خبر آزار و اذیت جنسی سه کودک دختر در مدت زمان کوتاهی با واکنش‌های شدید مردمی وبرخی مسئولان روبرو شد. آتنای هفت‌ساله که پس از ربوده شدن و آزار و اذیت جنسی توسط یک مرد مغازه‌دار، جان خود را از دست، کیمیا کودکی که بارها توسط ناپدری خود مورد تجاوز قرار گرفته و برای درمان به بهزیستی سپرده شد و دختربچه‌ای که توسط پدربزرگش مورد تجاوز قرار گرفت،  از اخبار تلخ هفته‌ گذشته بود.

سازمان بهزیستی کشور، در سال ۱۳۷۸ با راه اندازی اورژانس اجتماعی( تلفن ۱۲۳) و مراکز بحران و مراکز سیار مشاوره یک راهکار اساسی پیش روی خانواده‌ها قرار داد. این مرکز از والدین کودکان و اطرافیان درخواست کرد در صورت مشاهده موارد مشکوک کودک آزاری، موضوع را به کارشناسان سازمان بهزیستی اطلاع دهند.

بر اساس آماری که احمد خاکی٬ معاون امور اجتماعی بهزیستی استان تهران اعلام کرده، از مجموع ۳۰۰ هزار تماس تلفنی با اورژانس تهران در یک سال گذشته،‌ بیش از دو هزار و ۶۰۰ مورد آن مربوط به کودک‌آزاری بوده است. همچنین طبق گفته حسین اسد بیگی،‌ رییس اورژانس اجتماعی کشور، کودک آزاری ازجمله فوریت‌های اجتماعی است که آمار ۲۶هزار و ۵۰۰ مورد را در سال ۹۵ به نام خود ثبت کرده است. از این تعداد دو هزار و ۷۰۰ نفر به مراکز ثابت مداخله در بحران مراجعه کردند، بیش از ۱۰ هزار مورد خدمات سیار بوده است و ۱۳ هزار و ۷۰۰ مورد  درخصوص آزار و اذیت کودکان با این مرکز تماس تلفنی صورت گرفته است.

تجاوز و آزار و اذیت جنسی کودکان مهمترین بخشی است که نه تنها اورژانس اجتماعی و کارشناسان این حوزه نسبت به آن حساس هستند بلکه مردم عادی نیز با شنیدن چنین اخباری نسبت به آن  واکنش نشان داده و ابراز نگرانی می‌کنند چرا که این اتفاق در بیشتر مواقع از سوی اطرافیان، آشنایان و بستگان نزدیک رخ می‌دهد.

• یک فرد بیمار جنسی،‌ کودکان را چگونه انتخاب می‌کند؟

فرشته نجاتیان، مشاور در امورخانواده و خشونت خانگی در گفت‌وگویی با «ایران‌اینترنشنال» به زوایای پنهان و دلایل تجاوز نزدیکان به کودکان پرداخته است. او در پاسخ به این پرسش که  فکر و انگیزه تجاوز در ذهن یک آشنا چه هنگام جرقه می‌زند؟  گفت: «در پروسه‌ی آماده‌سازی، فرد مجرم پس از آشنایی با بزرگان کودک و خود کودک و جلب اعتماد آنان، کوشش می‌کند تا حد و مرزهای کودک را بداند و این که تا چه اندازه این کودک بر چنین مسائلی آشنایی و آگاهی دارد و چگونه خود را حفظ می‌کند. در این بخش، شخص خلاف‌کار مثلا به تعریف جوک‌های کمی بودار (سکسی) می‌پردازد، به عناوین مختلف به اعضای متفاوت بدن کودک دست می‌زند، پشت او را ماساژ می‌دهد و بر اساس واکنش‌های کودک متوجه می‌شود که در کجای کار است. »

