کریستزینا زیماناسکایا دونده دو سرعت بلاروسی پس از پایان رقابت‌های خود در المپیک، توکیو را ترک کرد اما نه به مقصد خانه بلکه به مقصد لهستان؛ کشوری که او از آن درخواست پناهندگی کرده است. دولت لهستان برای این دونده به دلایل بشردوستانه روادید صادر کرده است. کریستزینا گفته بود کمیته المپیک بلاروس در حالی که جان او در خطر بوده است، او را مجبور کرده بودند به کشورش بازگردد. به گفته کریستزینا هم تیمی‌هایش به او هشدار داده بودند که در صورت بازگشت به بلاروس مجازات در انتظارش خواهد بود. او به همین دلیل درخواست پناهندگی کرده است.

کریستزینا اما تنها ورزشکاری نبود که سعی کرد از طریق حضور در المپیک توکیو فرار کند. در ۱۶ ژوئیه و پیش از شروع بازی‌های المپیک، جولیوس سکیتولکو وزنه بردار اوگاندایی اردوی تمرینات خود را ترک کرد و در یادداشتی نوشته بود که امیدوار است در ژاپن کار پیدا کند. او اکنون به اوگاندا بازگشته است، جایی که به توطئه و تقلب در کسب مقام قهرمانی برای شرکت در بازی‌های المپیک متهم شده است.

همانطور که باربارا کیز، مورخ آمریکایی می‌گوید، مسابقات ورزشی بین‌المللی «فرصتی بسیار جذاب برای فرار افراد از شرایط دشوار در کشورشان، که اغلب سرکوب سیاسی است، فراهم می‌کند.»

در حالی که امروزه ورزشکاران متقاضی پناهندگی اغلب دارای انگیزه‌های سیاسی و اقتصادی هستند، اما بزرگترین موارد پناهندگی ورزشکاران در طول جنگ سرد، به مسائل ژئوپلیتیک مرتبط بوده است.

اولین پناهنده در بازی‌های المپیک، ماری پراوزناکوا مربی ژیمناستیک در بازی‌های ۱۹۴۸ لندن بود. این ورزشکار اهل چکسلواکی پس از کودتای کمونیستی که دولت دموکراتیک بنش را سرنگون کرد، از بازگشت به کشورش امتناع کرد و گفت به دلیل «نبود آزادی» در پراگ پناهنده شده است.

در طول جنگ سرد، ورزشکارانی که قصد ترک کشورهای کمونیستی و مهاجرت به آمریکا یا غرب اروپا را داشتند، انگیزه‌های متفاوتی را ابراز می‌کردند، اما روزنامه‌ها واژه سیاسی شده «فرار» را به عنوان یک عبارت فراگیر برای این نوع حرکت‌ها به کار می‌بردند.

یکی از بالاترین آمار پناهجویی در بازی‌های المپیک، مربوط به پناهجویان مجارستانی بود که در جریان بازی‌های ۱۹۵۶ در ملبورن، فرار کردند.

المپیک ۱۹۵۶ اندکی پس از حمله مرگبار شوروی به مجارستان برگزار شد که به اصلاحات سیاسی در آن کشور پایان داد. هماهنگ‌کنندگان سی آی ای (سیا) به متقاعد کردن ورزشکاران مجارستانی برای پناهندگی کمک کردند؛ حتی در حالی که مجارستانی‌ها در استخر و پیست با ورزشکاران شوروی رقابت می‌کردند. البته، همانطور که یوهانا ملیس، مورخ می‌گوید، برخی از آن مهاجران خیلی زود متوجه شدند که زندگی در آمریکا نیز لزوما بهتر از مجارستان کمونیستی نیست.

برای مثال، لازلو تبوری، قهرمان دو استقامت مجارستان، همراه با ۱۲ ورزشکار دیگر در خانه‌ای سه خوابه در کالیفرنیا زندگی می‌کرد. یک چهارم ورزشکارانی که از تیم مجارستان جدا شده بودند، بعدا به کشور خود بازگشتند.  

در المپیک  مونیخ ۱۹۷۲، بیش از صد ورزشکار از اردوی تیم‌های خود جدا شدند، اما بعضی خبرنگاران در روایت‌های خود از این جدایی‌ها، انگیزه‌های سیاسی و نه دلایل دیگر را به عنوان عامل تصمیم این ورزشکاران روایت می‌کنند. 

و در بازی‌های المپیک ۱۹۷۶ مونترال، سرجی نمت‌سانوف، نه به دلایل سیاسی بلکه به خاطر عشقش در کانادا اعلام پناهندگی کرد و وقتی دوست دختر آمریکایی‌اش از او جدا شد، با قلبی شکسته به شوروی بازگشت.

قوانین امور پناهندگی سازمان ملل، مصوب سال ۱۹۷۶، پناهجو را کسی تعریف می‌کند که: خارج از مرزهای کشور خود قرار دارد و با دلایلی قوی، نمی‌خواهد یا نمی‌تواند به کشور خود بازگردد. این دلایل شامل ترس از تعقیب  و آزار بر پایه‌‌ نژاد، مذهب، ملیت، عضویت در گروهای اجتماعی و یا باورهای سیاسی است.  

