سال تحصیلی جدید در ترکیه در حالی آغاز شد که دانش آموزان مسلمان ترک باید دو ساعت در هفته دروس دینی را بیاموزند. اردوغان بازگشایی سال تحصیلی جدید را در مدرسه‌ قدیمی خود که بعد از بازسازی یازده میلیون دلاری نام او را نیز بر خود دارد، همراه با دانش‌آموزانی که حالا سودای اردوغان شدن در سردارند نه آتاتورک شدن را جشن گرفت.

دوازدهمین رئیس‌جمهور ترکیه در حالی نزدیک به دو دهه قدرت را در یک کشور سکولار در دست دارد که خود بخشی از تحصیلاتش را در مدارس دینی گذرانده است.

مدارسی نظیر امام خطیب که معمار ترکیه اسلامی در آن پرورش یافت که در سال تحصیلی ۲۰۱۶-۲۰۱۷ با جذب ۷۵ هزار عضو جدید تعداد دانش آموزان مقاطع میانی و متوسطه خود را به یک میلیون و صد هزار نفر رساند که در چهار هزار مدرسه در سراسر ترکیه به تحصیل مشغول هستند.

فوتبالیست جوانی که شهردار استانبول شد ترکیه را بیش‌ از پیش از یک کشور مسلمان‌نشین به یک کشور اسلامی مبدل کرده است. گویا امروزه سکولاریسم نه‌تنها یک افتخار نیست بلکه تبدیل به مشکلی شده که باید چاره‌ای برایش اندیشید.

هنوز زمان زیادی از ممنوعیت کامل حجاب در تمام مقاطع تحصیلی و مشاغل دولتی نمی‌گذرد. پیشتر در کتاب‌های درسی اثری از تعلیمات دینی نبود و هرگونه فعالیت مدارس دینی ممنوع بود.

دارند انتقام می‌گیرند

عایشه اولین دختری است که توانسته از میان خواهرانش به دانشگاه راه پیدا کند.

او می‌گوید، « در گذشته خوب درس می‌خواندند اما باید بین حجاب و دانشگاه یکی را انتخاب می‌کردند. در طول مدرسه هم مشکل داشتند. پشت در مدرسه روسری را برمی‌داشتند و بعدازظهر دوباره می‌پوشیدند. حالا من مشکلی ندارم. با همین روسری به مدرسه رفتم و الان هم به دانشگاه می‌روم. می‌توانم معلم یا کارمند شوم و باز هم حجابم را داشته باشم. قبلاً نمی‌شد. من این‌طوری نیستم اما خیلی‌ها انگار دارند انتقام می‌گیرند.»

اردوغان صدای ما را شنید

فاتیح دو فرزند دارد که در مقطع ابتدایی درس می‌خوانند.

او می‌گوید،‌ «دروس دینی چه ضرری دارد؟ آن‌ها به کودکان یاد می‌دهند که باهم مهربان باشند و خدا را دوست داشته باشند و دروغ نگویند. این‌ها تلاش‌های امریکا است که با ما مشکل دارد. آن‌ها خودشان بچه‌هایشان را به مدرسه مسیحی می‌فرستند اما وقتی ما در هفته دو ساعت به بچه‌هایمان درس دینی می‌دهیم ناراحت می‌شوند. ما مسلمان هستیم. من کجا باید به بچه‌ام درباره‌ دینم آموزش بدهم؟ خدا اردوغان را حفظ کند که صدای ما را شنید.»

مذهب برای کودکان نیست

شارون دختری دارد که امسال به کلاس هفت می‌رود.

«همسر من ترک است و آن‌ها اسم دخترم را جزء مسلمان‌ها نوشتند و باید به کلاس دینی برود و در امتحانات هم شرکت کند. خیلی تلاش کردم او را از کلاس بیرون بیاورم؛ اما چون یکی از والدین مسلمان است نمی‌شود او را بی‌دین ثبت کرد. من نمی‌خواهم این اطلاعات در این سن به بچه‌ام داده شود؛ اما نمی‌دانم باید چه‌کار کنم.»

