از زمان آغاز همه‌گیری ویروس کرونا در سراسر جهان، کشورهای پیشرفته به سرعت برای تولید واکسن دست به کار شدند. طولی نکشید که کشورهایی مانند بریتانیا، آلمان، آمریکا و روسیه نمونه‌هایی از واکسن‌های تولیدی خود را به بازار عرضه کردند. اگرچه همه این واکسن‌ها کم و بیش عوارضی به همراه دارند اما در مجموع در واکسیناسیون جهانی موفق بوده‌اند. بسیاری از کشورهای پیشرفته با شتاب در حال واکسیناسیون جمعیت خود و بازگشت به زندگی پیش از همه‌گیری هستند. اما در این میان کشورهای در حال توسعه از این شتاب بازمانده و توانایی و امکان واکسیناسیون جمعیت خود را ندارند. آمار جهانی نشان می‌دهد این کشورها تنها درصد بسیار پایینی از جمعیت خود را واکسینه کرده‌اند. بیم آن می‌رود که شکاف موجود همه تلاش‌ها برای رهایی از همه‌گیری را بی‌ثمر کند. با اینکه سازمان بهداشت جهانی و دیگر سازمان‌های مبارزه با فقر در این زمینه هشدار داده‌اند اما به نظر می‌رسد هنوز برای بسیاری از کشورهای پیشرفته جمعیت کشورهای در حال توسعه در اولویت نیست.

در آمریکا و تعداد انگشت شماری از کشورها، پایان همه‌گیری نزدیک است. نزدیک به نیمی از جمعیت آمریکا حداقل یک دوز واکسن را در کشوری که مملو از ذخایر است دریافت کرده‌اند. در برخی ایالت‌ها، مقامات محلی حتی برای تشویق مردم به آنها پول نقد می‌دهند و یا با یک لیوان آبجو از آن‌ها پذیرایی می‌کنند. بسیاری از آمریکایی‌ها حالا می‌توانند برای سفرهای تابستانی امسال برنامه‌ریزی کنند و به زودی به زندگی عادی و عاری از همه محدودیت‌های کرونایی باز‌گردند.

اما بسیاری از کشورهای جهان به همین اندازه خوش‌شانس نیستند. شیوع موج گسترده ویروس کرونا در هند، جایی که تنها حدود دو درصد مردم واکسینه شده‌اند، دقیق‌ترین نمونه از بازتاب یک فاجعه جهانی روبه رشد است. در کشورهای جنوب صحرای آفریقا ، کمتر از یک درصد مردم یک دوز واکسن دریافت کرده‌اند. برخی تحلیلگران پیش‌بینی می‌كنند كه تا سال ۲۰۲۴ طول می‌کشد که بسیاری از کشورهای در حال توسعه در برابر ویروس كرونا كاملا ایمن شوند. وجود این شكاف، از نظر بسیاری از کارشناسان، باعث بروز دوباره موج‌های مرگ‌بار شیوع ویروس می‌شود.

گروه‌های حمایت از بهداشت عمومی هشدار داده‌اند که کشورهای ثروتمند با احتکار واکسن و انبار کردن واکسن‌های اضافه تلاش‌ها برای مهار همه‌گیری را بی‌نتیجه می‌کنند. بنیاد «وان» که یک سازمان مبارزه با فقر است، تخمین زده که مالکیت انحصاری دو میلیارد از اولین واکسن‌های تولیدی در دست کشورهای ثروتمند می‌تواند تعداد کشته‌های ویروس کرونا در جهان را دو برابر کند. این بنیاد می‌گوید، گذشته از اینکه این کار غیراخلاقی است، احتکار واکسن می‌تواند برای اقتصاد جهانی ۹/۲ تریلیون دلار هزینه داشته باشد که نیمی از این هزینه‌ها را کشورهای ثروتمند متحمل می‌شوند.

