دوشنبه ۱۲ فروردین، بیژن زنگنه، وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران، در سفری یک‌روزه به مسکو با الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه، دیدار و گفت‌و‌گو کرد. محور مذاکرات تداوم و گسترش همکاری دو کشور در زمینه انرژی عنوان شده بود. اهمیت این سفر زمانی بیشتر مشخص می‌شود که کمتر از یک ماه به پایان دوره معافیت آمریکا به خریداران عمده نفت ایران باقی مانده است. اظهارات مقامات آمریکایی نشان می‌دهد که آمریکا به تمدید این مهلت تمایلی ندارد. این  احتمال وجود دارد که آمریکا معافیت نفتی هند، چین و ترکیه را به‌صورت مشروط تمدید کند تا این سه کشور در بازه زمانی مشخص واردات نفت خود را به کمترین میزان ممکن برسانند. این در حالی است که کره جنوبی، یکی از مشتریان عمده میعانات گازی ایران (نوعی نفت فوق‌سبک)، اقدام به خرید نفت فوق‌سبک آمریکا کرده است تا جایگزین نفت ایران در بازار کره جنوبی شود.

مهر‌ماه سال ۱۳۹۷ و پیش از اعمال تحریم‌های آمریکا، زنگنه سفری به روسیه داشت. در آن زمان، در مورد اهداف سفرش جزییات بیشتری منتشر نشد، اما زنگنه در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها  نتایج حاصل از سفر را بسیار خوب توصیف کرده بود. پس از سفر اخیر هم، دو طرف از ذکر جزییات مذاکرات خودداری نمودند. قرار است ماه آینده اعضای اوپک در مورد میزان تولید ۶ ماهه دوم سال ۲۰۱۹ تصمیم‌گیری کنند؛ می‌توان حدس زد که ایران خواستار حمایت روسیه در مورد ایجاد تعادل در بازار نفت و عدم تولید اضافی اعضای عضو و غیر‌عضو اوپک باشد.

در سال ۱۳۹۵، مذاکراتی بین مقامات ایران و روسیه برای خرید نفت ایران صورت گرفت. بر اساس توافقی که بین وزیر نفت ایران و وزیر انرژی روسیه حاصل شد، قرار شد ایران روزانه   ۱۰۰ هزار بشکه نفت به روسیه بفروشد و طبق توافق، روسیه نیمی از مبلغ این حجم نفت را به‌صورت ارائه خدمات فنی و مهندسی پرداخت کند و نیمی دیگر را نقدی به ایران بپردازد. تا دهه دوم فروردین امسال، پیشرفت خاصی در مورد این قرارداد مشاهده نشده است و مسئولان وزارت نفت هم درباره این قرارداد اطلاعات بیشتری منتشر نکرده‌اند.

تیر‌ماه سال قبل و پس از خروج آمریکا از برجام، علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبر ایران، در سفر به مسکو، با ولادیمیر پوتین دیدار و گفت‌و‌گو کرد. ولایتی پس از دیدار با پوتین، از تمایل روسیه به ادامه همکاری نفتی با ایران و وعده سرمایه‌گذاری روسیه تا سقف ۵۰ میلیارد دلار در میادین نفت و گاز ایران خبر داده بود. یکی از مسائل مهم این مذاکرات تداوم همکاری بین ایران و روسیه در سوریه بود. روسیه با این‌که مخالف تحریم یک‌جانبه ایران بوده است، از تحریم ایران منتفع شده است. آبان سال ۱۳۹۷، «روس نفت» نقشه راه توسعه همکاری در بخش نفت و گاز ایران را با شرکت ملی نفت ایران امضا کرده بود. ایگور سچین، مدیر‌عامل «روس نفت»، پس از امضای این نقشه راه با ایران، از سرمایه‌گذاری ۳۰ میلیارد دلاری شرکت متبوع خود در پروژه‌های نفت و گاز ایران خبر داده بود. تا‌کنون، از اجرایی شدن این نقشه راه خبری منتشر نشده است.

