محمدابراهیم طاهریان، نماینده‌ ویژه‌ ایران در امور افغانستان، هفته گذشته به کابل سفر کرد. او در این سفر، با حامد کرزی، رییس‌جمهوری پیشین، عبدالله عبدالله، نامزد معترض انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۹،‌ صلاح‌الدین ربانی، وزیر خارجه‌ پیشین،‌ مقام‌های بلندپایه دولتی و دیگر سیاستمدارانی که نبض اصلی سیاست را در کابل به دست دارند، ملاقات کرده است.

گفت‌و‌گوهای طاهریان با مقام‌های دولتی و سیاستمداران افغانستان هم‌زمان است با جدی شدن گفت‌و‌گوهای ارگ با گروه سیاسی عبدالله. گزارش‌ها حاکی از آن است که محمداشرف‌ غنی به توافق با عبدالله عبدالله، رییس‌ اجراییه‌ قبلی و نامزد معترض انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۹، نزدیک شده است. گفته می‌شود که در دسته‌ سیاسی عبدالله هنوز اختلاف‌های جدی در مورد نحوه‌ توافق احتمالی با ارگ وجود دارد. برخی متحدان سیاسی عبدالله از جمله صلاح‌الدین ربانی، وزیر خارجه‌ پیشین، خواستار حفظ ریاست اجراییه در حکومت آینده و تعهد روشن رییس‌جمهوری، محمد‌اشرف غنی، برای ایجاد جایگاه نخست‌وزیری در قانون اساسی است. غنی اما با ابقای ریاست اجراییه موافق نیست. او پس از مراسم تحلیف، در فرمانی، ریاست اجراییه را که در حکومت وحدت ملی، عبدالله عبدالله آن را رهبری می‌کرد،‌ از تشکیلات دولت حذف کرد.

سوال مهم این است که آیا محمد‌ابراهیم طاهریان، نماینده‌ ویژه‌ ایران در امور افغانستان، در گفت‌و‌گوهای میان غنی و عبدالله نقشی ایفا کرده است؟ آیا او آمده است تا بین غنی و عبدالله میانجی‌گری کند؟ طاهریان به کابل آمده است تا ماموریت ناموفق مایک پمپئو، وزیر خارجه‌ ایالات متحده آمریکا، را جبران کند؟ وزیر خارجه‌ ایالات متحده آمریکا ماه گذشته به کابل آمد و از محمداشرف‌ غنی و عبدالله عبدالله خواست هر‌چه زودتر روی تشکیل حکومتی همه‌شمول توافق کنند تا زمینه برای گفت‌و‌گو با طالبان و دستیابی به راه‌حلی سیاسی برای پایان جنگ افغانستان فراهم شود. با وساطت وزیر خارجه‌ آمریکا، عبدالله و غنی در کاخ ریاست جمهوری افغانستان رو‌در‌رو نشستند و گفت‌و‌گو کردند،‌ ولی این گفت‌‌و‌گو نتیجه نداد. غنی و عبدالله نتوانستند روی چگونگی تشکیل حکومتی با قاعده‌ وسیع سیاسی توافق کنند. مایک پمپئو از ناکامی دو رهبر افغان در رسیدن به توافق ابراز تاسف کرد و واشینگتن در واکنش به این ناکامی، یک میلیارد دلار از کمک‌های ایالات متحده آمریکا به افغانستان را به حالت تعلیق در‌آورد.

هنوز به‌درستی روشن نیست محمد‌ابراهیم طاهریان به‌‌طور مشخص در مورد چه مسائلی با سیاستمداران افغان بحث کرده است. در اعلامیه‌های رسمی، به موارد بسیار کلی اشاره شده است، ولی با توجه به اهداف مهم سیاست ایران در قبال افغانستان، می‌توان حدس زد که حضور طاهریان در کابل به گفت‌و‌گوهای غنی و عبدالله و موضوع دستیابی به راه‌حلی سیاسی برای پایان جنگ افغانستان ربط دارد. از لحاظ تاریخی، یکی از اهداف مهم سیاست ایران در مورد افغانستان، جلوگیری از تقویت نفوذ گروه‌های اسلام‌گرای سنی در این کشور بوده است. تهران تقویت نفوذ گروه‌های اسلام‌گرای سنی‌مذهب در قلمرو افغانستان را برای منافع امنیتی جمهوری اسلامی مضر می‌داند. تهران بر این باور است که قدرت‌گیری بیشتر گروه‌های اسلام‌گرای سنی‌مذهب در افغانستان،‌ نیروهای شیعه‌مذهب افغان را به حاشیه می‌راند و در مناطق سنی‌نشین ایران دردسر امنیتی به‌وجود می‌آورد.

