بر اساس آمارهای سازمان ملل، حدود ۸ میلیون شهروند معلول در ایران زندگی می‌کنند که خیلی از آن‌ها به وسایل کمک‌توانبخشی نیاز حیاتی دارند. در یک سال اخیر، قیمت انواع وسایل کمک‌توانبخشی معلولان مثل ویلچر افزایش شدیدی داشته است، به‌طوری‌که بسیاری از شهروندان معلول دیگر به‌سختی می‌توانند این وسایل اضطراری را تهیه کنند. این بحران پیش‌آمده برای بسیاری از معلولان ایرانی بازتاب چندانی در رسانه‌های داخلی و خارجی نداشته است. 

در شرایطی که در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸، رکورد تورم چهار دهه اخیر جابه‌جا شد، همین طوفان تورمی به بازار وسایل کمک‌توانبخشی معلولان نیز سرایت کرد. به‌طور مثال، با تورم ۴۸ درصدی در اسفند‌ماه ۱۳۹۷ و تورم ۵۰ درصدی در خرداد ۱۳۹۸، قیمت وسایل کمک‌توانبخشی معلولان نیز با افزایش چند برابری مواجه شد. قیمت انواع ویلچر در ایران، در همین یک سال اخیر، بین چهار تا پنج برابر افزایش پیدا کرده است، به‌طوری‌که قیمت یک ویلچر برقی ساخت ایران، که کیفیت مطلوبی هم ندارد، به حدود ۱۰ میلیون تومان رسیده است. برای تهیه ویلچرهای برقی وارداتی هم معلولان باید حداقل سه برابر قیمت ویلچرهای داخلی هزینه کنند.

معلولان جنگ هشت ساله ایران و عراق می‌توانند انواع ویلچرهای برقی را به‌صورت رایگان از بنیاد شهید و امور ایثارگران دریافت کنند، اما چنین امکانی برای میلیون‌ها معلول غیرجنگی در ایران وجود ندارد. 

برخی اقلام توانبخشی ضروری برای معلولان شدید و دچار ضایعه نخاعی مثل تشک مواج، سوند، پانسمان و بالابرهای برقی نیز در یک سال اخیر افزایش قیمت حداقل سه برابری داشته است. مثلا تهیه یک دستگاه ساده حمل و جابه‌جایی افراد دارای معلولیت شدید حدود ۷ میلیون تومان آب می‌خورد؛ در حالی که تا همین یک سال قبل، با حدود ۲ میلیون تومان هم می‌شد این تجهیزات را خریداری کرد.

تورم افسار‌گسیخته در بخش وسایل کمک‌توانبخشی بحران تازه‌ای برای میلیون‌ها معلول ایرانی خلق کرده است، که با توجه به وخامت وضعیت اقتصادی کشور، افق امیدوارکننده‌ای هم برای حل این بحران در آینده دیده نمی‌شود.

اقتصاد فروپاشیده و کام تلخ میلیون‌ها معلول ایرانی

بسیاری از معلولان جسمی و حرکتی در ایران برای دسترسی به وسایل کمک‌توانبخشی مثل کفش طبی و اندام مصنوعی با محدودیت جدی مواجه‌اند. سازمان بهزیستی و جمعیت هلال احمر ایران، به‌عنوان دو نهاد متولی تامین این تجهیزات ضروری، نتوانسته‌اند در راستای کاهش دغدغه معلولان در این حوزه اقدامی جدی انجام دهند. 

در بسیاری از شهرهای کشور، هیچ‌گونه مرکز دولتی برای ساخت اندام مصنوعی و کفش طبی وجود ندارد. حتی در برخی شهرهای بزرگ مثل کرج هم فکری به حال راه‌اندازی کارگاه‌های دولتی تولید وسایل کمک‌توانبخشی نشده است.

در کارگاه‌های تولیدی وسایل کمک‌توانبخشی معلولان در هلال احمر تهران، شهروند معلول برای تهیه پروتز (اندام مصنوعی) باید حداقل شش ماه در انتظار بماند. کیفیت تولیدات این کارگاه‌های دولتی و نیمه‌دولتی نیز بسیار پایین است.

هرچند تولیدات این کارگاه‌های دولتی ساخت وسایل کمک‌توانبخشی فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد، چون تعرفه این مراکز دولتی پایین‌تر از کلینیک‌های خصوصی است، بسیاری از معلولان گزینه و چاره دیگری جز رفتن به کلینیک‌های دولتی ندارند.

در یک سال اخیر نیز قیمت پروتز (اندام مصنوعی) و ارتز (وسایل بهبود‌دهنده اندام‌های بدن مثل کفش طبی بلند برای معلولان فلج اطفال) افزایش حداقل سه برابری داشته و در کلینیک‌های خصوصی، قیمت برخی ارتزهای بلند به حدود ۸ میلیون تومان رسیده است.

