با‌این‌که جایگاه ریاست‌جمهوری در عراق جایگاهی تشریفاتی و قدرت بیشتر در دست نخست‌وزیر است، اما از‌آن‌جایی‌که نخست‌وزیر تاکنون نتوانسته کابینه خود را سامان دهد، برهم صالح، رییس‌جمهور جدید عراق، دیداری از پنج کشور منطقه را تدارک دید تا در خلال آن موضوعات دوجانبه و موضوعات منطقه‌ای را به بحث بگذارد.

از قضا یکی از دلایل سفر او به ایران و عربستان درخواست مساعدت این کشورهای ذی‌نفوذ است تا بگذارند کابینه عراق، آن هم در شرایطی که این کشور گرفتار ویرانی‌های جنگ با داعش است، هرچه زودتر سامان یابد. از انتخابات ماه مه بیش از پنج ماه می‌گذرد ولی هنوز ترکیب کابینه مشخص نشده است.

در چنین شرایطی که تشکیل کابینه عراق به‌ دلایلی از جمله نفوذ کشورهای خارجی به تعویق افتاده، برهم صالح در سفر خود به کویت، امارات،‌ اردن، ‌ایران و عربستان خواستار مساعدت این کشورها شده تا هرچه زودتر کابینه عراق سامان یابد. سردرگمی نخست‌وزیر عراق در تشکیل کابینه، که بخش عمده آن به رقابت کشورهای منطقه (از جمله ایران و عربستان) و بخشی از آن به نفوذ کشورهای بزرگ مانند آمریکا برمی‌گردد، مشابه وضعیت سردرگمی است که سعد حریری، نخست‌وزیر لبنان، در آن گرفتار آمده است.

اما سفر رییس‌جمهور عراق به تهران از جنبه‌ای دیگر نیز حائز اهمیت است. او در شرایطی که کشورش را نیازمند بازسازی می‌داند و موج اعتراضات مردمی را شاهد است که از بی‌کفایتی دولت عراق خشمگین هستند،‌ عراق را زیر ضرب‌الاجل ۴۵ روزه ایالات متحده می‌بیند تا برای تامین نیازهایش از ایران جایگزینی بیابد. از جمله نیازهای مبرم عراق به ایران تامین برق و گاز برخی شهرهای عراق است که اگر عراق بخواهد جانب تحریم‌های آمریکا را بگیرد خود را در مضیقه‌ای سخت قرار داده، و اگر جانب همکاری تجاری با ایران را بگیرد احتمالا مورد مجازات‌های آمریکا قرار خواهد گرفت.

دولت ترامپ اعلام کرده با آغاز تحریم‌های فراگیرش علیه تهران، به برخی کشورها از جمله عراق «مهلتی کوتاه» داده تا بتوانند خود را با «نظام تحریم‌ها» هماهنگ سازند.

عراق تا همین‌جا با استناد به این‌که نمی‌تواند حجم تجارت ۱۲ میلیاردی خود با تهران را به‌یک‌باره به صفر کاهش دهد،‌ مهلتی ۴۵ روزه گرفته است. این کشور به‌ویژه با عربستان برای واردات برق باب گفت‌وگو را گشوده و ریاض نیز در معارضه با تهران ‌قیمت‌های سخاوتمندانه‌ای را برای فروش برق به عراق پیشنهاد داده است.

گشودن باب گفت‌وگو با ریاض برای خرید برق همان واقعیتی است که حیدر عبادی، نخست‌وزیر پیشین عراق، را واداشت بگوید: «بغداد مخالف وضع تحریم علیه ایران است، اما به‌منظور حمایت از ملت عراق به آن پایبند خواهد بود.»

ولی در‌عین‌حال چنین اظهاراتی برای عبادی ارزان تمام نشد. او پست نخست‌وزیری‌اش را از دست داد. کار به آن‌جا رسید که در پی اعتراضات گسترده‌ نیروهای حامی ایران علیه او، شورای امنیت عراق مداخله کرده و مدعی شد از سخنان عبادی «برداشت اشتباه» شده است.

چنین شد که رییس‌جمهور جدید عراق در کنفرانس مطبوعاتی‌اش با حسن روحانی لحن دیگری به‌کار گرفت و گفت عراق به عنوان «کشوری مستقل» در اختلافات میان ایران و آمریکا، طرف هیچ یک از دو طرف منازعه را نخواهد گرفت. مشابه چنین موضعی از سید عمار حکیم و هادی عامری و مقتدی صدر نیز شنیده شده است.

این سخن به‌عنوان موضعی صاف و صادق حتی اگر از برهم صالح رییس‌جمهور عراق و مقتدی صدر (شخصیت روحانی مستقل از ایران)‌ مسموع باشد، قطعا از هادی عامری، فرمانده سپاه بدر و یکی از فرماندهان ارشد حشد الشعبی (جریانی نظامی که حتی نام آن کپی‌برداری از «بسیج مردمی» است) مسموع نیست. کسی باور ندارد شخصیتی در جایگاه هادی عامری قائل به بی‌طرفی در منازعه ایران و آمریکا باشد.

از این رو، گمان می‌رود موضع رییس‌جمهور عراق موضعی از سر ناچاری باشد تا آمریکا را خشمگین نکند. برهم صالح پیش از انتخابات در موضع‌گیری علیه حیدر العبادی، که گفته بود عراق به تحریم‌های آمریکا علیه ایران پایبند خواهد بود، اعلام کرد: «من به‌عنوان نامزد ریاست‌جمهوری عراق و همچنین شهروندی عراقی می‌گویم ایرانی‌ها در زمان جهاد علیه صدام آغوش خود را به روی ما گشودند. برای همین شکی نیست ما با ملت ایران ابراز همدردی می‌کنیم و نمی‌خواهیم هیچ آزاری به آن‌ها برسد. اعمال تحریم‌ها علیه ایران تبعاتی برای عراق خواهد داشت و تنها محصور به ایران نخواهد بود. بنابراین چرا نباید عراق در موضع دفاع از همسایه‌اش، ایران، باشد، در‌حالی‌که ما روابط در‌هم‌تنیده تاریخی با ایرانی‌ها داریم.»

این سخنان تبلیغاتی او اینک در مقام رییس‌جمهور عراق به‌گونه‌ای تعدیل شده و می‌گوید کشورش در منازعه ایران و آمریکا جانب بی‌طرفی را رعایت خواهد کرد. اما در دیدار صالح با رهبر جمهوری اسلامی آن‌چه در‌خور تامل است عدم‌خرسندی تهران از موضع رییس‌جمهور عراق است. آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با رییس‌جمهور جدید عراق خواستار «حفظ» گروه حشد الشعبی، از گروه‌های شبه‌نظامی شیعه تحت حمایت ایران، شد.

این در حالی است که پمپئو، وزیر خارجه آمریکا،‌ با اشاره به یکی از شروط ۱۲‌گانه آمریکا برای ایران، درخواست کرده ایران به استقلال عراق احترام بگذارد و به خلع سلاح و انحلال گروه‌های شبه‌نظامی شیعه اقدام کند.

روشن است که راهبرد بی‌طرفی عراق در منازعات تهران‌-‌واشنگتن تا همین‌جا با ناخرسندی هر دو کشور مواجه شده است. از این رو، پرسش این است: در صورت ناکام ماندن این راهبرد، سرانجام عراق به کدام سو خواهد غلتید؟