دوستانش به او پیشنهاد دادند که در اداره ثبت‌احوال دین دخترش را مسیحی اعلام کند

«من نمی‌خواهم در این سن فرزندم درگیر مسائل مذهبی شود. چه رد کردن و چه تائید کردن. پسرم در مدرسه ابتدایی درس می‌خواند که درس دینی ندارند اما از سال چهارم به بعد او هم مثل دخترم باید سر کلاس مذهبی بنشیند. نمی‌دانم قرار است چه چیزهایی به آن‌ها یاد بدهند.»

نگرانی او بی‌مورد نیست. سال گذشته دولت ترکیه نظریه تکامل را از دروس علمی مدارس حذف کرد. ابتدا اجباری کردن دروس دینی که قبلاً داوطلبانه بود. سپس تغییر دروس علمی بر مبنای ایدئولوژی مذهبی. مردم می‌پرسند گام بعدی چیست؟

در شصت سال گذشته با تفاوت‌های اندک در مقاطع تحصیلی دروس فرهنگ دینی به‌صورت داوطلبانه به دانش آموزان بنا به درخواست کتبی والدین داده می‌شد. در حال حاضر دو ساعت در هفته دروس دینی اجباری و سه برنامه درسی انتخابی جزء برنامه‌ درسی مدارس دولتی گنجانده‌ شده است.

سکولاریسم بود که دین ما را حفظ کرد

فیگن استاد دانشگاه، محجبه و همسر یک مرد مسیحی است.

او می‌گوید،‌«خیلی از ما عمیقاً مسلمان هستیم اما اینها را در مدرسه یاد نگرفته‌ایم. ما در جامعه و خانواده مسلمان بار آمدیم نه سر کلاس درس و با امتحان. مردم در سرما و گرما توی خیابان برای نماز صف می‌کشند و روزهای بلند تابستان را روزه می‌گیرند؛ اما الآن این مدارس مذهبی و دروس دینی دشمن دین شده است. وزارت آموزش‌وپرورش همه‌ توجه را به توسعه مدارس امام خطیب گذاشته و مدارس معمولی را برخلاف نظر مردم تبدیل به مدارس دینی می‌کند. امکانات و معلم‌های بهتر به آن‌ها می‌دهد و به بهترین دانشگاه‌ها می‌فرستد. من نمی‌خواهم فرزندم مجبور به انتخاب بین دین من یا پدرش شود یا در مدرسه بگویند پدر تو یک کافر است.»

در آغاز سال تحصیلی گذشته والدین و فعالان اجتماعی تلاش کردند که قانون جدید را لغو کنند و شرایط را به قبل بازگردانند اما بی‌نتیجه ماندن این تلاش‌ها امسال آن‌ها را راهی مدارس خصوصی و بین‌المللی کرد. راه‌حلی پرهزینه که با شرایط امروز اقتصادی ترکیه تنها شامل بخش کوچکی از خانواده‌ها می‌شود.

در میان این‌ها نیز انتخاب‌ها محدود است. دروس مدرسه بین‌المللی سفیر که یکی از بزرگ‌ترین این مدارس است،  شامل انگلیسی، عربی و تعلیمات دینی و آموزش قرآن است. این مدرسه خود را مفتخر به هویت اسلامی می‌داند.

در سال‌های گذشته اندک‌ اندک نام اردوغان بر سردراستادیوم‌های ورزشی، مدارس، جاده‌ها و پل‌ها خودنمایی می‌کند. جایگاهی که پیش از آن تنها یک نام را بر خود می‌دیدند: مصطفی کمال آتاتورک معمار ترکیه نوین. باید منتظر ماند و دید چند سال دیگر آتاتورک و میراث او در برابر بازگشت رویاگونه امپراتوری اسلامی عثمانی مقاومت خواهد کرد.