نجاتیان در ادامه توضیح داد: « این نوع رفتارهای غیرمعنادار و مثلا غیرسکسی به آرامی تبدیل به رفتارهای معنادار ولی بدون غرض تبدیل به دست زدن «اتفاقی» به اعضای جنسی کودک می‌شود. این رفتارها اغلب در حین بازی‌ و ورزش صورت می‌گیرند و از این رو کودک هنوز نمی‌تواند قصد مشخصی در پشت این دست‌خوردن‌ها ببیند. این رفتارها تا مدتی ادامه می‌یابد و در نتیجه ذهن کودک سردرگم می‌شود و نمی‌تواند مرز دقیقی بین رفتارهای دوستانه و غیردوستانه ببیند و حتی خیلی اوقات متوجه نمی‌شوند که رفتارهای به ظاهرا دوستانه بیشتر و بیشتر به برخوردهای جنسی تبدیل شده‌اند. در ادامه‌ی این قسمت، معمولا کار به آزار و اذیت جنسی چه در شکل دست زدن و چه در شکل تجاوز می‌کشد. شخص سوء استفاده‌کننده که آشنایی دقیقی با محیط زندگی کودک دارد در پروسه‌ی آماده‌سازی وی را به جایی رسانده که از لحاظ عاطفی به این شخص متکی باشد. سوء استفاده‌ی جنسی ملایم شاید در ابتدا آن اندازه جدی و خطرناک برای کودک به نظر نیاید و نخواهد که لو دادن این مساله شخصی را که از لحاظ عاطفی متکی است را از خود براند. در این قسمت، شخص مجرم تلاش می‌کند که کودک، خود را به نوعی یک شریک جرم بداند تا احتمال لو دادن مساله پایین باشد و این روند مجرمانه تا مدت‌ها ادامه می‌یابد.»

• چرا خانواده‌ها دیر متوجه سوءاستفاده می‌شوند

نجاتیان درباره این‌که چرا افراد نزدیک به کودکی که مورد سوءاستفاده قرار گرفته،  متوجه این مورد نبوده‌ و این آزار جنسی تا مدت‌ها ادامه دارد، می‌گوید: « یکی از دلایل می‌تواند به برنامه‌ریزی طولانی‌مدت و تدریجی شخص سوء استفاده‌کننده مربوط باشد. این پروسه که «آماد‌ه‌سازی» نامیده می‌شود روندی آهسته و تدریجی در جلب اعتماد کودک و راحت بودن او با شخص سوءاستفاده‌کننده است. این افراد معمولا شیوه‌های مختلفی انتخاب می‌کنند و آشنایی نزدیک با والدین و بزرگ‌ترهای کودک مورد نظر یکی از این روش‌هاست. پروسه‌ی آماده‌سازی می‌تواند مدت‌ها طول بکشد و شخص سوء استفاده‌کننده رفتارهای دوستانه‌ای اتخاذ می‌کند که هیچگاه سوال‌برانگیز نباشند و در عین حال ارتباط مابین وی و کودک را نزدیک‌تر سازد. گاها این نوع رفتارها بر خوبی آن شخص با کودکان ترجمه می‌شود در حالی که این نوع رفتارها بخشی از پروسه‌ی سوء استفاده می‌باشد و هدف از بین بردن هر گونه تردید بزرگ‌سالان و حتی خود کودکان در قصد سوء استفاده‌کنندگان است.»

• چرا یک کودک مستعد  آماده‌سازی برای سوء استفاده‌ی جنسی می‌شود؟

این مشاور درامور خانواده، در پاسخ به این سوال می‌گوید: «دلایل زیادی می‌توان یافت ولی در کل یک کودک فقط یک کودک است و طبعا آمادگی برخورد با این نوع آماده‌سازی‌های از پیش طراحی‌شده و حرفه‌ای را ندارد. یک کودک، مانند هر انسان دیگری، نیازمند عواطف انسانی است و مورد توجه بودن نیز یکی از این نیازهاست. این کودک از جنبه‌ی اجتماعی و عاطفی هنوز در حال رشد است و می‌تواند به آسانی سردرگم شده و تحت کنترل قرارگیرد. بخشی، ایراد در آموزه‌های بزرگ‌سالان است که یک خردسال باید از بزرگ‌سالان شنوایی داشته باشد و به آن‌ها احترام بگذارد. کودکان هنوز درکی از تمایلات جنسی ندارند و از این رو اغلب متوجه قصد بزرگ‌سالان نمی‌شوند و این قضیه در مورد نوجوانان بیشتر است چرا که خود را آگاه به این موضوعات می‌دانند و در عین حال به حکم سن و سال و حس کنجکاوی و مخالفت با والدین بیشتر در معرض خطر هستند.»

