دولت عراق پس از سه سال، رسماً از پایان عملیات نظامی علیه داعش و پاک‌شدن این گروه از خاک عراق خبر‌داد.  

حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق روز شنبه ۱۸ آذر در یک سخنرانی که از تلویزیون ملی این کشور پخش می‌شد، پیروزی نهایی نظامیان کشورش را بر گروه داعش، به عراقی‌ها تبریک گفت.

پیروزی‌ای که با استقبال خارجی روبرو شد. ترزا می، نخست‌وزیر بریتانیا، ضمن تبریک این پیروزی، نسبت‌به بازگشت تروریسم به عراق هشدار داده است.

اگرچه عراق در میدان نبرد داعش را شکست داده است، ولی این پیروزی به‌علت عدم رسیدگی دولت به ریشه‌های تروریسم، شکننده باقی خواهد ماند. این پرسش که چرا داعش در سال ۲۰۱۴ توانست تقریباً یک‌سوم خاک این کشور را به کنترل خود درآورد، همچنان زوایای پنهانی از پهنه سیاسی عراق بعد از اشغال را در خود نهفته دارد. بی‌شک بدگمانی بخش سنی‌نشین این کشور به دولت شیعه در بغداد و تلاش‌های بغداد در به‌حاشیه‌راندن آنان از صحنه قدرت، در شکل‌گیری و موفقیت داعش تأثیر داشته است؛ امری که هنوز می‌تواند دولت را با چالش‌هایی جدی روبرو کند.

باتوجه به این‌که توان عراق در سرکوب داعش، بدون حمایت همه‌جانبه ایران و نیز پشتیبانی نیروی هوایی آمریکا، مورد تردید جدی بود و این‌که آیا عراق در آینده می‌تواند به‌طور مستقل از خود در برابر تهدیدات دفاع کند، در هاله‌ای از ابهام باقی است و معلوم نیست که سیاست‌مداران این کشور تا چه زمانی می‌توانند شادی ناشی‌از پیروزی اخیرشان را حفظ کنند.

اگرچه غرور عراقی‌ها پس از این پیروزی قابل درک است، اما هنوز روشن نیست که آیا قدرت صرف نظامی، می‌تواند برای موفقیت‌های بلند‌مدت کافی باشد یا خیر.

موقعیت سنی‌ها از لحاظ سیاسی در عراق، که خواهان دولت فدرال محلی خود بوده و هستند، هنوز به حال خود باقی است. شهرهای سنی‌نشین، تقریباً ویران شده‌اند و نیمی‌از جمعیت سنی عراق در منطقه آواره‌اند. چیزی در حدود دوهزار جهادی داعش، خود را در بیابان‌های غربی این کشور پنهان کرده‌ و آماده‌اند تا این کشور را با موج دیگری از وحشت مواجه کنند. مناطقی ازجمله حوزه دجله، سرسار، رشته‌کوه‌های حمرین، شمال‌شرقی سامرا و بیابان‌های عودیه ازجمله مناطقی‌اند که جهادی‌های زیادی در آن، منتظر فرصتی برای ضربه‌زدن به اقتدار دولت مرکزی‌اند.

حکومت عراق به سیاست‌های هم‌گرایانه نیاز دارد تا بتواند این کشور به لحاظ جمعیتی رنگین‌کمانی را به‌شکلی یک‌پارچه نگه دارد. موضوع فساد اداری و مالی نیز گریبان این کشور را گرفته و رفع این مشکل و رسیدن به عدالت اجتماعی، تلاشی جدی از جانب بازیگران قدرت در بغداد را می‌طلبد.

صاحب‌نظران هزینه بازسازی عراق را بیش‌از صدمیلیارد دلار تخمین زده‌اند؛ امری که تحقق آن باتوجه به فساد مالی گسترده در این کشور، عزمی جدی می‌طلبد.

