به‌دنبال شیوع ویروس کرونا در چین، سازمان هواپیمایی کشوری دستور ممنوعیت پروازهای مسافری به آن کشور را صادر کرد که بر اساس مصوبه هیات دولت صادره در تاریخ یکشنبه ۱۳ بهمن ۱۳۹۸ بود. بنابر این مصوبه، شرکت هواپیمایی ایران ایر (هما) پروازهایش به چین را متوقف کرد، اما شرکت هواپیمایی ماهان، همچون گذشته، پروازهای مسافری‌اش به مقصد‌ شهرهایی مانند پکن، شانگهای، گوانگ‌ژو و شنژن را ادامه داد. 

اما ادامه پروازهای ماهان به چین، توجه رسانه‌های داخلی را برانگیخت و همچنین صدای اعتراض برخی از مسئولان را بلند کرد. مدیران شرکت هواپیمایی ماهان برای خاموش کردن اعتراض‌ها، با چندین پرواز کمک‌های پزشکی چین را به ایران منتقل کردند و همچنین به‌دروغ اعلام کردند پروازها به چین فقط برای حمل بار است، در حالی که فیلم‌ها و تصاویری که خود شرکت هواپیمایی ماهان منتشر می‌کرد، حاکی از حمل مسافر به چین و از چین بود.

این ایرباس اِی۳۴۰-۶۴۲ ماهان یکی از پر‌پرواز‌ترین هواپیماهای این شرکت به چین است و حتی پس از وضع محدودیت پرواز به چین، به دو شهر شانگهای و پکن پرواز کرده و صدها مسافر ترانزیت چینی و همچنین بازرگانان ایرانی را جابه‌جا کرده است

در این مقاله به دلایل اصلی ادامه پروازها، ابتلای پرسنل این شرکت به ویروس جدید کرونا و همچنین سود حاصل از پروازها به چین می‌پردازیم.

ماهان با چه هواپیماهایی به چین پرواز می‌کند؟

شرکت هواپیمایی ماهان در حال حاضر، ۳۶ فروند هواپیمای مسافربری در اختیار دارد که فقط ۲۲ فروند آن‌ها پروازی‌اند که ۶ فروند هواپیماهای جت منطقه‌ای بی‌‌اِی‌ایی‌ـ۱۴۶، آر جی‌‌ـ۸۵ و آر جی‌ـ‌۱۰۰ و همچنین ۱۶ فروند هواپیماهای پهن‌پیکر را شامل می‌شود که عمدتا برای پروازهای خارجی این شرکت استفاده می‌شوند.

تحریم‌های بین‌المللی علیه شرکت هواپیمایی ماهان بخش اعظم ناوگان هواپیماهای جت منطقه‌ای این شرکت را زمین‌گیر کرده، به‌طوری که از مجموع ۱۷ فروند بی‌اِی‌ایی‌ـ‌۱۴۶، آر جِی‌ـ‌۸۵ و آر جِی‌ـ‌۱۰۰ این شرکت، فقط ۱۰ فروند در خدمت باقی است و تنها شش فروندشان عملیاتی‌اند. نمونه‌ای که در این تصویر مشاهده می‌شود یک فروند آر جِی‌ـ‌۸۵ با شناسه ثبت کشوری EP-MMV دارای کابین وی‌آی‌پی مخصوص مقام‌های کشوری است

ناوگان هواپیماهای پهن‌پیکر عملیاتی ماهان، یک فروند ایرباس ‌اِی۳۰۰بی۴-۶۲۲آر، یک فروند ایرباس اِی۳۰۰بی۴-۶۰۳، شش فروند ایرباس اِی۳۱۰-۳۰۴، یک فروند ایرباس اِی۳۴۰-۳۱۱، دو فروند ایرباس ۳۴۰-۳۱۳ایکس، چهار فروند ایرباس اِی۳۴۰-۶۴۲ و یک فروند بویینگ ۷۴۷-۴۲۲ را شامل می‌شود. به‌جز مورد آخر، سایر این هواپیماهای پهن‌پیکر در پروازهای خارجی ماهان استفاده می‌شوند. 

