اخراج جان بولتون، مشاور امنیتی دونالد ترامپ، از سمتش هر‌چند موجب خوشحالی مخالفان سیاست‌های جنگ‌طلبانه‌اش در داخل و خارج از ایالات متحده آمریکا شده است، در عین حال مهم‌ترین چالشِ دونالد ترامپ در سیاست خارجی‌اش، به‌خصوص پیش از انتخابات ۲۰۲۰ در ایالات متحده آمریکاست.

اما به نظر می‌رسد مهم‌ترین دلیلی که ترامپ را به اتخاذ چنین تصمیمی ترغیب کرده است، سیاست‌های خصمانه و ناکامی سیاسی بولتون، به‌ویژه در قبال ایران و افغانستان، بوده است. ترامپ با تصمیم غافلگیرانه‌اش درباره بولتون، آن هم یک سال مانده به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، نشان داد که به دنبال روزنه‌ای برای تقویت سیاست خارجی‌اش، به‌ویژه در قبال کشورهای فوق الذکر، است.

دونالد ترامپ در توییتی که در مورد برکناری جان بولتون منتشر کرده، به‌صراحت به اختلاف‌نظرهای متعددش با بولتون نیز اشاره کرده است. بعد از شروع به کار بولتون در جایگاه مشاور امنیت ملی کاخ سفید، دونالد ترامپ از پذیرش بسیاری از توصیه‌های خصمانه بولتون، به‌خصوص در قبال ایران، ونزوئلا و اخیرا درباره مذاکرات صلح با افغانستان، خودداری کرده است.

جان بولتون، که محرک ترامپ در خروج از توافق‌نامه هسته‌ای برجام و اعمال تحریم‌های اولیه و ثانویه علیه ایران بود، در به ثمر رساندن سیاست تغییر رژیم در ایران نیز ناموفق بود. تمایل دونالد ترامپ به دیدار با حسن روحانی در نشست امسال مجمع عمومی سازمان ملل یکی دیگر از نشانه‌های شکست سیاست‌های سختگیرانه بولتون است که همواره با نام بردن از ایران به‌عنوان تهدیدی جهانی، به دنبال منزوی کردن ایران بوده است. هرچند چنین دیداری، به‌زعم مخالفان ترامپ، نشانه ضعف در سیاست خارجی اوست، حقیقت امر این است که تحقق چنین امری می‌تواند به یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دونالد ترامپ، به‌خصوص قبل از برگزاری انتخابات سال آینده، تبدیل شود.

ازسوی دیگر، تلاش برای تغییر رژیم در ونزوئلا از طریق ترویج دو‌دستگی، زمینه‌سازی برای رکود اقتصادی و در نهایت کودتای ناموفق در این کشور به توصیه بولتون، تحقیر و سرافکندگی دولت ترامپ را در پی داشت.

در کنار مسائل فوق، توافق صلح ایالات متحده آمریکا با طالبان، که به هم خوردن آن در هفته گذشته پیش‌بینی‌نشده بود، و می‌توانست به طولانی‌ترین جنگ تاریخ ایالات متحده آمریکا پایان دهد از دیگر مسائل مهمی است که جان بولتون پیش‌تر مخالفت شدید خود را با آن ابراز کرده بود. بولتون همواره در‌صدد خرابکاری و مسدود کردن مسیر مذاکرات صلح با رهبران طالبان بوده است.

مهم‌تر از آن، بولتون مخالفتش با نزدیکی ترامپ به روسیه را نیز بارها علنی کرده است. مشخص است ترامپ از ابتدای امر در جریان هر یک از مسائل فوق و رویکرد کاملا متفاوت جان بولتون درباره سیاست خارجی دولتش بوده و در توییت اخیر خود نیز بدان اشاره کرده است.

بر این اساس، اخراج جان بولتون از کاخ سفید، برای کشورهایی مثل روسیه و ونزوئلا نوید‌بخش امیدهای تازه است. چند روز پیش، ترامپ بر‌خلاف نظر بولتون، اعلام کرد شرکت نفت روسیه را به دلیل انجام معامله‌های نفتی با ونزوئلا تحریم نخواهد خواهد کرد. اما با وجود این، تعدیل سیاست ترامپ در قبال روسیه و ونزوئلا و علاقه‌مندی‌اش به دیدار با حسن روحانی را نمی‌توان نشانه تعدیل سیاستش در قبال ایران، به‌خصوص در زمینه تعلیق تحریم‌های اقتصادی، قلمداد کرد.

درباره توافق صلح با طالبان، ذکر این نکته ضروری است که فشارهای داخلی بر ترامپ برای خودداری از توافق با رهبران طالبان همچنان ادامه دارد. اما دیدار اضطراری رییس ستاد فرماندهی ایالات متحده با همتای پاکستانی‌اش بلافاصله پس از انصراف ترامپ از گفت‌و‌گو با رهبران طالبان، نشان داد که هر‌گونه اقدام مثبت در این زمینه با محدودیت‌هایی همراه خواهد بود. اما این به معنای منتفی بودن مذاکرات صلح ایالات متحده آمریکا با طالبان نیست و به نظر می‌رسد این مساله از برنامه‌های روی میز دولت ترامپ باشد؛ کما این‌که مایک پومپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا، اخیرا گفته است در صورتی‌که طالبان به خشونت پایان بدهد، دولت آمریکا آماده انجام مذاکرات صلح است.

با در نظر گرفتن هر یک از موارد فوق، اخراج بولتون را به خودی خود شاید بتوان موفقیتی برای ترامپ در سیاست خارجی‌اش تلقی کرد، که در عین حال استقبال شدید مخالفان بولتون را نیز در پی داشته است. اما این تغییر در ساختار دولت ایالات متحده آمریکا هر‌چند نمی‌تواند نوید‌بخش تغییر اساسی و نرمش در سیاست‌های کلی دولت ترامپ باشد، اخراج مشاور امنیت ملی کاخ سفید به دلیل سیاست‌های خصمانه و سختگیرانه‌اش می‌تواند فرصت‌های استراتژیک ویژه‌ای برای کشورهایی مثل ایران، روسیه، افغانستان و ونزوئلا فراهم کند که همواره زیر تیغ سیاست‌های خصمانه بولتون بوده‌اند.

اما در هر صورت، فقط جانشین جان بولتون در کابینه دونالد ترامپ و رویکرد اوست که گویای میزان تغییر در سیاست خارجی دولت ترامپ، به‌خصوص در قبال ایران، خواهد بود.