در پی شیوع ویروس جدید کرونا و در سایه ادامه ناامیدی و موج بی‌اعتمادی روز‌افزون مردم از نحوه عملکرد و مدیریت نهادها و دستگاه‌های دولتی در مقابله با این بحران، فعالان مدنی و اعضای انجمن‌های مردم‌نهاد متشکل از زنان و مردان جوان در برخی شهرهای مناطق کردنشین با حمایت و کمک‌های مالی افراد خیر و معتمدان شهرها و روستاها و با راه‌اندازی تشکل‌ها و کمیته‌های مردمی، برای پیشگیری از شیوع بیشتر کرونا، اقدام‌ به فعالیت‌های آموزشی، خدماتی و کمک‌رسانی به اقشار آسیب‌پذیر جامعه کرده‌اند.

در سال‌های گذشته، فعالان مدنی در شهرهای مناطق کردنشین در مواجهه با بحران‌هایی مانند وقوع زلزله و سیل که با گذشت ماه‌ها، آثار منفی آن همچنان بر زندگی مردم سایه انداخته است، اقدام به سازماندهی نهادها و تشکل‌های داوطلبانه مردمی کرده بودند. در آن زمان، عمده فعالیت اعضای این تشکل‌ها جمع‌آوری کمک‌های مردمی و ارسال آن برای زلزله‌زدگان استان کرمانشاه و سیل‌زدگان استان لرستان بود و در همین راستا، ده‌ها تن از فعالان مدنی و اعضای داوطلب این تشکل‌ها تا هفته‌ها در این مناطق حضوری فعال و چشمگیر داشتند.

از دلایل سازماندهی این نوع کمپین‌ها و جنبش‌های مدنی خودجوش در کردستان می‌توان به نقش کمرنگ حمایت‌های دولتی در زندگی و سفره مردم، پیشینه فعالیت‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در این مناطق، بی‌اعتمادی حداکثری به عملکرد مسئولان، ادامه سرکوب‌های سازمان‌یافته از سوی دستگاه‌های دولتی و امنیتی و نیاز مبرم قشر آسیب‌پذیر به کمک و حمایت‌های اساسی اشاره کرد. تا امروز، دولت با هر شیوه‌ای از زیر بار مسئولیت آن شانه خالی کرده است و سنگینی آن بر دوش کسانی افتاده است که خود بخشی از این جامعه رانده‌شده از قدرت و ثروت مملکت‌اند.

با وجود تمام موانع و محدودیت‌ها، اعم از تهدید و آزار، احضار، بازداشت، شکنجه، محرومیت از ادامه تحصیل و صدور حکم‌های زندان طولانی‌مدت، که فعالان مدنی و محیط زیستی کردستان در این سال‌ها با آن مواجه بوده‌اند، راه‌اندازی و سازماندهی این نوع کمیته‌ها و تشکل‌های مردمی می‌تواند در چنین برهه حساسی از تاریخ که بیماری کووید‌ـ‌۱۹ نه فقط جان آدم‌ها که آینده و زندگی تمام انسان‌ها در سراسر جهان را دستخوش تغییر و تبعات منفی و مخرب کرده است، اقدام و گامی مثبت برای کمک، همیاری، همزیستی و امید به چشم‌اندازی روشن از آینده نیز تلقی شود.

با بحران همه‌گیری ویروس جدید کرونا، بیشتر دولت‌ها ــ بر‌خلاف سیاست‌های دولت ایران که به باور اغلب کارشناسان اقتصادی، جیب مردم را هدف قرار داده است‌ــ با اطمینان دادن و تضمین پرداخت کمک‌های فوری بلاعوض و در اولویت قرار دادن خدمات‌رسانی در دوران قرنطینه، روزنه‌ امید به آینده و گذار از این بحران را برای مردمشان باقی گذاشته‌اند.