فقط ۶ فروند از مجموع ۱۱ فروند ایرباس اِی۳۰۰ سری ۶۰۳ و ۶۰۵آر پیشین لوفت‌هانزا که در سال‌های ۱۳۸۸و ۱۳۸۹ خریداری شدند، در چرخه عملیاتی شرکت هواپیمایی ماهان باقی مانده‌اند و در زمان نگارش این مقاله، فقط یک فروند از آن‌ها با شناسه ثبت کشوری EP-MNI پروازی بود. از ۶ فروند دیگر، ۲ فروند به شرکت هواپیمایی ایران ایر‌تور اجاره داده شده‌اند و بقیه زمین‌گیر و منبع تامین قطعه‌اند

تعداد ۵ فروند از مجموع ۷ هواپیماهای ایرباس اِی۳۴۰ سری ۳۱۱، ۳۱۳ و ۶۴۲ این شرکت برای پروازهای مسافری به چین استفاده می‌شوند، در حالی که نیمی از هواپیماهای ایرباس اِی۳۱۰ و تمامی هواپیماهای جت منطقه‌ای این شرکت همراه تنها بویینگ ۷۴۷-۴۲۲ عملیاتی آن برای پروازهای داخلی استفاده می‌شوند. 

از مجموع ۵ فروند بویینگ ۷۴۷ شرکت هواپیمایی ماهان، فقط ۲ فروند در چرخه عملیاتی باقی مانده‌اند و فقط یکی از آن‌ها، از نوع بویینگ ۷۴۷-۴۲۲ مشابه نمونه تصویر، پروازی است که به‌علت تحریم‌های آمریکا، قادر به پرواز به خارج از کشور نیست و فقط برای جابه‌جایی مسافر بین تهران و مشهد استفاده می‌شود

بر اساس اطلاعات موجود در وب‌سایت‌های مشاهده پرواز هواپیماهای مسافربری مانند FlightRadar24، در یک ماه گذشته، از ۱۶ فوریه تا ۱۸ مارس ۲۰۲۰، تعداد ۵ فروند از ایرباس‌های اِی۳۴۰ شرکت هواپیمایی ماهان به چین پرواز کرده‌اند. از این میان، می‌توان به ایرباس اِی۳۴۰-۳۱۳ با شناسه کشوری EP-MMD اشاره کرد که در ۱۲ و ۲۷ اسفند به شنژن پرواز داشت. هواپیمای دیگر EP-MME یک فروند ایرباس اِی۳۴-۶۴۲ بود که در ۲۷ بهمن ۱۳۹۸ به شانگهای پرواز داشت. یک فروند ایرباس اِی۳۴۰-۶۴۲ دیگر با شناسه کشوری EP-MMF در ۲۹ و ۳۰ بهمن و ۲۸ اسفند به پکن و در ۲۳ و ۲۴ اسفند به گوانگ‌ژو پرواز داشت. EP-MMH، یک ایرباس ۳۴۰-۶۴۲ دیگر، در ۱۱ اسفند به شانگهای و در ۲۱، ۲۷ و ۲۸ اسفند به گوانگ‌ژو پرواز داشت و در نهایت، ایرباس اِی۳۴۰-۶۴۲ با شناسه ثبت کشوری EP-MMR در روزهای ۱، ۵، ۸ و ۲۶ اسفند به شانگهای و همچنین در روز ۳۰ بهمن و ۲۱، ۲۵ و ۲۷ اسفند به پکن پرواز کرد.

در ۱ اسفند ۱۳۹۸، این ایرباس اِی۳۱۰-۳۰۴ شرکت هواپیمایی ماهان با شناسه کشوری EP-MNP به چین پرواز داشت. به‌علت ظرفیت حمل تنها ۲۰۲ مسافر، کمتر به چین پرواز می‌کند و بیشتر پروازهای حامل مسافران چین با ایرباس اِی۳۴۰-۳۱۳ایکس با ظرفیت حمل ۲۹۱ مسافر یا ایرباس اِی۳۴۰-۶۴۲ با ظرفیت حمل حداکثر ۳۰۸ مسافر صورت می‌گیرد

جابه‌جایی مسافران ترانزیت در پوشش حمل کمک‌های پزشکی چین

در جواب انتقاد رسانه‌های داخلی و همچنین برخی مسئولان دولتی به ادامه پروازهای شرکت هواپیمایی ماهان به چین، مدیران این شرکت مدعی شدند که تمامی پروازها به چین برای حمل بار و عمدتا کمک‌های پزشکی و دارویی دولت چین است.

مسئولان سازمان هواپیمایی کشور و مدیران شرکت هواپیمایی ماهان همواره بر باری بودن پروازها به چین پافشاری می‌کنند. این در حالی است که هواپیماهای مورد استفاده این شرکت برای پرواز به چین از نوع ایرباس اِی۳۴۰ است، پر‌مصرف‌ترین عضو خانواده هواپیماهای ایرباس که حمل بار با آن در هیچ جای دنیا مقرون‌به‌صرفه نیست و به همین دلیل، هیچ نمونه باربری از آن ساخته نشده است.