پس از برجام، شرکت‌های روس نیز، مانند بقیه شرکت‌های اروپایی، برای سرمایه‌گذاری در میادین نفت و گاز با مسئولان وزارت نفت به تفاهم رسیدند. اسفند سال ۱۳۹۶، شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های زاروبژنفت روسیه و دانا انرژی برای توسعه میدان‌های مشترک نفتی آبان و پایدار غرب قرارداد امضا کردند. هدف از این قرارداد دستیابی به تولید روزانه حداکثر ۴۸ هزار بشکه نفت و تولید تجمعی اضافی حدود ۶۷ میلیون بشکه ظرف ۱۰ سال آینده بود. در عین حال، این قرارداد به مدت حداکثر ۱۰ سال دیگر و با توافق طرف‌ها قابل تمدید بود. با خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌ها در سال گذشته، شرکت روسی نیز، مانند شرکت‌های توتال و سی‌.‌ان‌.‌پی‌.‌سی چین، صنعت انرژی ایران را ترک کرد. نکته مهمی که در زمینه سرمایه‌گذاری شرکت‌های روس در میادین نفت و گاز ایران کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد این است که شرکت‌های روس فقط در میادینی سرمایه‌گذاری می‌کنند که تولیدات این میادین با بازارهای مصرف نفت و گاز روسیه تداخلی نداشته باشند و بازار مصرف نفت و گاز روسیه را تهدید نکنند.

در دوره قبلی تحریم‌ها، نفت خام کرکوک و اورال روسیه سهم نفت خام ایران را در بازار نفت گرفت. خواص شیمیایی نفت خام کرکوک و اورال شبیه نفت خام ایران است و تشابه شیمیایی باعث شد تا کمبود نفت ایران در بازه زمانی تحریم‌ها حس نشود. در تحریم فعلی هم تولید مازاد روسیه، در کنار عربستان و آمریکا، باعث شد تا تحریم نفت ایران در بازار جهانی نفت باعث افزایش شدید قیمت‌ها نشود و امنیت انرژی متحدان آمریکا با مشکل مواجه نشود.

با توجه به نزدیکی زمان برگزاری نشست آتی اوپک، ایران انتظار دارد روسیه برای حفظ سهمیه کشورها و عدم تولید مازاد بر سهمیه تلاش نماید. باید منتظر ماند و دید آیا با اتمام معافیت نفتی که دولت آمریکا برای مشتریان اصلی نفت ایران در نظر گرفته بود، روسیه میزان تولید روزانه‌اش را افزایش خواهد داد یا خیر؟ اما باید در نظر داشت که روسیه برای حفظ و افزایش سهم خویش در بازار انرژی همواره از تمام ابزارهای دیپلماتیک و اضافه تولید نیز بهره برده است.

با افزایش تولید نفت و گاز آمریکا در سایه انقلاب گازی شیل و تلاش تمامی کشورهای عمده صادر‌کننده انرژی، تحریم ایران فرصت مناسبی برای تصاحب سهم ایران فراهم کرده است.  ناآرامی سیاسی در ونزوئلا نیز باعث کاهش تولید این کشور شده است و سهم این کشور نیز نصیب کشورهای عمده تولید‌کننده نفت خواهد شد. ژئوپلتیک انرژی در حال تغییر است و نباید انتظار داشت کشوری مثل روسیه از فرصت تحریم ایران نهایت بهره را نگیرد. هر‌گونه توافقی که در سال‌های اخیر در مورد همکاری دو کشور در زمینه انرژی بوده است باید از این منظر نگریسته شود. هر‌چند زنگنه در مورد نتایج سفر اخیر خویش به روسیه توضیح کافی نداده است، با توجه به رقابت شدید در بازار انرژی و تلاش کشورها برای کسب سهم بیشتر در بازار و تلاش برای تضعیف رقبا، نباید انتظار داشت روسیه منافعش در بازار جهانی نفت را فدای ایران نماید.