در سال ۱۹۸۹ و اوایل دهه‌ ۱۹۹۰ هم نگرانی تهران از همین ناحیه بود. ایران در دهه‌ ۱۹۸۰، از چریک‌های موسوم به «مجاهدین»، که علیه نیروهای شوروی در افغانستان می‌جنگیدند، پشتیبانی می‌کرد. در آن زمان،‌ پاکستان، آمریکا، عربستان سعودی،‌ چین و کشورهای اروپایی هم از نیروهای ضد‌شوروی در افغانستان حمایت می‌کردند. ولی اسناد نشان می‌دهد که پس از خروج نیروهای شوروی از افغانستان در سال ۱۹۸۹، سیاست ایران در قبال افغانستان با چرخشی خاموش و اعلام‌نشده تغییر کرد. با خروج نیروهای شوروی، ایران که سقوط محمد نجیب‌الله را به نفع خود نمی‌دانست، از سال ۱۹۸۹، روابط نزدیکی با حکومت نجیب‌الله در کابل برقرار کرد. در آن زمان، تهران ظاهرا به این نتیجه رسیده بود که اگر نیروهای اسلام‌گرای سنی‌مذهب موفق به سرنگونی حکومت نجیب‌الله شوند،‌ به شیعه‌ها سهمی از حکومت نمی‌دهند و از عناصر سنی‌مذهب ایرانی در برابر حکومت شیعی ایران حمایت می‌کنند. قبل از خروج نیروهای شوروی از افغانستان، گروه‌های مجاهدین در پاکستان حکومت در تبعید تشکیل دادند. در آن حکومت، هیچ سهمی به گروه‌های شیعه‌ افغان داده نشد و این امر به نگرانی تهران افزود.

جالب است که در فاصله سال‌های ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱، محمدابراهیم طاهریان کاردار سفارت ایران در کابل بود. اسناد وزارت خارجه‌ افغانستان نشان می‌دهد که آن زمان، طاهریان با محمد عبدالوکیل، وزیر خارجه‌ دولت نجیب‌الله، گفت‌و‌گوهای مفصل داشت و تلاش می‌کرد بین کابل و تهران اعتماد‌سازی کند. در سال ۱۹۹۰، هواپیمای حامل نجیب‌الله در بازگشت از سفری اروپایی،‌ توقفی محرمانه در مشهد داشت. در فرودگاه مشهد، نجیب‌الله با شماری از مقام‌های ایرانی گفت‌و‌گو کرد. او در این گفت‌و‌گوها، تهران را تشویق کرده بود تا گروه‌های شیعه‌مذهب افغان را که آن زمان در ایران به‌سر می‌بردند،‌ به مذاکره با او ترغیب کند. ولی پس از ناکامی کودتای اوت ۱۹۹۱ در مسکو و موافقت گورباچف، آخرین زمامدار شوروی، با توقف کمک‌های اتحاد جماهیر شوروی به کابل، در سپتامبر همان سال، نفس‌های حکومت نجیب‌الله به شمارش افتاد. روشن بود که ایران نمی‌توانست حکومت نجیب‌الله را از خطر سقوط نجات دهد.

به نظر می‌رسد تهران امروز هم همان نگرانی را دارد. ایران به این نتیجه رسیده است که قدرت‌گیری بیشتر طالبان در افغانستان به زیان منافع امنیتی‌اش است. تهران پس از کلیدن خوردن شورش مجدد طالبان در سال ۲۰۰۴، تماس‌هایش با این گروه را افزایش داد. هدف ایران در آغاز این بود که از طریق حمایت محدود از طالبان، به نیروهای آمریکایی در افغانستان فشار وارد کند. در سال‌های اخیر، روابط ایران با گروه طالبان گسترده‌تر شد. گفته می‌شد که ایران با هدف تضعیف گروه داعش، سطح روابط و کمک‌هایش به طالبان را افزایش داده بود. این امر روابط ایران و حکومت محمداشرف‌ غنی را دچار مشکل کرد. ولی به نظر می‌رسد که با امضای موافقت‌نامه‌ پایان جنگ بین طالبان و آمریکا در ۲۹ فوریه سال جاری میلادی،‌ ایران به این نتیجه رسیده است که قدرت‌گیری بیشتر طالبان در آینده‌، به ضرر منافع امنیتی ایران است.

در روزهای اخیر، نوار صوتی سخنان ضد‌شیعی یکی از رهبران طالبان در رسانه‌های اجتماعی پخش شد. این نوار صوتی منسوب به ملا‌فاضل، یکی از رهبران طالبان، است که اکنون، در قطر به سر می‌برد. طالبان پس از آن، نوار ویدیویی چند جنگجوی شیعه‌مذهب طالبان را که گفته می‌شود در شمال افغانستان فعالیت دارند، پخش کرد. ‌ولی به نظر نمی‌رسد که این اقدام طالبان نگرانی تهران را رفع کند. ایران حتما درک کرده است که ادامه‌ اختلاف‌های سیاسی در کابل، دولت افغانستان را بیشتر تضعیف می‌کند و موجب قدرت‌گیری بیشتر طالبان می‌شود.

شاید به همین دلیل است که طاهریان سعی دارد دسته‌های سیاسی غنی و عبدالله را به هم نزدیک کند. چهل سال جنگ، نفوذ نا‌متعارف تهران در مناسبات قدرت افغانستان را افزایش داده است. بیشتر سیاستمدارانی که در اردوگاه سیاسی عبدالله حضور دارند، در دوران جنگ با شوروی و سال‌های حاکمیت طالبان،‌ از حمایت ایران برخوردار بودند. طاهریان حتما از این نفوذ استفاده می‌کند تا اختلاف‌های درون‌گروهی در دسته‌ سیاسی عبدالله کاهش یابد. طاهریان با زلمی خلیل‌زاد، نماینده‌ ویژه‌ آمریکا برای صلح افغانستان، هم آشنایی دارد. خلیل‌زاد در کتاب خاطراتش، در مورد گفت‌و‌گوهایش با طاهریان در سال ۲۰۰۱ به‌تفصیل سخن گفته است. بعید نیست که امروز هم پیام‌های محرمانه‌ای بین خلیل‌زاد و طاهریان رد‌و‌بدل شده باشد.