شرکت هواپیمایی ایران ایر (هما) سه فروند هواپیمای باری دارد که فقط یکی از آن‌ها، یعنی این بویینگ ۷۴۷-۲۱اِی‌سی (Boeing 747-21AC) با شناسه کشوری EP-ICD عملیاتی است که با وجود دسترسی به آن برای حمل اقلام بهداشتی اهدایی از چین به ایران، از آن استفاده نمی‌شود تا این کار با ایرباس‌های اِی۳۴۰ مسافربری ماهان صورت گیرد و پوششی باشد برای حمل مسافر به چین

یکشنبه ۴ اسفند، شرکت هواپیمایی ماهان فیلمی منتشر کرد که کارکنان شرکت خدمات فرودگاهی سامان را در حال ضد‌عفونی کردن غیر‌تخصصی و نمایشی کابین هواپیمای شرکت ماهان در فرودگاه بین‌المللی امام خمینی نشان می‌داد که شناسه ثبت کشوری آن EP-MMF بود. یک فروند ایرباس اِی۳۴۰-۶۴۲ که بر اساس اطلاعات وب‌سایت‌های رهگیری هواپیماهای مسافربری، در ۳۰ بهمن ۱۳۹۸ (۱۹ فوریه ۲۰۲۰) از پکن به تهران پرواز داشت. در حالی که ماهان مدعی بود این هواپیما فقط بار از چین به ایران حمل کرده است، خدمه شرکت سامان در حال تمیز کردن صندلی‌های مسافران، توالت‌ها و آشپزخانه هواپیما دیده شدند، که خود سندی بود دال بر حمل مسافر با این هواپیما.

منافع پروازهای ماهان به چین برای مدیران این شرکت

بزرگ‌ترین ضربه مالی به شرکت هواپیمایی ماهان در سال‌های اخیر، ممانعت عربستان سعودی از پروازهای حج این شرکت بود. پس از آن نیز به دنبال فشارهای دولت آمریکا به کشورهای اروپایی، پروازهای شرکت هواپیمایی ماهان به برخی مقصدهای اروپایی مانند شهرهای ایتالیا و آلمان، در سال ۲۰۱۹ متوقف و در نهایت، به یک پرواز هفتگی به بارسلون در اسپانیا محدود شد.

شرکت هواپیمایی ماهان ۱۲ فروند هواپیمای پهن‌پیکر و برد بلند ایرباس اِی۳۴۰ در سه سری ۳۱۱، ۳۱۳ ایکس و ۶۴۲ دارد که برای پروازهای بین‌المللی، به‌خصوص به چین، استفاده می‌شوند. هواپیمایی که در این تصویر مشاهده می‌شود یک فروند ایرباس اِی۳۴۰-۳۱۱ با شناسه ثبت کشوری EP-MMA است که در حال حاضر، به بانکوک، استانبول، دبی، مسکو و بارسلون پرواز دارد

بنابراین، مدیران شرکت هواپیمایی ماهان تصمیم گرفتند بیش از پیش به بازار‌های آسیایی وارد شوند و با توجه به سوبسید بالایی که دولت ایران برای سوخت به شرکت‌های هواپیمایی مسافربری پرداخت می‌کند، با قیمت بسیار کمتر از سایر شرکت‌های هواپیمایی خاورمیانه مانند اتحاد، امارات و قطر به مسافران چینی بلیت بفروشند، مسافرانی که از مسیر خاورمیانه به مقصدهای اروپایی پرواز می‌کنند. این امر سبب شد تا شرکت هواپیمایی ماهان به بازار سودآور ترانزیت مسافران چینی وارد شود و ضررهای ناشی از قطع پروازهای حج و همچنین پروازهای اروپایی‌اش را جبران کند. 

با وجود قطع اغلب پروازهای شرکت‌های هواپیمایی بین‌المللی به چین در ماه فوریه، زمانی که هیچ شرکت هوایی غیرآسیایی به چین پروازی نداشت، شرکت هواپیمایی ماهان به تنها شرکت هواپیمایی خاورمیانه‌ای در جهان تبدیل شد که هم‌زمان با شیوع گسترده ویروس جدید کرونا، پروازهایش به آن کشور را ادامه داد. این پروازها در کنار حمل مسافران ترانزیت چینی به آن کشور، در مسیر بازگشت، امکان حمل ارزان و سریع قطعات خودروهای «لیفان» و «جک» تولیدی شرکت کرمان موتور را از فراهم می‌کرد که به موسسه خیریه مولی‌الموحدین (صاحب ۱۰۰ درصد سهام شرکت هواپیمایی ماهان و متعلق به حسین مرعشی، استاندار سابق کرمان) و سازمان عمران کرمان (وابسته به سپاه پاسداران) تعلق دارد. هرچند، در یک بازه زمانی در بهمن‌ماه امکان ترخیص این قطعات وجود نداشت و هواپیماهای ماهان که به چین پرواز می‌کردند، فقط اجازه حمل بارهای مسافران را در مسیر رفت و برگشت داشتند.

