آنچه در قطب شمال اتفاق می‌افتد، در شمالگان باقی نمی‌ماند. مثالش موج سرمای این هفته در آمریکای شمالی که زندگی‌ ساکنانش را مختل کرده است.

صبح روز دوشنبه، ۱ بهمن، دمای هوا در تورنتو در مرکز کانادا آن‌قدر سرد شد که حمل‌ونقل عمومی یا از کار افتاد یا تاخیر داشت و برخی از اتوبوس‌های مدارس نتوانستند بچه‌ها را به مدرسه برسانند، چون دمای هوای تورنتو در هنگام وزش باد شدید به منفی ۳۰ درجه سانتیگراد رسیده بود.

هم‌زمان سازمان هواشناسی کانادا در ده‌ها منطقه این کشور نسبت به برودت شدید هوا هشدار داد.

این مشت نمونه خروار اثرات موج سرمای این هفته بر مناطق شرقی و مرکزی کانادا و آمریکا است.

موج‌های سرما، یخ و برف زمانی است که صدای سیاستمدارهای منکر گرمایش زمین را بلند می‌کند.

چهره‌هایی مانند دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، در مواجهه با موج‌های سرما دمای هوا را با اقلیم اشتباه می‌گیرند و می‌گویند یخ و برف سندی است که ثابت می‌کند گرمایش زمین واقعی نیست و فعالیت صنعتی و سبک زندگی آدمی در تغییر اقلیم نقشی ندارد.

مثالش توییتی است که ترامپ این هفته در مواجهه با همین موج سرما فرستاد: «مراقب باشید و تا می‌شود در خانه بمانید. بخش وسیعی از کشور گرفتار کلی برف شده و رکوردهای سرما شاید شکسته شود. این سامانه آب‌وهوایی عجب بزرگ است. بد نبود الان یک کم از آن گرمایش زمین از‌مد‌افتاده را داشتیم!»

ترامپ در این‌جا دمای هوای لحظه‌ای را که شرایط کوتاه‌مدت آب‌وهوایی است با اقلیم که شرایط آب‌وهوایی طولانی‌مدت است، اشتباه گرفته است.

با‌ وجود‌ این، آنچه این هفته در قاره آمریکای شمالی رخ می‌دهد تصویری است که اقلیم‌شناسان از تغییر اقلیم در قطب شمال ترسیم کرده بودند: هرچه تعادل دمایی در نیم‌کره شمالی بیشتر از بین می‌رود، موج‌های گرما و سرمای بیشتری در پیش خواهند بود.

گردباد قطبی، رودخانه جَوی و موج سرمای این هفته در قاره آمریکا

پیش از عصر گرمایش زمین کنونی، یعنی تا میانه قرن نوزدهم میلادی، بین قطب شمال و نیم‌کره شمالی تعادل دمایی برقرار بود، بدین معنی که مناطق شمالی‌تر زمین در فصل‌های سرد خیلی سردتر از مناطق جنوبی‌تر نیم‌کره شمالی بودند.

گرمایش زمین دمای میانگین زمین را سریع‌تر از هر زمانی در دست‌کم سه میلیون سال اخیر بالا می‌برد. در نتیجه‌، دمای مناطق مختلف زمین نسبت به گذشته بالاتر رفته است. وقتی هم که صحبت از دمای میانگین باشد، یعنی میزان گرمایش بعضی نقاط در مقایسه سایر نقاط بیشتر بوده است. قطب شمال یکی از این مناطق است.

شمالگان به‌قدری گرم‌تر شده است که در برخی هفته‌های زمستان، دمای هوا دست‌کم ۲۰ درجه بالاتر از دمای معمول این منطقه و به صفر درجه سانتیگراد می‌رسد.

این یعنی دیگر تعادل دمایی وجود نخواهد داشت تا گردباد قطبی (polar vortex) را در قطب شمال قفل کند. گردباد قطبی در ماه‌های سردتر سال جریان هوای سرد را در قطب شمال و جنوب مستقر می‌کند. مرز این جریان با نیم‌کره شمالی یک رودخانه جَوی یا جت‌استریم (Jet stream) است.

جت‌استریم واژه‌ای عمومی برای رودخانه‌های جوی است. در نقاط مختلف زمین مثل قطب یا استوا می‌توان این رودخانه‌ها را در ارتفاعات بالاتر اتمسفر یافت. جت‌استریم شمالگان در حالت عادی در تعادل دمایی بین این قاره و قطب شمال قفل شده است.

بااین‌حال وقتی مثل الان و به‌واسطه گرمایش زمین، قطب شمال دیگر سردتر از نیم‌کره شمالی نباشد، این رودخانه به‌سمت جنوب سوق پیدا می‌کند و همراهش گردباد قطبی را به مناطق دیگر می‌آورد، مثل وضعیت فعلی شرق و مرکز کانادا و آمریکا.

این به‌معنای سرمای شدید هوا، برف فراوان و یخبندان است.

همانند سال‌های اخیر، اقلیم‌شناسان در مواجهه با این موج سرما یک هشدار را تکرار می‌کنند: وضعیت گرمایش زمین به‌واسطه رشد مصرف کربن‌ـ مشخصا سوخت‌های فسیلی و انباشت گازهای گلخانه‌ای مثل دی‌اکسید کربن یا متان در جو زمین‌ـ وخیم‌تر می‌شود. هر‌چه گرمایش زمین بدتر شود، گردبادهای قطبی بیشتر و مکررتری سراغ مناطق جنوبی‌تر نیم‌کره شمالی می‌آیند تا ساکنان زمین بیش‌از‌پیش شاهد تکرر این رویداد شدید آب‌وهوایی باشند.