در هفته‌های اخیر، پیامدهای بارش شدید باران و جاری شدن سیل در برخی مناطق ایران، ابعاد گسترده‌ای به خود گرفته است. هر روز بیش از پیش عمق بحران در چنین حوادثی روشن‌ می‌شود و چنان‌که از آمار برمی‌آید تاکنون تلفات جانی و خسارت‌های سنگینی به همراه داشته است.

نارضایتی از عملکرد ضعیف مسئولان دولتی، نحوه مقابله بحث‌برانگیز آن‌ها با سیل، چگونگی مدیریت بحران و همچنین برجسته شدن تاثیر بیش از پیش تحریم‌های ایالات متحده آمریکا و ورود ناگهانی «نیروهای شبه‌نظامی شیعه» هم‌پیمان ایران در منطقه، واکنش کاربران رسانه‌های اجتماعی و سیاستمداران داخلی را برانگیخته است.

چند روز پس از این‌که آمریکا نام سپاه پاسداران را در فهرست «گروه‌های تروریستی» قرار داد، خبرگزاری فارس، نزدیک به سپاه پاسداران، روز جمعه ۲۳ فروردین، با انتشار گزارشی، از ورود نیروهای شبه‌نظامی شیعه، موسوم به حشد شعبی (بسیج مردمی عراق)، برای «کمک به سیل‌زدگان» خبر داد. موضوعی که فورا با انتقاد و واکنش‌های بسیار تند مخالفان حضور این دسته از نیروهای مسلح همراه بود، تا جایی‌که برخی از سیل‌زدگان با انتشار ویدیوهایی، این حرکت را نشانه «ضعف و بی‌آبرویی» مسئولان جمهوری اسلامی و برخی دیگر نیز طرح چنین برنامه‌ای را جزو اهداف سپاه قدس و در راس آن، شخص قاسم سلیمانی دانستند.

اکنون با گذشت بیش از یک هفته از ورود این نیروها، چندان مشخص نیست با دستور و موافقت چه کسی، پای این نیروهای مسلح به مناطق سیل‌زده باز شده است، گرچه پیش‌تر خبرگزاری فارس نوشته بود این اقدام با «هماهنگی بین تهران و بغداد صورت گرفته است».

ورود این نیروها با نام سرلشکر قاسم سلیمانی، شخص نزدیک و همچنین مورد اعتماد رهبر جمهوری اسلامی و فرمانده نیروهای سپاه قدس، گره خورده است. او در سال‌های گذشته، با سازمان‌دهی شبه‌نظامیان حشد شعبی در عراق، بر نفوذ خود و گستره نظامی و سیاسی این شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران در منطقه افزوده است.

این فرمانده سپاه قدس در سال ۹۶ و هم‌زمان با آغاز مناقشه بین دولت مرکزی بغداد با اقلیم کردستان بر سر چگونگی اداره کرکوک، نقشی اساسی و تعیین‌کننده در نشست با رهبران احزاب اقلیم کردستان داشت، که تا حدودی به حل اختلافات بین احزاب کرد و سیاستمداران در بغداد منجر شد.

از دیدگاه بسیاری از مخالفان جمهوری اسلامی، در سال‌های گذشته، این سیاست‌های شخص قاسم سلیمانی بوده که در منطقه اجرا شده و تعیین‌کننده روابط با همسایگان بوده است، به‌خصوص پس از شروع جنگ سوریه.

دیدگاه موافقان و مخالفان حضور شبه‌نظامیان در ایران

برخی از موافقان بر این باورند که حضور نظامی حشد شعبی و دیگر نیروهای نزدیک به سپاه قدس (شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران) نشانه‌ نزدیکی، نفوذ و قدرت جمهوری اسلامی در منطقه است و می‌تواند در چنین شرایطی به کمک مردم مناطق سیل‌زده بیاید.

ولی از آن طرف، برای مخالفان حضور شبه‌نظامیان شیعه در ایران، نیروهای حشد شعبی و دیگر شبه‌نظامیان وابسته به جمهوری اسلامی همان نیروهایی‌اند که در سال‌های گذشته در «سرکوب‌، آدم‌ربایی و جنایت‌های مردمی و اذیت و آزار اقلیت سنی» در عراق دست داشته‌اند و گردان‌های مسلحی که در روزهای گذشته با پرچم و ادوات نظامی وارد مناطقی از خاک ایران شده‌اند با سایر گروه‌های امدادی بین‌المللی که در راستای کمک به مردم آسیب‌دیده و در چارچوب قانونی مشخص و مدون انجام وظیفه می‌کنند تفاوت بسیاری وجود دارد.

