، چه بخرند و چه مصرف کنند.

ولی دو استاد اقتصاد در شهر لندنِ انگلستان، سراغ جواب این سوال رفتند که چه‌مقدار آب شیرین صرف تولید یک محصول یا خدمات می‌شود و موضوع «آب پنهان» یا «آب مجازی» را معرفی کردند.

جالب‌تر اینکه هر دو بیشتر از همه مناطق زمین نگران خاورمیانه و شمال آفریقا بودند.

هوکسترا و چاپاگین (Hoekstra and Chapagain)، با همراهی کینگز کالج لندن، دانشگاه سوآز و دانشگاه لندن، در نتیجه‌گیری‌شان اعلام کردند کشورهای خاورمیانه می‌توانند با واردات بیشتر غذا با خشکسالی مبارزه کنند.

آن‌ها برای این پیشنهادشان، برنده جایزه آب استکهلم در سال ۲۰۰۸ میلادی شدند.

این دو مثال زدند تولید یک تن گندم به‌شکل میانگین نیازمند مصرف ۱ هزار و ۳۴۰ تن آب است و در سرزمین‌هایی که آب نایاب است، فشار برای تولید گندم یا آن‌چه در ایران «خودکفایی» در تولید گندم و غذا نام گرفته، می‌تواند به گسترش خشکسالی منجر شود.

آب پنهان در خودکفایی و صادرات گندم

عباس کشاورز، معاون امور زراعت وزیر جهاد کشاورزی به خبرگزاری ایرنا گفت: «خودکفایی در زمینه محصول استراتژیک گندم در کشور برای سومین سال متوالی تکرار می شود.»

او ۱۴ تیر ماه پیش‌بینی کرد که امسال ایران یک میلیون تن بیشتر از سال گذشته و دست کم ۱۳ میلیون تن گندم تولید کند.

در اواخر زمستان گذشته، حسن عباسی معروفان،‌ معاون بازرگانی داخلی شرکت بازرگانی دولتی ایران به ایرنا گفت: «طی سه سال اخیر با استمرار خودکفایی گندم به جای واردات، اقدام به صادرات آرد و مشتقات آن کرده‌ایم.»

در ایران، جنس خاک در کنار منابع آب و الگوهای بارندگی، باعث شده تا نزدیک به ۱۲ درصد از زمین‌های ایران به کشاورزی اختصاص پیدا کند.

ناصر کرمی، اقلیم‌شناس در کانال تلگرام خود نوشت: «پیش از سه دهه است که با هدف دستیابی به خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی، عملا ۹۰ درصد آب‌های تجدیدپذیر ایران، فقط نصیب ۱۰ درصد مساحت کشور می‌شود. این یعنی خشکاندن تعمدی عمده مساحت ایران.»

در ایران، ذخیره ۷۳ سد اصلی در گذر امسال، ۴۰ درصد کاهش یافته‌اند و با کاهش تولید برق‌آبی و افزایش مصرف برق با ادامه موج گرما در تابستان، قطعی برق در کشور شایع شد.

هوکسترا و چاپاگین در ایده آب پنهان، به یک بازار فکر می‌کردند که در آن به ازای  یک تن گندمی که کشوری که دچار خشکسالی مانند ایران است، تولید نکند، به شکل میانگین ۱ هزار و ۳۴۰ تن آب صرفه‌جویی کرده است و در این بازار، می‌تواند این آب را خرج کند، برای آب مصرفی شهرها و روستاها، یا حق آبه تالاب‌ها یا کشت محصولاتی که نیازمند آبی کمتر خواهند بود.

تاثیر انتخاب‌های افراد بر خشکسالی ایران

انتخاب‌ غذای ما در میزان مصرف آب پنهان نقش زیادی دارد. اگر فردی بیشتر انواع گوشت، تخم‌مرغ و لبنیات مصرف کند، با فاصله‌ای زیادی از یک نفر که غذاهای گیاهی می‌خورد، آب مصرف می‌کند.

برای مثال، گوشت یک همبرگر معادل ۱۵ مرتبه دوش گرفتن یک نفر آب مصرف کرده است.

در کنار آن‌چه خورده می‌شود، بخش قابل‌توجه‌ای،‌ حداقل یک چهارم،  آب پنهان مصرف شده برای تولید غذا دور ریخته می‌شود.

در کشورهایی مانند ایران بیشتر به هنگام تولید، جابه‌جایی و عرضه و در کشورهایی همانند کانادا، بیشتر در زمان عرضه و مصرف، دست کم یک سوم غذاهای تولیدی به‌جای مصرف، دور ریخته می‌شوند.

آب پنهان مصرفی هم به‌همین شکل دور ریخته می‌شود.

فردی، هر بار که یک چراغ اضافه را خاموش کند یا به‌جای استفاده از ماشین، پیاده جایی برود، دوباره در مصرف آب تاثیرگذار بوده است؛ تولید انرژی یا فولاد و پلاستیک مصرف شده در ساخت یک ماشین، همگی آب مصرف می‌کنند.

هر مرتبه کالایی خریداری نشود، از خدماتی استفاده نشود، یا آن‌که تصمیم‌گیری‌ها بر پایه توجه به مصرف آب پنهان باشد، فرد بر کاهش و افزایش خشکسالی تاثیر می‌گذارد.

همان‌گونه که مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی گفته ۹۷ درصد مساحت ایران در ۲۱ استان کشور امسال دست به گریبان خشکسالی هستند.

حمیدرضا جانباز، معاون وزیر نیرو هم به ایرنا گفت: «کشور به‌سمت خشکسالی‌های مستمر پیش می‌رود و با توجه به چنین شرایطی اگر بارندگی نداشته باشیم، سال آینده به مجتمع‌های پتروشیمی آبی تخصیص داده نخواهد شد.»

ناصر کرمی می‌گوید،  خشکسالی‌های مستمر همان خشکیدگی یا خشکسالی پایدار است. او در سال‌های اخیر در تلاش است تا« نرمال اقلیمی تازه ایران» را به مخاطبانش توضیح بدهد و می‌گوید تغییر اقلیم ایران از آن‌چه بود به سرزمینی خشک‌تر، «سرنوشتی تازه» است که راه‌چاره‌ای به جز «سازگاری» با آن نداریم.

یک گام بزرگ می‌تواند این باشد که بدانید در انتخاب‌هایتان، چه آبی مصرف می‌کنید و موضوع آب پنهان را در خریدهایتان لحاظ کنید.