استدلال کلینیک‌های خصوصی برای افزایش چند‌برابری تعرفه‌هایشان، افزایش شدید نرخ ارز در دو سال اخیر است. مسئولان این کلینیک‌ها تاکید دارند که برای واردات مواد اولیه تولید وسایل کمک‌توانبخشی معلولان، چند برابر ماه‌های گذشته هزینه می‌کنند و در نهایت نیز این افزایش هزینه واردات از جیب معلولان ایرانی تامین می‌شود.

بیمه درمانی رایگان معلولان روی هواست

طبق قانون جامع حمایت از معلولان که در سال ۱۳۸۴ به تصویب مجلس وقت رسید، پوشش بیمه‌های درمانی معلولان باید کاملا رایگان باشد. اما اکنون، بسیاری از معلولان، به‌خصوص در استان‌های کم‌برخوردار ایران و حاشیه کلان‌شهرها، از بیمه‌های درمانی محروم‌اند.

سازمان بیمه سلامت، به‌عنوان متولی بیمه درمانی رایگان معلولان، مدعی است که چون سازمان بهزیستی حق بیمه افراد معلول را پرداخت نکرده است، بنابراین دیگر نمی‌تواند معلول جدیدی را تحت پوشش بیمه درمانی رایگان قرار بدهد. به تعبیر دیگر، دعوای سازمانی بین دو زیرمجموعه وزارت رفاه قربانی‌اش را از جامعه معلولان ایرانی گرفته است. 

این اقدام غیرقانونی سازمان بیمه سلامت هزینه‌های توانبخشی معلولان را به‌شدت افزایش داده است. از سوی دیگر، سازمان بیمه تامین اجتماعی نیز، به‌عنوان دومین ارائه‌دهنده بزرگ خدمات درمانی در ایران، بسیاری از خدمات کمک‌توانبخشی معلولان را پوشش نمی‌دهد. مثلا طبق قانون فعلی تامین اجتماعی، بیمه‌شدگان معلول این سازمان می‌توانند هر پنج سال یک بار برای تهیه اندام مصنوعی اقدام کنند و سازمان هم موظف است که این وسایل ضروری کمک‌توانبخشی را تحت پوشش قرار دهد، اما در مقام عمل، این قانون به‌راحتی دور زده می‌شود و به مرحله اجرا نمی‌رسد.

مجموع این شرایط موجب شده است که بسیاری از معلولان برای تهیه وسایل کمک‌توانبخشی، قید بیمه‌های درمانی را بزنند؛ به‌خصوص در یک سال اخیر که قیمت اقلام مختلف وسایل کمک‌توانبخشی چند برابر شده، عمده این هزینه‌ها بر دوش خود معلولان بوده است.

خانه‌نشینی معلولان، بحرانی که عمیق‌تر شده است

ارز دولتی به وسایل کمک‌توانبخشی تخصیص داده نمی‌شود و به همین دلیل هر بار با افزایش نرخ ارز و متلاطم شدن شرایط اقتصادی کشور، مخارج توانبخشی معلولان ایرانی نیز افزایش پیدا می‌کند. 

بر اساس برخی آمارهای غیر‌رسمی، حدود ۸۵ درصد معلولان ایرانی زیر خط فقر زندگی می‌کنند و با افزایش لحظه به لحظه هزینه‌های توانبخشی، تهیه اقلام ضروری خارج از توان مالی این گروه آسیب‌پذیر جامعه است. 

باید در نظر داشت که بدون وسایل کمک‌توانبخشی، بسیاری از معلولان قادر نخواهند بود در محیط‌های آموزشی، کاری و شهری حضور داشته باشند. وقتی شهروند دارای معلولیت نتواند به وسایل کمک‌توانبخشی دسترسی داشته باشد، سایر حقوق شهروندی‌اش نیز پایمال خواهد شد.

بدون وسایل کمک‌توانبخشی، استقلال فردی بسیاری از معلولان از بین خواهد رفت و برای انجام امور روزمره خود، به اطرافیانشان وابسته می‌شوند. در برخی نقاط مرزی و روستاهای محروم کشور، بسیاری از معلولان به‌دلیل نداشتن وسایل کمک‌توانبخشی، به خانه‌نشینی اجباری محکوم شده‌اند و هر بار با افزایش هزینه‌ تامین این تجهیزات ضروری، باید انتظار داشت که تعداد معلولان خانه‌نشین در ایران افزایش پیدا کند. 

*کمپین «ما شهروندان دیجیتال» را گروهی از کارشناسان، روزنامه‌نگاران و متخصصان علوم اجتماعی و دنیای وب، برای مبارزه با تحریف واقعیت، اخبار جعلی، آزار آنلاین و حمله‌های سایبری راه‌اندازی کرده‌اند. هدف از این کارزار، آشنا کردن کاربران ایرانی با انواع اطلاعات نادرست و گمراه‌کننده‌ای است که عامدانه در حوزه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و اقتصادی منتشر می‌شود، تا از بازنشر سهوی آن‌ها خودداری کنند. شراگیم زند، یکی از اعضای این کمپین، این یادداشت را در اختیار ایران اینترنشنال قرار داده است.