به باور این دسته از مخالفان، نقش و حضور چنین نیروهایی می‌تواند هشداری جدی برای امنیت و مرتبط با مساله سرکوب شهروندان معترض به جمهوری اسلامی باشد.

بر اساس اصل ۱۴۶ قانون اساسی، ‌استقرار هرگونه پایگاه نظامی خارجی در کشور، ولو تحت عنوان استفاده‌های صلح‌آمیز، ممنوع اعلام شده است.

پیش‌تر، سازمان عفو بین‌الملل، با انتشار گزارشی مستند، از «جنایت و رفتارهای غیرانسانی» نیروهای شبه‌نظامی شیعه، موسوم به حشد شعبی، در عراق خبر داده بود.

در سال‌های گذشته نیز دیده‌بان حقوق بشر، با انتشار گزارش‌های متعددی، این نیروهای وابسته به جمهوری اسلامی ایران را به ‌«جنایات جنگی» در موصل و بخش‌هایی از مناطق سنی‌نشین متهم کرده بود، که هر بار با تکذیب فرماندهان این نیروهای شبه‌نظامی همراه شده بود.

به باور برخی ناظران، ورود شبه‌نظامیان حشد شعبی عراق، فاطمیون افغانستان، زینبیون پاکستان و نیروهای شبه‌نظامی حزب‌الله لبنان، که گفته می شود روز پنجشنبه ۲۹ فروردین وارد برخی مناطق سیل‌زده‌ شده‌اند، نوعی «عادی‌سازی حضور شبه‌نظامیان خارجی در ایران و همچنین به‌کارگیری آن‌ها برای سرکوب معترضان در مواقع حساس پیش‌ رو ‌باشد»، نقشی که پس از اعتراض به نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری در خرداد‌ماه سال ۸۸، نیروهای بسیج و گردان‌هایی از سپاه پاسداران بر عهده داشتند.

روزنامه کارون اهواز، در سرمقاله روز چهارشنبه ۲۷ فروردین، با طرح پرسش‌هایی درباره «حضور و استقرار» شبه‌نظامیان حشد شعبی، این اقدام را نتیجه «کج‌سلیقگی مدیریتی و افزودن حاشیه‌ای بر حاشیه‌های مدیریت بحران سیل اخیر» دانسته بود.

نارضایتی از حضور و استقرار نیروهای شبه‌نظامی در داخل ایران در حالی مطرح می‌شود که در روزهای گذشته، موسی غضنفرآبادی، رییس دادگاه‌های انقلاب استان تهران، گفته بود: «اگر ما انقلاب را یاری نکنیم، نیروهای حشد شعبی عراقی، فاطمیون افغانی، زینبیون پاکستانی و حوثی‌های یمنی خواهند آمد و انقلاب را یاری خواهند کرد»، گفته‌هایی که آن زمان چندان جدی گرفته نشد.

زاگرس چشم‌انتظار ماست

چند روز پس از وقوع سیل در غرب و جنوب غرب ایران و با روشن شدن عمق فاجعه، کمپینی با نام «زاگرس چشم‌انتظار ماست» برای حمایت و جمع‌آوری کمک‌های مردمی از سایر شهرهای کردستان راه‌اندازی و شروع به فعالیت کرد. به گفته برخی از فعالان مدنی کردستان، در وهله نخست، ایجاد چنین کمپینی با کمک فعالان شناخته‌شده و سایر نهادهای مدنی میسر شده است و «انجمن سبز چیا مریوان» به‌عنوان نهادی زیست‌محیطی یکی از این نهادهاست.

تشکیل چنین کمپین‌هایی در شهرهایی مانند سرپل‌‌ذهاب، که زلزله سال گذشته تلفات جانی و خسارت‌های فراوانی در آن منطقه به همراه داشت، بیش از پیش مورد توجه رسانه‌های اجتماعی قرار گرفت و شماری از فعالان مدنی این شهر برای تسهیل امداد‌رسانی به مناطق سیل‌زده رفتند.

