تعداد مبتلایان به ویروس جدید کرونا (کرونا‌ویروس جدید ۲۰۱۹) در جهان به ۳۵هزار نفر نزدیک می‌شود که بیشتر آن‌ها (بیش از ۳۴ هزار نفر) در خاک چین‌اند و تاکنون، فقط در این کشور ۷۲۲ نفر جانشان را از دست داده‌اند.

در همین حال، تلاش‌ها برای ساختن واکسن یا دارویی موثر علیه این بیماری ادامه دارد، از تحولی در کوتاه کردن مراحل ساخت واکسن این بیماری گرفته تا استفاده از داروهای موثر علیه سایر رترو ویروس‌ها (ویروس‌های پسگرد) برای کمک به بیماران.

با وجود این تحولات، برخلاف آنچه برخی رسانه‌ها نوشته‌اند، هنوز تا ساخت واکسن این بیماری فاصله زیادی داریم و دارویی که به‌طور خاص برای درمان این بیماری ویروسی پدید آمده باشد وجود ندارد. در ادامه، این تحولات را مرور می‌کنیم و خواهیم دید چرا ساخت واکسن و دارو برای بیماری‌های ویروسی دشوار و زمان‌بر است.

از ابولا و مالاریا تا کرونا

بعد از آزمایش داروهای ضد اچ‌آی‌وی و آنفلوانزا روی بیماران مبتلا به ویروس جدید کرونا، حالا نوبت فاز سوم آزمایش بالینی داروی «رِمدِسیویر» در بیمارستان فرندشیپ پکن رسیده است. این دارو را شرکت «گیلیاد ساینس» در دوره شیوع ابولا در غرب آفریقا بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ تولید کرد. اما بدون طی مراحل استاندارد تایید دارو، به‌دلیل اورژانسی بودن وضعیت، خیلی سریع وارد فاز آزمایش انسانی و روی موارد مبتلا به ابولا آزمایش شد. نتایج استفاده از این دارو بسیار امیدوار‌کننده بود و امروز، رمدسیویر به‌عنوان داروی درمان ابولا و ویروس ماربورگ (عامل ایجاد نوعی تب خونریزی‌دهنده) شناخته می‌شود. با این همه، مجوز رسمی برای استفاده گسترده در هیچ جای جهان ندارد و هنوز داروی آزمایشی محسوب می‌شود.

آزمایش‌های بعد از استفاده از این داروی ضد‌ویروس روی ابولا نشان‌دهنده عملکرد موفق این دارو علیه ویروس‌های دیگر از جمله دو عضو مرگبار دیگر خانواده کروناویروس‌ها یعنی عوامل ایجاد همه‌گیری‌های مِرس و سارس بود.

در نخستین آزمایش برای ویروس جدید کرونا، این دارو روی یک بیمار آمریکایی آزمایش شد. نتایج در مقاله‌ای در ژورنال پزشکی نیوانگلند منتشر شد و نشان می‌دهد وضعیت بیمار بعد از تنها یک روز استفاده از دارو رو به بهبود رفته است. این دارو که در روز هفتم بیماری، در واقع از روی دلسوزی به بیمار داده شد باعث بهبود وضعیت بیمار شد. حالا در نخستین آزمایش بالینی، دارو به‌صورت هدفمند در چین آزمایش خواهد شد. مکانیسم اثر این دارو جلوگیری از تکثیر ویروس در مرحله رونویسی و تولید آر‌ان‌ای با استفاده از دی‌ان‌ای سلول میزبان است.

گزینه دیگری که در بررسی آزمایشگاهی فعالیت ویروس در سلول‌های انسانی را متوقف کرده داروی «کلروکین» است که دارویی تایید‌شده است و در درمان بیماری مالاریا و بیماری‌های خودایمنی کاربرد گسترده دارد.

