بیشتر واکسن‌های کووید‌ـ‌۱۹ که اثربخشی‌شان تایید شده است واکسن‌هایی‌اند که در دو دوز با فاصله چند هفته تا چند ماه تزریق می‌شوند. اکنون ماه‌ها از توزیع واکسن کرونا می‌گذرد و برخی کشورها در مواردی ناچار شدند در دوز دوم واکسنی متفاوت با دوز اول تزریق کنند.

اما طولی نکشید که برخی افراد با استناد به یافته‌های پژوهش‌ها در مورد فواید ترکیب واکسن‌ها، سراغ این روش واکسیناسیون رفتند. با توجه به کمبود واکسن که در بیشتر کشورهای گرفتار کرونا مانع از بازگشت زندگی به روال عادی بوده است، ترکیب واکسن‌‌ می‌تواند راهبردی برای پایان همه‌گیری کرونا باشد.

۱) چرا واکسن‌ها ترکیب می‌شوند؟

این اتفاق ابتدا غیرعمدی بود. در مارس سال جاری، در پی نگرانی‌ها در مورد بروز موارد نادری از لختگی خون پس از تزریق واکسن آسترازنکا در برخی کشورها، تزریق این واکسن متوقف شد. 

تعدادی از کشورهای اروپایی از بخش درمان خواستند در بعضی گروه‌های سنی که در دوز اول واکسن آسترازنکا دریافت کرده بودند، برای دوز دوم واکسن دیگری بزنند، هرچند در کارآزمایی‌های بالینی این ترکیب واکسن بررسی نشده بود.

آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، یکی از کسانی بود که مشمول این سیاست شد و پس از دوز اول آسترازنکا، برای دوز دوم واکسن مدرنا دریافت کرد.

سایر کشورها، مانند کانادا، محدودیت موجودی آسترازنکا را دلیل ترکیب واکسن‌ها اعلام کردند. این مساله می‌تواند در کشورهای فقیرتر که در تامین واکسن مشکل دارند شایع‌تر باشد. 

سرانجام، برخی افراد از جمله مدیران شرکت‌های داروسازی، با استناد به این‌که ترکیب واکسن‌ها می‌تواند پاسخ ایمنی قوی‌تری ایجاد کند، به‌عمد دوزهای واکسن دریافتی‌شان را تغییر دادند.   

۲) مزیت احتمالی ترکیب واکسن چیست؟

ترکیب دو واکسن یکسان‌ــ مانند واکسن‌های مدرنا و فایزر‌ـ‌بیونتک، که از فناوری جدید پیام‌رسان آر‌.‌ان‌.ای استفاده می‌کنند‌ــ احتمالا مزیت چندانی بر تزریق دو دوز از یک واکسن ندارد. 

اما ترکیب دو واکسن که از الگوهای متفاوتی استفاده می‌کنند می‌تواند مزایایی داشته باشد. واکسن‌های متفاوت سیستم ایمنی بدن را به شیوه‌های متفاوتی فعال می‌کنند، و به عقیده برخی دانشمندان، ترکیب آن‌ها می‌تواند پاسخ‌های ایمنی ایجاد کند که بر یکدیگر اثرگذارند.

۳) چه شواهدی تاکنون به دست آمده است؟

در میان ترکیب‌هایی که دانشگاه آکسفورد بررسی کرده است، دو دوز واکسن فایزر بالاترین میزان پادتنی را ایجاد کرده است که مستقیم با ویروس مقابله می‌کند. اما افرادی که یک دوز واکسن آسترازنکا و سپس یک دوز واکسن فایزر دریافت کرده‌اند، بالاترین سطح سلول‌های تی را داشته‌اند که بدن را به تولید پادتن وامی‌دارند و به نابودی سلول‌های آلوده به ویروس کمک می‌کنند.

یافته‌های پژوهشی در آلمان که در ماه مه منتشر شد، نشان می‌دهد ترکیب واکسن‌های آسترازنکا و فایزر می‌تواند میزان تولید پادتن‌های خنثی‌کننده را چهار برابر بیشتر از دو دوز واکسن فایزر افزایش دهد. این پادتن‌ها مانع سرایت و ابتلا به کرونا می‌شوند.  

