گروه طالبان به آتش‌بس کم‌نظیری با نیروهای دولت افغانستان تن داده‌ و به افراد تحت فرمان خود دستور داده‌است در جریان عید فطر به «مخالفان داخلی» حمله نکنند؛ این اقدام در ۱۷ سالی که امارت اسلامی طالبان از میان رفته و طالبان به شورش روآورده، بی‌ سابقه است؛ اما چندان دور از انتظار هم نبود.

افغانستان در هفته‌های اخیر تحولات عمده‌ای را به‌صورت هماهنگ و حساب‌‍شده‌ پشت سر گذاشت تا زمینه این‌ آتش‌بس فراهم شود. اعلام آتش‌بس سه روزه در مقدس‌ترین روزها برای افغان‌ها از سوی گروهی که تعهد کرده تا خروج آخرین سرباز خارجی از کشور دست از تفنگ برندارد، حسن نیت بزرگی است.

این حسن نیت در پی تحولاتی که برخی علنی و شماری از دید رسانه‌ها پنهان بود، رقم خورد تا به تلاش‌های بی‌ثمر صلح افغانستان رمق تازه‌ای بخشیده شود.

رئیس جمهور اشرف غنی در واقع با اتکا به دین و سیاست در این چهار سالی که به قدرت رسیده، مصرانه راه صلح در پیش گرفته‌است. او با درک جایگاه ویژه روحانیون تلاش کرده تا برای مشروعیت‌زدایی از جنگ شورشیان علیه حکومتش و مقابله با قرائت خاص آنها از دین، علمای دینی را در پشتیبانی از «طرح صلح» بسیج کند.

از سوی دیگر، آقای غنی در رویکرد متفاوت‌تر از حکومت‌های پیشین افغانستان روی کشورهای با قدرت‌ نفوذ بالا بر طالبان حساب باز کرده‌ است، مانند عربستان سعودی، اندونزی و پاکستان.

آتش‌بس و آتش‌بس

به‌نظر می‌رسد آنچه سرانجام طالبان را به این آتش‌بس موقت کشاند، اعلام آتش‌بس یک‌جانبه یک‌هفته‌ای از زبان اشرف غنی‌، رئیس جمهور کشور بود. آقای غنی به تمام نیروهای مسلح افغانستان فرمان داد که از ۲۷ ماه رمضان تا ۲ روز بعد از عید فطر از تعرض به افراد و مواضع طالبان خودداری کنند.

هزینه سیاسی این تصمیم برای رئیس جمهور غنی سنگین است؛ مخالفان سیاسی او از حالا در انتقاد از «سیاست تضرع» دولت، گفته‌اند تعامل با طالبان تنها از موضع قدرت جواب خواهد داد.

اما اشرف غنی به اتخاذ موضع‌گیری‌های جسورانه به ویژه در روند صلح مشهور است. او چهار سال پیش با شعار صلح به قدرت رسید و از همان ابتدا طرح صلح خود را با قاطعیت به پیش برد.

شاید موفقیت بزرگ او توانایی در وادار کردن حزب اسلامی، سومین گروه بزرگ شورشی افغانستان پس از طالبان و شبکه حقانی به ترک خشونت و بسترسازی برای بازگشت گلبدین حکمتیار، رهبر فراری این حزب بود.

آقای حکمتیار از شان و شوکتی برخوردار شد و مورد حمایت سیاسی و مالی دولت قرار گرفت. به نظر می‌رسد این نمونه موفقی از مذاکرات صلح است که به تشویق دیگران به ترک خشونت کمک خواهد کرد.

شاه‌حسین مرتضوی، معاون سخنگوی آقای غنی در پاسخ به انتقادها نوشت: «این قدم براساس خواست مردم و علمای کشور برداشته شده است. حکومت افغانستان به خوبی نشان داده است که طرفدار جنگ نیست. طرح پیشنهادی صلح که از سوی حکومت ارایه شد و حالا هم اعلام آتش‌بس، همه نشانگر تعهد و اراده‌ ما برای تأمین صلح پایدار و ختم جنگ است».