تحقیقات اخیر «مرکز حفاظت از بلایای طبیعی» که یک نهاد ناظر بر کمک‌های بشردوستانه است، نشان می‌دهد که از هر ۳۳ نفر در جهان یک نفر به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارد. این آمار یک افزایش ۴۰ درصدی از ابتدای سال۲۰۲۰ را نشان می‌دهد.  با این حال ۹۲ درصد امدادرسانی به کشو‌رهای کم درآمد به صورت وام انجام شده که این کشورها را با بدهی‌های بیشتر مواجه کرده و دریافت کمک برای اقشار فقیرتر در جامعه را دشوارتر کرده است.

برخی کشورهای غربی، از جمله آمریکا، به تدریج میلیون‌ها دوز از واکسن‌های اضافی خود را روانه کشورهای نیازمند می‌کنند. شرکت داروسازی مدرنا موافقت کرده است نیم میلیارد دوز واکسن خود را در اختیار کواکس برای کمک به واکسیناسیون کشورهای فقیرتر قرار دهد، اما کمبود واکسن همچنان بسیار گسترده است.

هفته گذشته، جو بایدن، رییس‌جمهوری آمریکا در یک سخنرانی گفت امیدوار است کشورش به «زرادخانه واکسن برای سایر کشورها» تبدیل شود. برخی از فعالان بهداشت عمومی و قانونگذاران حزب دموكرات می‌گویند یکی از راه‌های دستیابی به این هدف، حمایت از تعلیق موقت مقررات بین‌المللی مربوط به مالکیت معنوی است که توسط سازمان تجارت جهانی اداره می‌شود.

این امر تولید و واردات نسخه‌های ساده‌تر واکسن‌های تولیدی کشورهای غربی را برای کشورهای در حال توسعه آسان می کند. معافیت‌های مشابه‌ای نیز دو دهه پیش زمانی كه كشورهای در حال توسعه به دنبال صدور مجوز تولید دارو برای جلوگیری از شیوع ویروس ایدز بودند، صادر شد.

پیشنهاد معافیت موقت از حقوق ثبت اختراع توسط هند و آفریقای جنوبی در اکتبر گذشته مطرح شد و مورد حمایت ده‌ها کشور قرار گرفت. اما ایالات متحده و سایر کشورهای ثروتمند، از جمله بریتانیا و کانادا، به جلوگیری از اعمال این دادخواست کمک کرده‌اند. این کشورها نگرانند با این اقدام تولید جهانی واکسن به‌هم بریزد.

معافیت موقت از حق ثبت اختراع قرار است، در جلسه شورای عمومی سازمان تجارت جهانی مورد بررسی قرار بگیرد. این طرح مورد موافقت مقام‌‌های بهداشت عمومی دولت بایدن قرار گرفته است، اما برخی نیز در دولت بایدن با این طرح مخالف هستند و معتقدند باید از منافع تجاری آمریکا محافظت شود. این دسته از لابی‌گران می‌گویند چنین اقدامی باعث می‌شود شرکت‌ها از پیگیری فن‌آوری‌های نوآورانه برای تولید واکسن‌های جدید منصرف شوند.

انتظار می‌رود شرکت فایزر امسال از تولید واکسن به ارزش  ۱۵ میلیارد دلار بین ۲۵ تا ۳۰ درصد سود عایدش شود. سود شرکت‌های دارویی از فروش واکسن کووید-۱۹ معادل ۴ میلیارد دلار برآورد شده است. والدن بلو جامعه‌شناس فیلیپینی در گفت‌وگو با نیویورک تایمز می‌گوید: «با اینکه شرکت‌های دارویی برای تولید واکسن شایسته تقدیراند اما نباید فراموش کرد که این کار بدون یارانه‌های بی‌دریغ دولت‌ها امکان‌پذیر نبود. دولت آمریکا به تنهایی بیش از ۱۲ میلیارد دلار به شش شرکت بزرگ دارویی برای همین منظور کمک کرده است.»