همان ماه، پژوهشی دیگر در اسپانیا نشان داد اگر پس از یک دوز واکسن آسترازنکا، واکسن فایزر تزریق شود میزان پادتن‌های خنثی‌کننده را در مقایسه با دو دوز واکسن آسترازنکا تا هفت برابر افزایش می‌دهد.

اما هنوز مشخص نیست کدام ترکیب پاسخ ایمنی بلندمدت‌تر و بالاترین مصونیت را مقابل گونه‌های جهش‌یافته ویروس کرونا ایجاد می‌کند.

۴) آیا پیش‌تر هم واکسن‌ها ترکیب شده‌اند؟

بله. از سال ۲۰۱۹ به این سو، بیش از ۲۰۰ هزار نفر در رواندا واکسن ابولا دریافت کرده‌اند که ترکیبی از دو دوز متفاوت از واکسن‌های جانسون اند جانسون و نوردیک باوارین ای‌/‌اس بوده است. ترکیب واکسن پیش‌تر در کارآزمایی‌های بالینی سایر بیماری‌ها مانند اچ‌آی‌وی و هپاتیت آزمایش شده است.

۵) آیا ترکیب واکسن ایمن است یا عوارض جانبی دارد؟

شواهد نشان می‌دهد که ترکیب واکسن می‌تواند عوارض جانبی شدیدتری ایجاد کند. بنا بر داده‌های اولیه پژوهش دانشگاه آکسفورد، ۳۰ تا ۴۰ درصد کسانی که واکسن‌های ترکیبی دریافت کرده‌اند از بروز تب پس از دریافت دوز دوم خبر دادند، در حالی که این رقم در افرادی که دو دوز از یک واکسن دریافت کرده‌اند ۱۰ تا ۲۰ درصد است. 

اما به گفته پژوهشگران، مدت تب طولانی نبوده است و از لحاظ ایمنی، مساله دیگری ندارد.

بر اساس پژوهشی در اسپانیا، عوارض جانبی در افرادی که دوزهای ترکیبی دریافت کرده‌اند خفیف و مشابه علائم کسانی بوده است که دو دوز معمول از یک واکسن تزریق کرده‌اند.

با وجود این، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در آمریکا در مورد ترکیب واکسن‌ها هشدار داده و اعلام کرده «ایمنی و اثربخشی مجموعه‌ ترکیبی ارزیابی نشده است».

۶) چگونه ترکیب واکسن می‌تواند به پایان همه‌گیری کمک کند؟

در کشورهایی که با کمبود واکسن مواجه‌اند، اطلاع از ایمنی و اثربخشی ترکیب واکسن می‌تواند به حل مشکل کمک کند. آزادی از قیدوبند تزریق دو دوز یکسان به کشورها این امکان را می‌دهد از هر واکسنی که در دسترس دارند استفاده کنند.

علاوه بر این، اگر دانشمندان بتوانند مشخص کنند کدام ترکیب‌ها ایمنی بلندمدت‌تر و مصونیت بیشتری مقابل گونه‌های جهش‌یافته ایجاد می‌کنند، می‌تواند به محافظت موثرتر و قابل‌اطمینان‌تر جمعیت مقابل کرونا کمک کند‌ـ البته در صورتی که شرکت‌ها بتوانند تولید این واکسن‌های خاص را افزایش دهند.

در حالی که اکنون دولت‌ها دارند دوزهای تقویتی واکسن سفارش می‌دهند، آگاهی از ترکیب‌هایی که مصونیت را بالا می‌برند اهمیت فراوانی دارد. در بریتانیا و آمریکا آزمایش‌هایی در زمینه در جریان است.

دست آخر این‌که در حال حاضر شرکت‌های داروسازی مشغول تولید انواع جدید و موثرتر واکسن کرونا برای مقابله با گونه‌های جهش‌یافته‌اند و اطلاع از این مساله که افراد می‌توانند برای دوز سوم واکسنی با فناوری متفاوت از دو دوز قبلی دریافت کنند، نگرانی‌ها از کمبود ذخیره واکسن را رفع می‌کند.