فتوای بی‌سابقه

پیش از اعلام آتش‌بس یک‌جانبه دولت، علمای دین در کابل فتوای متفقه‌ای دادند و جنگ جاری در کشور را حرام دانستند. بیش از دو هزار روحانی برجسته افغانستان فتوا دادند که حملات انتحاری گناه کبیره است و از دو طرف خواستند آتش‌بس اعلام کنند. در همان روز یک مهاجم انتحاری خود را در پشت در جرگه بزرگ علما منفجر کرد. اما جالب این که هرچند طالبان تا آنجا جلو نرفت که این حمله را نکوهش کند، مسؤولیت آن را هم به عهده نگرفت.

در ادامه زنجیره تحولات و صدور فتوای متفقه علمای افغانستان، در ۲۱ اردیبهشت هم یک حرکت معنادار سیاسی صورت گرفت. دولت افغانستان جلسه‌ای بزرگی با حضور شماری از علمای دینی افغانستان، پاکستان و اندونزی در شهر بوگور اندونزی در مورد و صلح برگزار کرد.

علمای سه کشور که بیشترین نفوذ را روی طالبان دارند، تاکید کردند که حمله‌های انتحاری و حمله به غیرنظامیان خلاف اصول اسلام است. شورای صلح افغانستان از گروه طالبان هم خواست نمایندگان خود را به جاکارتا بفرستند و در این نشست شرکت کنند که چنین نشد.

آزردگی پاکستان

همزمان با اتکا به دین، اشرف غنی سیاست منطقه‌ای اش را هم تقویت کند. او پس از مدت‌ها آزردگی از پاکستان که گفته می‌شود میزبان رهبران طالبان است، در ۱۷ فروردین ماه از شاهد خاقان عباسی، نخست وزیر وقت پاکستان در کابل پذیرایی کرد تا یخ‌های روابط را آب کنند.

آقای غنی پاکستان را به جنگ اعلام‌ نشده‌ای با افغانستان متهم می‌کند و باور دارد که راه صلح افغانستان از اسلام‌آباد می‌گذرد.

دو کشور همسایه برای اعتماد سازی بیشتر بر سر سند «برنامه عمل پاکستان و افغانستان برای صلح و همبستگی» مذاکره کردند.

در ۱۹ خرداد هم حنیف اتمر، مشاور امنیت ملی افغانستان در راس هیات متشکل از سران وزارتخانه‌های امنیتی به اسلام‌آباد رفت تا به نگرانی‌های امنیتی پاکستان از ناحیه نفوذ هند برای تحریک گروه‌های جدایی طلب پاکستان پاسخ دهد.

پس از آن، توئیت دیروز محمد فیصل، سخنگوی وزارت خارجه پاکستان نیز پیامی به همراه داشت. او نوشت:‌ «پاکستان از تمام تلاش‌های اخیر افغان‌ها به هدف برقراری صلح و ثبات در افغانستان پشتیبانی می‌کند».

چند ساعت از این توئیت نگذشته بود که طالبان در بیانیه‌ای خبری اعلام آتش‌بس کردند.

افغانستان از سال ۲۰۰۱ تا به امروز هیچ وقت به صلح به این اندازه نزدیک نبوده است. اما خطرات هم کم نیست. گروه‌های دیگر شورشی مانند داعش که اهداف دیگری دارند، برای برهم زدن این آتش‌بس و اوضاع امنیتی تلاش خواهند کرد. اما اگر رئیس جمهور افغانستان بتواند در این مدت اعتماد طالبان را جلب کند و زمینه تمدید این آتش‌بس را فراهم کند، یک فرصت واقعی برای افغانستان به رسیدن به صلح فراهم خواهد شد.