با این همه، آثار بلند‌مدت استفاده از رمدسیویر روی انسان و همین‌طور میزان مقاومت ویروسی مشخص نیست. گزارش‌هایی از ایجاد مقاومت و جهش دارو در مقابل ویروس هپاتیت وجود دارد. با این همه، شرایط اورژانسی باعث استفاده از این دارو در چنین شرایطی شده است. این نگرانی‌ها یکی از دلایل عمده فرایند طولانی تولید و تایید داروهاست. در واقع، مواد بسیار زیادی وجود دارند که قادرند ویروس‌ها را از بین ببرند، اما آثار جانبی بیشتر آن‌ها در کوتاه‌مدت برای بیمار مرگبار است و از گزینه‌های باقی‌مانده در فرایند تولید دارو، باید آثار جانبی بلند‌مدت سنجیده و سپس، مجوز استفاده صادر شود. اما وقتی نوبت واکسن می‌رسد، دلایل متفاوت‌اند.

هنوز راه زیادی تا ساخت واکسن مانده است

تولید واکسن برای بیماری‌ها معمولا فرایندی بسیار طولانی و زمان‌بر است. با این همه، رابین شاتوک، پژوهشگر در امپریال کالج لندن، مدعی شده است فرایند بررسی و انتخاب و سپس، تولید واکسن را از ۲ تا ۳ سال به ۱۴ روز کاهش داده است. هنوز مشخص نیست این روند چطور طی شده است اما پروفسور شاتوک، رییس بخش عفونت‌های مخاطی و ایمنی در امپریال کالج لندن، گفته است به‌زودی آزمایش‌ روی حیوانات و در صورت موفقیت، روی انسان آغاز خواهد شد.

با وجود این، چنین واکسنی، در صورتی که همه چیز به‌خوبی پیش برود، احتمالا در تابستان آماده خواهد شد و برای کنترل شیوع کنونی موثر نخواهد بود. هرچند، در صورت موفقیت، گام مهمی برای کنترل موارد آتی خواهد بود.

فرایند‌های معمولی تولید واکسن استفاده از ویروس ضعیف‌شده، ویروس غیر‌فعال (به‌اصطلاح غیر‌زنده) و بخش‌هایی از ویروس را شامل می‌شود. ویروس ضعیف‌شده نرخ بازتولید بسیار پایینی دارد و سیستم ایمنی بدن فرصت مقابله با آن را خواهد داشت و معمولا یک یا دو تزریق برای ایجاد ایمنی همیشگی در فرد کافی است. اما ویروس غیر‌فعال معمولا برای تولید واکسن‌هایی استفاده می‌شود که باید تجدید شوند. در برخی موارد، مثل واکسن ویروس پاپیلومای انسانی یا اچ‌پی‌وی، تنها بخشی از ویروس که عامل ایجاد پاسخ ایمنی بدن است جدا می‌شود و به فرد تزریق می‌شود. گاهی هم پادتنی را که در بدن افراد مقاوم تولید و به‌صورت آزمایشگاهی تولید انبوه می‌شود، هنگام قرار گرفتن در معرض ویروس به فرد تزریق می‌کنند تا به سیستم ایمنی برای مقابله با ویروس کمک کند؛ مثال این مورد واکسنی است که بعد از گاز‌گرفتگی برای مقابله با هاری به شخص تزریق می‌شود.

فرایند بررسی و انتخاب هر یک از این گزینه‌ها بسیار زمان‌بر است، اما احتمالا آن‌طور که پروفسور شاتوک اشاره کرده، مدل‌سازی‌های رایانه‌ای در این مرحله به کمک گروه پژوهشی آمده و فرایند تولید گزینه‌های اولیه را بسیار کوتاه کرده است. شاید در آینده نه‌چندان دور، قدرت پردازش رایانه‌های کوانتومی برای کوتاه کردن سایر مراحل و تولید سریع‌تر واکسن‌ها و داروها به کار گرفته شود.

با این همه، تا آن زمان، احتمالا بهترین دفاع در مقابل چنین همه‌گیری‌هایی تشخیص سریع و محدود کردن امکان گسترش بیماری است، اتفاقی که در چین نیفتاد و در روزهای نخست، پزشک مشکوک به بروز همه‌گیری با برخورد پلیسی مواجه، احضار و بازجویی شد و شانس برخورد سریع با بیماری از مقام‌های بهداشتی چین گرفته شد.