کشورهای امضا‌کننده این میثاق ملزم هستند از بازگرداندن پناهندگان به کشور خود، خودداری کنند. میثاق‌های بین‌المللی دیگر، قواعد و دستور‌العمل‌هایی برای نحوه‌ انجام امور پناهندگان در کشور میزبان را مشخص می‌کند. 

اصل اساسی این توافق‌نامه‌های بین‌المللی، شرط اصلی برای پناهجویی را حضور فیزیکی فرد در کشوری به‌جز کشور خود می‌داند. علاوه بر این، دلیل عدم تمایل پناهندگان برای بازگشت به کشور خود باید به مسائلی همچون تعقیب سیاسی و یا قومی، و نه اقتصادی مربوط باشد. 

ورزشکاران به علت امکان سفر، بیشتر از دیگران می‌توانند درخواست پناهندگی کنند. برای مثال، آن‌گونه که در یک گزارش آمده است، رائد احمد، وزنه‌بردار عراقی، المپیک ۱۹۹۶ آتلانتا را فرصتی مناسب برای خروج خود و رهایی از کشورش دیده بود. 

در نتیجه، مدت‌هاست کشورهای میزبان المپیک خود را برای خروج ورزشکاران از کاروان کشور خود آماده می‌کنند. با این وجود مقام‌های این کشورها هنوز هم غافلگیر می‌شوند. 

بیش از ده‌ها ورزشکار در المپیک لندن اعلام پناهندگی کردند. با گذشت سه سال بعد از آن، دولت هنوز مشغول بررسی ابعاد حقوقی پرونده‌ آن‌هاست. 

به نظر می‌رسد تعداد ورزشکاران المپیکی که درخواست پناهندگی می‌کنند در حال افزایش است. در بازی‌های کشورهای مشترک‌المنافع ۲۰۰۶ ملبورن، بیست‌‌وشش ورزشکار و مقام اجرایی تیم‌ها درخواست پناهندگی کردند. یک دهه بعد در همین بازی‌ها در شهر گلد کوست، تعداد ورزشکاران پناهجو به ۲۰۰ نفر رسید. دولت متعاقبا تمام این درخواست‌ها را رد کرد. 

طنز ماجرا اینجاست که بسیاری کشورها با آغوش باز ورزشکارانی را که موفق به دریافت مدال طلا می‌شوند، می‌پذیرند. اخیرا تیم‌های بحرین و قطر پر از ورزشکاران مهاجر شده است. در واقع بیست‌وسه ورزشکار از سی‌ونه عضو تیم قطر در المپیک ریو، خارج از این کشور به دنیا آمده‌اند. 

رویکرد نامتوازن کمیته بین‌المللی المپیک به مسئله پناهندگی ورزشکاران، نحوه پاسخگویی کشورها به پناهجویی ورزشکاران المپیکی را پیچیده می‌کند. 

در منشور المپیک، هیچ پیشبینی برای مواجه با پناهجویی ورزشکاران وجود ندارد. کمیته ‌بین‌المللی المپیک آمار جدایی  ورزشکاران یا دیگر دست‌اندرکاران و مقامات تیم‌های ورزشی از کاروان خود حین برگزاری المپیک را ثبت نمی‌کند. 

با این وجود، بیست‌و‌پنج سال است که کمیته بین‌المللی المپیک همکاری نزدیکی برای تشویق ورزش در کمپ‌های پناهندگی با کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد دارد. و در حال حاضر یک تیم مستقل پناهندگان در مسابقات المپیک، به رقابت با سایر تیم‌ها می‌پردازد. 

حتی تیم پناهندگان در المپیک توکیو به دریافت مدال هم نزدیک شد، به‌عنوان نمونه کیمیا علیزاده، تکواندوکار ایرانی، تنها با شکست در بازی رده‌بندی از دریافت مدال برنز بازماند. علیزاده، تحمیل محدودیت‌های شدید حکومتی علیه زنان، را دلیل ترک ایران ذکر کرد. او می‌گوید: «هر وقت دلشان می‌خواست از من سواستفاده می‌کردند. من یکی از میلیون‌ها زن سرکوب شده در ایران هستم که سال‌هاست بازیچه دست آنان‌اند.» 

این در حالی است که همزمان با این اتفاق، کمیته بین‌المللی المپیک پاسخی به درخواست‌های جهانی برای مجازات ایران، به دلیل اعدام یک کشتی‌گیر نداد. اعدامی که به باور کنشگران حقوق بشر، انگیزه‌های سیاسی داشت. (کمیته بین‌المللی المپیک می‌گوید رییس این نهاد از رهبران ایران خواستار رافت در برخورد با این کشتی‌گیر شده بود.)

کمیته بین‌المللی المپیک تحقیقات رسمی درباره پرونده کریستزینا زیماناسکایا را آغاز کرده است. این کمیته از بلاروس خواسته تا به اتهام‌های مربوط به فشار بر این دونده رشته‌ سرعت، برای سوار شدن به یک هواپیما جهت بازگشت به مینسک طی هفته گذشته، پاسخ دهد. کمیته بین‌المللی المپیک احتمال دارد تحریم‌هایی علیه بلاروس اعمال کند اما هنوز نمی‌‌توان با قطعیت درباره‌ آن سخن گفت.