شرکت هواپیمایی ماهان بارها هواپیماهای باربری ایلیوشین ۷۶تی دی شرکت هواپیمایی پویا (متعلق به نیروی هوافضای سپاه پاسداران) را برای حمل بار از چین به ایران، چارتر کرده بود. اما در روزهای اخیر، شرکت هواپیمایی ماهان چنین کاری نکرد و در عوض، حمل بار، آن هم به‌صورت محدود، با ایرباس‌های اِی۳۴۰ مسافربری ماهان انجام شد

جان پرسنل شرکت ماهان فدای منافع مالی مدیران

در روزهای اخیر، شرکت هواپیمایی ماهان در فضای مجازی و به‌خصوص کانال تلگرامی‌اش چندین مرتبه، تصاویری منتشر کرده است که نشان می‌دهد خدمه‌اش در پروازها به چین از لباس‌های کاملا ایزوله استفاده می‌کنند، مساله‌ای که با واقعیت به‌شدت مغایرت داشته و دارد.

دو نفر از سرمهمانداران شرکت هواپیمایی ماهان که در پروازهای این شرکت به چین حضور داشته‌اند، می‌گویند خدمه هواپیما، به‌خصوص مهمانداران، از استفاده از ماسک و دستکش منع شده بودند و پس از اعتراض‌های فراوان، از هفته نخست اسفند‌ماه، به آن‌ها فقط اجازه استفاده از دستکش داده شد. 

در هفته آخر بهمن ۱۳۹۸، پس از فرود یکی از هواپیماهای شرکت هواپیمایی ماهان در فرودگاه بین‌المللی دبی، پرسنل بهداشتی فرودگاه دمای بدن مسافران و سپس، خدمه هواپیما را بررسی کردند که متعاقب آن مشخص شد یکی از مهمانداران و ۱۳ نفر از مسافران علائم ابتلا به ویروس جدید کرونا را دارند و پس از آزمایش تشخیصی در بیمارستان، مشخص شد که همگی به کرونا مبتلا شده‌اند. مهماندار یاد‌شده در روزهای پیش از پرواز به دبی، به چین پرواز داشت و بر‌خلاف ادعای مسئولان این شرکت هواپیمایی مبنی بر قرنطینه ۱۴ روزه خدمه پروازها به چین، هرگز قرنطینه نشده بود.

در ۱۵ بهمن ۱۳۹۸، ایرباس اِی۳۱۰-۳۰۴ شرکت هواپیمایی ماهان با شناسه کشوری EP-MNX گروهی از دانشجویان ایرانی را از ووهان به تهران منتقل کرد. به گفته یکی از پرسنل شرکت هواپیمایی ماهان، مهمانداران این هواپیما با توجه به این‌که دانشجویان انتقالی به ایران تب و سایر علایم بیماری کرونا را نداشتند، به قرنطینه فرستاده نشدند و به مسافران ایرانی پروازهای دمشق و نجف خدمات دادند و شماری را نیز بیمار کردند. همچنین، این هواپیما بدون ضد‌عفونی مناسب، پس از بازگشت از ووهان، در پروازهای داخلی به مقصد‌های بندرعباس و عسلویه استفاده شد!

بنا بر بررسی‌های نگارنده این یادداشت، در بهمن‌ماه از حدود ۵۰۰ نفر از پرسنل شرکت هواپیمایی ماهان و شرکت خدمات فرودگاهی سامان آزمایش تشخیصی ابتلا به کرونا گرفته شد که نتیجه آزمایش بیش از ۱۰۰ نفر مثبت بود. در این میان، محمد ايرانی، از كاركنان سابق ماهان و كارمند شركت خدمات فرودگاهی سامان که از شركت‌های زير‌مجموعه ماهان است و در رمپ فرودگاه كرمان مشغول به کار بود، به‌علت ابتلا به کرونا در ۲۱ اسفند‌ماه جان خود را از دست داد. همسر او نیز به‌علت ابتلا به کرونا در بیمارستان بستری است.