اهداف و فعالیت‌های تشکل‌ها و کمپین‌های مردمی در کردستان

تشکل مردمی «خانه انسان»، که از فروردین‌ماه سال ۱۳۹۶، در مناطق حاشیه‌نشین شهر مریوان شروع به فعالیت کرد، یکی از تشکل‌هایی بوده است که اعضای آن در این مدت فعالیت‌های گوناگونی در راستای کمک‌رسانی و تسهیل وضعیت کنونی انجام داده‌اند.

ثریا حق‌دوست، فعال مدنی و از اعضای خانه انسان در مریوان، درباره اهداف و نوع فعالیت‌های این تشکل به ایران اینترنشنال گفت: «این تشکل، علاوه بر توانمندسازی زنان سرپرست خانواده و فرهنگ‌سازی، تا جایی که امکان داشته، سعی کرده است بستری مناسب برای افراد آسیب‌پذیر جامعه، برابری میان انسان‌ها و گذران زندگی کسانی که در وضعیت نابرابر اجتماعی قرار گرفته‌اند و احتیاج به حمایت و پشتیبانی دارند، ایجاد کند.»

به گفته حق‌دوست، اعضای تشکل این اهداف را با پشتیبانی و حمایت‌های مردمی، تا حد توان، هر‌چند محدود، پیگیری کرده‌اند.

این فعال مدنی درباره فعالیت‌های این تشکل افزود: «در ارتباط با بحران شیوع ویروس جدید کرونا، این تشکل هم در کنار سایر تشکل‌ها، کمیته‌ها و کمپین‌هایی که در شهرها و روستاها برای جلوگیری از شیوع بیشتر ویروس، شروع به کار کردند، طبق ضرورت و وضعیت اضطراری که وجود داشته، فعالیت‌هایی را در این زمینه انجام داده است. اما بنا بر ماهیت خانه انسان که در مناطق حاشیه‌نشین فعالیت می‌کند و قشر کم‌درآمد جامعه را مد‌نظر دارد، در این راستا، فعالیت‌هایی مانند تهیه و توزیع پک‌های بهداشتی شامل دستکش، ماسک فیلتردار، لباس‌های نفوذ‌ناپذیر، محلول ضدعفونی‌کننده و مایع دستشویی بین کارگران شهرداری، کولبران و دستفروشان داشته است.»

حق‌دوست گفت که این تشکل در تلاش است در زمینه نکات بهداشتی برای جلوگیری از ابتلای افرادی که مشاغل پرخطر و هزینه‌برتر دارند، توانایی مالی تهیه این وسایل را ندارند و در تمام این مدت، برای تامین معیشت مجبور بودند بیرون از خانه و در محیط‌های عمومی و آلوده کار کنند، آگاه‌سازی کند و تهیه و توزیع گسترده سبدهای غذایی بین خانواده‌های کم‌درآمد ساکن مریوان و روستاهای اطراف را در اولویت قرار دهد.

کمپین «مبارزه با کرونا» یکی دیگر از نهادهای مردمی است که از میانه اسفند‌ماه سال گذشته، فعالیت خود را در بخش باینگان شهرستان پاوه آغاز کرد. فعالیت این کمپین بر کمک‌های مردمی و داوطلبانه استوار است.

اسوت زردویی، فعال مدنی و عضو کمپین مبارزه با کرونا، در مورد دلایل تشکیل این کمپین گفت: «از ابتدای بحران کرونا و با شناسایی اولین مورد در استان کرمانشاه و با توجه به این‌که دولت کرونا را جدی نگرفته بود، فعالان مدنی شهر زود احساس خطر کردند و آغاز فعالیتی سازماندهی‌شده را مورد ارزیابی قرار دادند و از آن‌جا که هنوز هم به‌علت این‌که بیماری به منطقه نرسیده بود، کرونا امری چندان جدی تلقی نمی‌شد، احساس خطر و نیاز به فعالیت بیشتر احساس شد.»

زردویی در ادامه افزود اطلاعات ضد‌و‌نقیض در مورد کرونا، که از طریق رسانه‌های مجازی منتشر می‌شد، به سردرگمی مردم بیشتر دامن می‌زد. به‌دلیل نیاز به مرجعی رسمی برای دادن اطلاعات درست به مردم، با کمک و همکاری کارمندان شبکه بهداشت، پزشکان و پرستاران کمپین شکل گرفت.

