هفته گذشته،‌ یک استاد دانشگاه مدرک تحصیلی محمدباقر نوبخت،‌ معاون رییس‌جمهوری، را جعلی خواند. داود سوری،‌ عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف، گفت: «آقای نوبخت از روز اولی که آمد به‌‌عنوان دانش‌آموخته دکترای اقتصاد از دانشگاه پیزلی معرفی شد، این در حالی است که دانشگاه پیزلی وجود ندارد.»

از یک طعنه تا خبر اول رسانه‌ها

موضوع اعتبار دکترای نوبخت را اولین‌ بار ایرج ندیمی، نماینده مجلس، در پاییز سال ۹۲،‌ وقتی نوبخت در سمت معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی روحانی مشغول مدیریت سند بودجه بود، به‌صورت طعنه مطرح کرد. هرچند در آن زمان لابه‌لای سایر اخبار بودجه به این طعنه توجه چندانی نشد، اکنون بعد از  ۵ سال، به شکل جدی‌ به رسانه‌ها بازگشته است.

این‌ بار،‌ عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف اساسا وجود دانشگاه صادر‌کننده مدرک و ارائه مقطع دکترا در آن را زیر سوال برده است. او پیشنهاد کرد که رسانه‌ها این موضوع را، مانند موضوع مدرک تقلبی علی کردان،‌ وزیر کشور دولت احمدی‌نژاد،‌ پیگیری کنند. برخی از رسانه‌ها با انتشار تصویری از وب‌سایت دانشگاه میزبان،‌ از نبودِ نام استاد راهنما و سایر اطلاعات، همچون چکیده پایان‌نامه نوبخت، در آن خبر دادند و به همین دلیل آن را محل تردید دانستند.  

دولت پشت نوبخت درآمد

بازنشر گسترده ابهامات درباره اعتبار مدرک تحصیلی نوبخت‌ با ورود یکپارچه نهادهای همکار و زیر نظر نوبخت در دولت روبه‌رو شد. در نخستین واکنش، سازمان برنامه و بودجه،‌ تحت ریاست خود نوبخت، این ادعا را کذب دانست. این سازمان اعلام کرد انتشار عکسِ نوبخت در کنار عکسِ چند فارغ‌التحصیل برجسته دیگر در وب‌سایت دانشگاه میزبان نشان‌دهنده اعتبار آن است. در مرحله بعد، وزارت علوم اطلاعیه‌ای صادر کرد و بر کذب بودن این ادعاها و صحت مدرک دکترای نوبخت تاکید کرد.  

اما موضوع با این واکنش‌ها پایان نیافت. محمد طبیبیان،‌ استاد دانشگاه صنعتی اصفهان، در کانال شخصی خود در تلگرام همچنان این موضوع را محل تردید و ابهام دانست. او گفت جوابیه وزارت علوم بر ابهامات افزوده است و به‌جای آن نوبخت باید تصویر مدرک خود را منتشر کند. این اقتصاددان همچنین گفت که اطلاعات موجود درباره نوبخت، در وب‌سایت آن دانشگاه، کامل و همخوان نیست.  

دانشگاه مورد ادعای نوبخت کجاست؟

دانشگاهی که محمدباقر نوبخت ادعا می‌کند مدرک خود را از آن اخذ کرده است،‌ دانشگاه غربِ اسکاتلند (University of the West of Scotland) نام دارد. این دانشگاه پیش‌تر با نام دانشگاه پیزلی (Paisley) شناخته ‌می‌شد،‌ اما از سال ۲۰۰۷، با ادغام چهار پردیس دانشگاهی اسکاتلند، تحت این نام فعالیت می‌کند. یکی از این پردیس‌ها پیزلی بود، جایی‌که نوبخت می‌گوید در سال ۲۰۰۵،‌ یعنی پیش از ادغام، دکترای خود را از آن‌جا گرفته است. پردیس پیزلی در شهری کوچک در غرب اسکاتلند قرار دارد. وب‌سایت اداره کل دانش‌آموختگانِ وزارت علوم دانشگاهِ میزبان نوبخت را در رده‌بندی «متوسط» ارزشیابی می‌کند.  

دوره دکترا در دانشگاه‌های اروپا، معمولا ۳ تا ۶ سال طول می‌کشد و در عمل، نیازمند حضور و ارتباط دائم دانشجو با استاد راهنما است. همین موضوع،‌ یعنی حضور در محل در طول تحصیل، موضوعِ طعنه ایرج ندیمی به نوبخت بود، آن‌جا که گفت: «این‌که نوبخت با چه تحصیلاتى وارد مجلس شد و دوران تحصیل هماهنگ با نمایندگى ایشان در اسکاتلند، آیا حضورى بوده یا مکاتبه‌اى، به ما ربط ندارد.»

ارزشیابی مدارک خارجی

بر اساس قوانین وزارت علوم، برای ارزشیابی مدارک تحصیلی خارجی، فارغ‌التحصیل باید مدرک خود را ابتدا به تایید وزارت خارجه ایران و سپس وزارت علوم برساند. معمولا این پروسه برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان زمان‌بر، پرهزینه و طولانی است،‌ اما در چند سال اخیر، از طریق پرتال‌های خاصی زیر نظر وزارت علوم انجام می‌شود.  

بر اساس جوابیه وزارت علوم، مدرک دکترای نوبخت این مراحل ارزشیابی را در سال ۸۹ و در دولت احمدی‌نژاد، گذرانده است.

نام نوبخت در لیست متهمان تقلب علمی

از سال ۸۷، مساله تقلب علمی در ایران چند بار با نام مسئولان بلندپایه دولتی گره خورد و به بحث اول رسانه‌ها تبدیل شد. دولت احمدی‌نژاد با سه چالش جدی در این حوزه روبه‌رو شد: از یک سو،‌ علی کردان،‌ وزیر کشور وقت که به علت جعل مدرک دکترا استیضاح و برکنار شد، و از سوی دیگر، حمید بهبهانی، وزیر راه، و کامران دانشجو، وزیر علوم،‌ که در مقالات علمی خود از مطالب دیگران بدون ذکر نام استفاده کرده بودند. در همان سال،‌ پرونده مشابهی برای معصومه ابتکار، رییس سازمان محیط زیستِ دولت خاتمی،‌ نیز در رسانه‌ها مطرح شد و به عذرخواهی او انجامید. در دولت روحانی نیز،‌ این پرونده درباره مدرک تحصیلی و تقلب علمی شخص رییس‌جمهوری مطرح شد، اما نتیجه‌ای نداشت.

اکنون،‌ با انتشار جوابیه‌های دولتی، به نظر می‌رسد نوبخت تلاش خود را برای بستن این پرونده کرده است؛ اما تجربه کردان در سال ۸۷ نشان می‌دهد که ممکن است این مساله ادامه پیدا کند. در آن سال نیز، وزارت‌ کشور تحت مدیریت خودِ کردان تکذیبیه‌ای رسمی صادر کرد و مدرک دکترای او را معتبر دانست، اما مساله وقتی دردسرساز شد که بر اثر ادامه فشارهای رسانه‌ای، مجبور شد تصویر مدرک جعلی‌اش را منتشر کند.