یکی از فعالان این کمپین، که به دلایل امنیتی نخواست نامش فاش شود، به ایران اینترنشنال گفت: «فعالیت‌های این کمپین تاکنون ادامه داشته و تنها روز پنج‌شنبه ۲۸ فروردین، ۱۰ کامیون از اقلام و کمک‌های مردمی از سرپل‌ذهاب به مناطق سیل‌زده فرستاده شده است.»

جو امنیتی در مناطق سیل‌زده

یکی از فعالان مدنی دیگر، که به‌مدت هفت روز در شهر معمولان حضور داشت و به دلایل امنیتی نخواست نامش فاش شود، به ایران‌ اینترنشنال گفت:

«عمق فاجعه و عدم رسیدگی به افراد سیل‌زده به‌مراتب بیشتر از آن چیزی است که بازتاب داده می‌شود. جاری شدن سیل، مانند زلزله اخیر کرمانشاه، همه جا را از بین برده است، از مزارع کشاورزی و خانه‌های مسکونی تا شبکه‌های ارتباطی و زیرساخت‌های مهم شهری. به باور من، تا زمانی‌که در چنین وضعیتی قرار نگرفته باشی، شاید درک آن کمی دشوار باشد و ارائه توصیف دقیقی از ویرانی‌های به‌جا‌مانده دشوارتر.»

این فعال مدنی در ادامه صحبت‌هایش، ضمن تایید ادامه فعالیت‌های شماری از فعالان کرد سایر شهرهای کردستان در مناطق سیل‌زده، به حضور نظامی اعضای سپاه پاسداران در منطقه اشاره کرد و گفت:

«در روزهای گذشته، با فعالیت تعدادی از فعالان مدنی و رسانه‌ای و همچنین با تشکیل کمپین‌هایی جهت کمک‌رسانی به مردم آسیب‌دیده، نوعی تنش و حساسیت بین مردم عادی و اعضای سپاه پاسداران ایجاد شده است که حضورشان در مناطق سیل‌زده، نسبت به قبل، افزایش چشمگیری داشته است.»

در روزهای گذشته، خبرهایی مبنی بر بازداشت شماری از فعالان مدنی کرد در مناطق سیل‌زده منتشر شده بود. این فعال مدنی در این‌باره به ایران اینترنشنال گفت:

«سپاه می‌خواهد کنترل بیشتری بر منطقه داشته باشد و دلیل آن افزایش فعالیت‌های مدنی داوطلبانه و درز نکردن عمق فاجعه‌ای است که در مناطق سیل‌زده وجود دارد و من خودم شخصا چند باری از سوی آن‌ها به دلایلی مورد بازرسی قرار گرفتم.»

گفته می‌شود سپاه پاسداران با زیر ذره‌بین قرار دادن فعالیت‌ امدادرسان‌های داوطلب امداد‌رسانی و کمک‌رسانی‌های مردمی را مختل کرده است و نوعی «ترس از بازداشت» بین داوطلبان و فعالان مدنی در منطقه به وجود آمده است.

این اقدامات برنامه‌ریزی‌شده سپاه پاسداران می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، که یکی از آن‌ها جلوگیری از برجسته شدن نقش مردم و حمایتشان از همدیگر است، تا مانند زلزله اخیر کرمانشاه ناتوانی و عملکرد ضعیف دستگاه‌های دولتی در خدمات‌رسانی به مردم را آشکار نشود.

روز پنجشنبه ۲۲ فروردین، منابع حقوق بشری در کردستان با انتشار ویدیویی، از ممانعت «نیروهای بسیج» از امداد‌رسانی و ارسال کمک‌های مردمی کردستان به روستاهای سیل‌زده لرستان خبر داده بود.

در این ویدیو، یکی از نیروهای داوطلب کرد می‌گوید: «در کجای دنیا دیده‌اید که مردم خدمت کنند و جلویش را بگیرند؟»

در روزهای نخست، «انجمن سبز چیا» در مریوان با انتشار تصاویری، از حضور شماری از اعضای این نهاد زیست‌محیطی در مناطق سیل‌زده خبر داده بود که تاکنون نیز ادامه داشته است.

عمده فعالیت این انجمن در مناطق سیل‌زده «پاکسازی محله‌های آلوده به زباله و مقابله با چنین بحرانی» پس از وقوع سیل عنوان شده است، فعالیت‌هایی که در گذشته نیز در کردستان، به فشارهای نیروهای امنیتی، ممنوعیت، بازداشت و زندانی کردن اعضای این نهاد محیط‌‌زیستی انجامیده بود.