این فعال مدنی گفت با توجه به نزدیکی تعطیلات نوروز و این‌که از اکثر خانواده‌های این بخش کسی در شهرهای آلوده‌ای چون تهران و کرمانشاه و دیگر نقاط ساکن است و بیشتر آن‌ها در ایام نوروز به منطقه برمی‌گردند، این برگشت‌ها ممکن بود این منطقه را که از نظر شیوع کرونا در وضعیت سفید بود به کانون آلودگی تبدیل کند. بنابراین به اقدامی جدی نیاز بود تا اولا آن‌ها را به ماندن در خانه و برنگشتن به منطقه ترغیب کند و کسانی را که به دلایل کاری و تعطیلی فعالیت و نبودِ سرپناه مجبور به برگشت بودند به آزمایش و قرنطینه و رعایت نکات بهداشتی ترغیب کند.

زردویی در توصیف فعالیت عمده این کمپین گفت ادارات، معابر، بانک‌ها و مکان‌های پرتردد و در مواردی که نیاز بوده است، کوچه‌ها و محلات ضد‌عفونی شده‌اند. علاوه بر این، ماسک، دستکش، مایع ضد‌عفونی بین خانواده‌ها توزیع و به نیازمندان و کسانی که به‌واسطه شیوع کرونا متحمل ضربه اقتصادی شده‌اند کمک شده است. همچنین، با ایجاد ایست‌های بازرسی برای کنترل ورود و خروج ماشین‌ها و ضد‌عفونی کردن آن‌ها و در مواردی، جلوگیری از تردد بی‌مورد خودروها و اشخاص سعی کرده‌اند شیوع بیماری را مهار کنند.

استقبال، همکاری و تامین بودجه

در سال‌های اخیر، سازماندهی این نوع نهادهای مردمی در کردستان، که برای یاری رساندن به مردم سازماندهی شده‌اند، هرچند خوشایند نهادهای امنیتی نبوده، با استقبال و همکاری داوطلبانه زنان و مردان جوان شهر همراه بوده است.

ثریا حق‌دوست در این‌باره گفت: «تشکل خانه انسان را تعدادی از فعالان مدنی از هر قشری که توانایی و مهارتی دارند اداره می‌کنند و این تشکل کاملا مردمی است و بودجه آن از طریق کمک‌های مردمی به‌صورت کاملا مستقل و داوطلبانه تامین می‌شود و نشات‌گرفته از اعتماد و اطمینان مردم است.»

به گفته حق‌دوست، این حرکت‌ها از طرف مردم و برای مردم صورت می‌گیرد و به همین خاطر با اعلام هر فراخوان، افرادی از قشرهای گوناگون و به‌نسبت مهارت و توانایی که دارند، داوطلبانه از این نوع فعالیت‌ها حمایت می‌کنند، به‌ویژه زنان که چه از نظر توانمندسازی و چه آگاهی‌بخشی و آموزش و سایر موارد حضور پررنگی داشته‌اند.

اسوت زردویی نیز در مورد مشارکت مردمی گفت: «همکاری مردم فراز‌و‌نشیب داشت. ابتدا که بحث جدی گرفته نمی‌شد و در اواسط بحران، احساس خطر همگانی شد و این اواخر هم که دولت وضعیت را به حال خودش رها کرد و مردم طوری رفتار کردند که انگار خطر کاملا از بین رفته است اما از لحاظ مادی، مردم کمپین را به‌نسبت خوب پوشش دادند.»

این فعال مدنی در پایان افزود به‌طور کلی حضور داوطلبانه جوانان و دید مردم به کمپین مثبت بوده و بازخورد خوبی داشته است ولی چون این مساله نیازمند همکاری اکثریت قاطع مردم است، رعایت نکردن اقلیتی از مردم هم موجب دردسر خواهد شد.