از بیستم اردیبهشت ۱۳۳۸ که قانون مدیریت پسماندها تصویب شد تا همین روزهای سال ۱۳۹۷ تمام وزارتخانه‌ها سازمان‌ها، موسسات و نهادهای دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی، که قانون آنها را موظف به عمل به قانون دانسته و سایر شرکت‌ها و موسسات و اشخاص حقیقی و حقوقی، حساسیت و ضرورت تن دادن به اجرای قانون مدیریت پسماندها را جدی نگرفته‌اند. این قانون چند ماده‌ای مقرر کرده است که تولیدکننده زباله موظف به پرداخت هزینه جمع‌آوری زباله نیز هست.

از زمان تصویب قانون شهرداری ها در سال ۱۳۳۴ یعنی ۶۳ سال پیش تا کنون، شهر و شهرداری با همان ضوابط اداره می‌شود و بر اساس بخشی از این قانون جمع‌آوری زباله‌ها بر عهده شهرداری است. با اینکه قانون وظایف را شفاف بیان کرده ولی هنوز شهرداری‌ها مسوولیت خود را نتیجه‌بخش انجام نمی‌دهند.

اینکه چرا زباله و پسماند زباله تهران و سایر شهرهای ایران ساماندهی نمی‌شود، سوالی است که پاسخ آن را سوال دیگری جواب می‌دهد: چطور شهرداری‌ها تاکنون نتوانسته‌اند پسماند زباله‌های تهران و شهرهای دیگر را ساماندهی کنند، درحالی‌که هر شب پسمانده‌های زباله‌های تهران و بسیاری از شهرهای دیگر توسط کارگران غیرقانونی که به آنها لقب مافیای طلای کثیف داده‌اند جمع آوری می‌شود. در این میان تهران بزرگ‌تر و آلوده‌تر و مصرف‌گراتر بوده و میلیون‌ها تن پسماند از شمال و جنوب و شرق و غرب تهران جمع و به سوله‌هایی در جنوب برای تفکیک منتقل شده تا کارگران کارهای سیاه آن را بفروشند. دست پرورده‌های تجارتی که میلیاردها تومان می‌ارزد.

دلیل اینکه همیشه در مبحث زباله حرف حرف تهران است، مقیاس پولی‌ست که جابجا می‌شود. موضوعی که باعث شده این تردید به وجود آید که بخش‌هایی از مدیریت شهری تهران با مافیای زباله همکاری دارند. حجم بالای طلای کثیفی که هر شب در پایتخت شلوغ، نه با وانت که با کامیون‌های بزرگ، مقابل چشم مدیران شهری جابجا می‌شود و درآمد آن برای دلالان زباله می‌ماند، تاکنون مورد چشم‌پوشی مدیران شهری قرار شده است.

چرا شهرداری چاره‌ای نمی‌اندیشد که درآمد حاصل از فروش زباله‌های بازیافتی صرف مخارج شهر شود؟ جواب این سوال هم واضح نیست، چرا که منابع غیرمستند، پای دو زن دلال چینی را وسط می‌کشند. افرادی که هرماه به خرابه‌های تقی‌آباد در جنوب تهران می‌روند و معامله را جوش می‌دهند. آنها بازیافت‌ها را می‌خرند و برای تولید محصولات ارزان قیمت چینی استفاده می‌کنند.

همین گفته منابع غیررسمی این سوال را ایجاد می‌کند که چرا شهرداری تهران بخشی از زباله‌های تهران را به مزایده گذاشته و برای جمع‌آوری بخش دیگر مناقصه برگزار کرده و انجام امور آن را به شرکت‌های پیمانکار سپرده؟ سوال دیگر این است که چرا شهرداری برای ساماندهی زباله‌ها و پسماندهای حاصل از آن که منبع درآمد شهر محسوب می‌شود، برنامه مدون ندارد؟

استخراج طلای کثیف تهران

تولید روزانه ۵۰هزار تن زباله در شهرها و روستاهای ایران اگرچه در نگاه اول تهدید سلامت شهری به نظر می‌رسد ولی منفعتی غیرقابل انکار برای شهرداری به همراه دارد اگر که مسیر تبدیل تهدید به منفعت را بدانند. البته ۳۷هزار میلیارد تومان برآورد خسارت این زباله‌ها به کشور است که این عدد، بدون در نظر گرفتن خسارت به حوزه سلامت تخمین زده شده است. سهم تهران از این آمار، هفت هزار و ۵۰۰ تن است.

به گفته رضا عبدلی مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران هزینه جمع‌آوری این حجم زباله، روزانه یک میلیارد و ۵۰۰میلیون تومان است.این سازمان ماهانه ۹هزار تن زباله از شهر تهران جمع آوری می‌کند که سالانه هزینه‌ای معادل ۴۳۰ میلیارد تومان روی دست شهرداری می‌گذارد و در مقابل درآمد شهرداری از تفکیک زباله در سال جاری تنها ۳۰ میلیارد تومان برآورد شده است.در حالی که همین حجم زباله می‌تواند در تولید برق و سایر محصولات بازیافتی استفاده شود و درآمد چشم‌گیری برای شهر داشته باشد.

شهرداری تهران در چند سال اخیر چندین طرح‌ از جمله ایجاد کارخانه‌های زباله‌سوز و کمپوست زباله برای حل یا ساماندهی زباله و پسماند پایتخت پیش‌برده است که به سرانجام نرسیده. ناکارآمدی یا اطمینان نداشتن به کارآمد بودن مدیران شهری تهران موجب شده که هر جا تهران لنگ بماند تصور توطئه مافیا یا دلالان قوت بگیرد. ولی اینکه تاکنون هیچ‌یک از طرح‌های شهرداری تهران نتوانسته بحران زباله و پسماند در تهران را حل کند هم حیرت‌انگیز است.

حیرتی که در بیشتر کشورهای دنیا با درست کرد الگوی مصرفی مردم و فرهنگ‌سازی، منبع درآمد شهرها شده است. آنچه همیشه برای ما تهدید است برای بیشتر کشورهای دنیا فرصت بوده است.