همچنین به‌علت اهمال در قرنطینه خدمه پروازها به چین در بهمن‌ماه و هفته نخست اسفند، بسیاری از آن‌ها اعضای خانواده و سایر پرسنل شرکت ماهان و همچنین مسافران را آلوده‌ کرده‌اند و به این ترتیب، روند گسترش ویروس در کشور را تسریع کردند. در ۲۸ اسفند نیز یکی از خلبانان ایرباس اِی۳۴۰ به نام اصغر لران که در پروازهایش به چین به ویروس جدید کرونا آلوده شده بود، جانش را از دست داد.

در گفت‌وگوی نگارنده با چندین نفر از کارکنان شرکت هواپیمایی ماهان، مشخص شد که به‌علت نارضایتی خلبانان و مهمانداران از پرواز به چین، شرکت با وعده پاداش نقدی، موفق شده است شماری از آن‌ها را به حضور در این پروازها راضی کند؛ اما در نهایت، فقط ۱۰۰۰ دلار اضافه‌حقوق ماهانه خلبانانی که به چین پرواز می‌کنند پرداخت شده و مهمانداران از پاداش وعده‌داده‌شده بی‌بهره مانده‌اند.

ترس مسئولان ماهان از افشای خبر ابتلای پرسنل به کرونا

به‌دنبال افشاگری مهمانداران شرکت هواپیمایی ماهان در فضای مجازی و همچنین مصاحبه آن‌ها با روزنامه‌های داخلی مانند شرق، مدیرعامل این شرکت، حمید عرب‌نژاد، حمیدرضا خاندانی، مدیر‌کل حراست شرکت هواپیمایی ماهان، را برکنار کرد و یکی از کارکنان این شرکت به نام غلام‌رضا شمس نورائی به این سمت منصوب شد.

در ۲۰ اسفند ۱۳۹۸، به درخواست حمید عرب‌نژاد، مدیر‌کل ماهان، نورائی بندی مبنی‌بر محرمانگی به قرارداد پرسنل شرکت هواپیمایی ماهان افزود تا از افشای اطلاعات شرکت ماهان به رسانه‌ها جلوگیری کنند. 

ترس و نگرانی هیات مدیره شرکت هواپیمایی ماهان، به‌خصوص شخص حمید عرب‌نژاد، از افشای اطلاعات مبنی بر شیوع ویروس کرونا از طریق ماهان، مرگ پرسنل و خدمه پروازی در اثر آلودگی به این ویروس و همچنین، خبر پروازهای ترانزیت مسافران چینی سبب شده است تا حراست ماهان قرارداد امنیتی تهیه کند که پرسنل را موظف کند تا اطلاعات را محرمانه حفظ و از صحبت با رسانه‌ها خودداری کنند (نمونه‌ای از این قرارداد برای نویسنده این مطلب ارسال شده است)

بنابر تخمین‌ مسئولان سازمان بهداشت جهانی، بیماری کووید-۱۹، تاکنون رقمی حدود ۵ برابر آمار رسمی اعلام شده، یعنی بیش از ۹۰ هزار نفر از مردم ایران را آلوده کرده و باعث مرگ دست‌کم ۵ هزار نفر از آن‌ها شده است. نقش شرکت هواپیمایی ماهان در ورود و ایجاد همه‌گیری ویروس جدید کرونا در کشور انکارناپذیر است. با وجود این، مسئولان ماهان با تحت فشار قرار دادن کارمندان این شرکت و همچنین تهدید رسانه‌ها و خبرنگاران به شکایت، سعی در سرپوش گذاشتن بر ماجرا دارند. بنابر اطلاعاتی که به‌دست نگارنده رسیده، حتی امیرحسین رستمی، بازیگر سینما و تلویزیون که در روزهای گذشته به‌عنوان مهمان در برنامه زنده تلویزیونی فرمول‌یک از نقش شرکت ماهان در ورود ویروس به ایران سخن گفته بود، مورد تهدید قرار گرفته است.

ذکر این نکته لازم است مسئولان سازمان هواپیمایی کشوری هم، که خود باید مانع پروازهای مسافری به چین باشند، از گزند تهدیدهای شرکت هواپیمایی ماهان در امان نبوده‌اند و در صورت اعتراض، امکان اخراج و برکناری‌شان وجود دارد. به گفته یکی از مسئولان سابق سازمان هواپیمایی کشوری، حتی علی عابدزاده، رییس سازمان هواپیمایی کشوری، با حمایت حمید عرب‌نژاد، مدیرعامل ماهان، به این سمت رسیده است و حمایت متقابل عرب‌نژاد از عابدزاده، یکی از دلایل اصلی بی‌میلی سازمان هواپیمایی کشوری به نظارت جدی بر پروازهای مسافری ماهان به چین است.