معضل داعش با توجه به چشم‌پوشی بغداد از این چالش‌ها، به‌خصوص مشکل چگونگی تعامل بغداد با سنی‌های این کشور، همچنان باقی خواهد بود.
ایران با بنیان‌نهادن و هدایت شبه‌نظامیان شیعه و نیز روابط بسیار نزدیکش با حزب الدعوه، توانسته استقلال عراق را در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک منطقه‌ای و جهانی، با چالش جدی روبرو کند. با قدرت‌گرفتن حشد‌الشعبی، گروه شیعه شبه‌نظامی تحت کنترل ایران، معلوم نیست که این کشور با گسترش قدرت این گروه در عرصه سیاسی، در آینده به چه مسیری می‌رود.

ناظران بسیاری بر این باورند که گروه‌های شبه‌نظامی عمدتاً مذهبی، منازعات قومی- مذهبی در این کشور بحران‌زده را دوچندان خواهد کرد. 

گروه حشد الشعبی، به‌تنهایی دارای ۱۴۰هزار جنگجوی شیعی است که به التزام درآوردن این حجم عظیم نیرو به قانون، یکی‌از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی عراق در آینده خواهد بود. بسیاری از زیرگروه‌های این گروه شبه‌نظامی، سرخود به ایجاد نقاط ایست - بازرسی و نیز جمع‌آوری مبالغ پولی از شهروندان برای حمایت مالی از گروه خود و نیز اذیت و آزار غیرنظامیان دست زده‌اند.  

جدا از معضلات نظامی، عراق در حال تجربه مشکل سیاسی دیگری است که بعید نیست درصورتی که حل نشود، به تجزیه این کشور خواهد انجامید. دو ماه پیش، مقامات اقلیم کردستان که روابط تاریخی خوبی با شیعیان که اکنون دولت مرکزی را در دست دارند، به‌دلیل آنچه که اقلیم کردستان عدم اجرای قانون اساسی سال ۲۰۰۵ این کشور ازجانب بغداد قلمداد می‌کند، به برگزاری رفراندوم استقلال اقدام کرد.

کردها از سال ۲۰۰۵ به‌دنبال اعمال فشار بر دولت مرکزی برای اجرای ماده ۱۴۰ قانون اساسی جدید عراق، مبنی‌بر حل مشکل کرکوک و دیگر مناطق موسوم به "مناطق مورد مناقشه"، فراز و فرودهای زیادی در روابطشان با بغداد داشته‌اند.

لاینحل ماندن این ماده قانونی و اختلافات بر سر صادرات نفت ازجانب اقلیم، سرانجام به برگزاری رفراندوم و درپی آن، رویارویی نظامی این دو هم‌پیمان قدیمی انجامید. اگرچه بغداد توانسته است تا در کوتاه‌مدت، این به‌زعم خود غائله را در اقلیم کردستان خاموش کند، اما این معضل سیاسی با توجه به عدم استقبال دولت مرکزی از پیشنهاد ازسرگیری مذاکرات ازجانب اربیل، می‌تواند به آتش زیر خاکستر بحرانی دیگر دراین کشور تبدیل شود.

دولت عراق تاکنون به درخواست‌های مکرر اقلیم و همینطور قدرت‌های جهانی ازجمله آمریکا برای شروع مذاکرات، جواب مثبتی نداده است. هفته گذشته نچیروان بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان، در دعوتی رسمی ازجانب فرانسه، با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در کاخ الیزه دیدار کرد. دیداری که در آن، دو طرف بر لزوم ازسرگیری مذاکرات بغداد و اربیل تأکید کردند. البته بغداد هنوز به این درخواست، واکنشی نشان نداده است.

با در نظر گرفتن چالش‌هایی که در بالا به آن اشاره شد، می‌توان گفت که عراق با شکست داعش، در کوتاه‌مدت می‌تواند هژمونی خود را در داخل و خارج به کرسی بنشاند؛ ولی چالش‌های سیاسی پیش‌روی این کشور، البته تلاش‌های بنیادی‌تری می‌طلبد. تلاش‌هایی که به عزم داخلی برای آشتی ملی و همین‌طور اراده عراق برای کسب دوباره استقلال در تصمیم‌گیری‌های کلان این کشور بستگی دارد.