• رفتار نزدیکان را زیر نظر داشته باشید

نجاتیان درباره این‌که چگونه می‌توان در بزرگسالان نزدیک به کودک رفتارهای بیمارگونه جنسی آن‌ها را تشخیص داد؟ تصریح کرد: « بخشی از علایمی که در بزرگ‌سالان نزدیک دیده می‌شود به خودی خود مجرم بودن شخصی را نمی‌رساند ولی مشاهده‌ی بیشتر آنان در یک بزرگ‌سال می‌تواند سوال‌برانگیز باشد و موجب دقت‌کردن):

* به شدت به کودک علاقمند است.
* به کرار به انواع مختلف می‌خواهد با کودکان تنها باشد.
* به بهانه‌های مختلف، کمک‌ها و هدایای ویژه می‌دهد (مثلا داوطلب مراقبت از کودکان می‌شود، داوطلب بردن کودکان به مدرسه یا ورزشگاه و ... می‌شوند).
* با بزرگ‌سالان دوست می‌شود و آنگاه در حد و اندازه‌ی والدین به کودک علاقه نشان می‌دهد.
* در جمع کودکان فقط به یک کودک توجه دارد.
* دست به بهانه‌یابی می‌کند تا اوقات بیشتری خارج از محیط معمولی با کودکان داشته باشد. مثلا کار کردن روی یکی از درس‌های ضعیف کودک در اتاق وی یا تمرینات ورزشی دو نفره در محیطی خلوت و یا ارتباطات آنلاین بر سرمسائل درسی و غیره.

* بزرگ‌سال مورد نظر به اتاق کودک می‌رود زمانی که مشغول عوض کردن لباس است و یا سرزده به دستشویی می‌رود که کودک در آنجاست.
* طوری برنامه چیده می شود که کودک به تماشای تعویض لباس یا به دستشویی رفتن بزرگ‌سال بنشیند.
* دست زدن «اتفاقی» به اعضای جنسی کودک هنگام بازی (مثلا دکتربازی).
* به استخر یا حمام رفتن‌های مکرر با کودک
* بازی یا ورز‌ش‌های لمسی بیش از اندازه مانند کشتی با کودک
* تعریف جوک‌های سکسی به کودک
* دست انداختن کودک بر سر مسائلی مانند رشد سینه یا اعضای جنسی.
* به میان آوردن اطلاعات بسیار خصوصی و شخصی جنسی به اسم دادن اطلاعات و تجربه.
* نشان دادن عکس یا فیلم‌های بالای هیجده سال به کودک
* تکرار بیش‌از اندازه‌ی فعالیت‌هایی که به نوعی باید لخت شد مانند شنا یا ماساژ دادن.
 

• روی رفتارهای کودکان دقیق شوید

کودکان در بیشتر مواقع هنگامی که مورد سوءاستفاده جنسی قرار می‌گیرند سکوت می‌کنند، تشخیص رفتاری در بین آن‌ها چگونه قابل تشخیص است؟ نجاتیان در  پاسخ به این سوال گفت: « باید دررفتارهای کودکان دقت کرد. برای مثال، کودکانی که برای ساعات طولانی یا متعدد با بزرگ‌سال معینی وقت‌ می‌گذرانند. یا رفتارهای غیرمتعارف مانند عصبانیت، ناراحتی، ترس و غمگینی هنگام دیدار یک بزرگ‌سال از خود نشان می‌دهند و یا به بهانه‌های مختلف خواهان رفتن به منزل یک بزرگ‌سال دیگر می‌شوند که می‌تواند شامل شب خوابی در منزل هم باشد (برای مثال بزرگ‌سالان خویشاوند).»
فرشته نجاتیان درباره کودکان در معرض خطرمی‌گوید: « از لحاظ عاطفی بی‌ثبات هستند یا پیوند محکم عاطفی ندارند، از آموزش‌های جنسی در سطح خود بی‌خبر هستند و آگاهی کافی در چگونگی برخورد با مجرمان ندارند، بنا به دلایل خاصی همچون کند ذهن بودن یا از لحاظ جسمی مشکل داشتن بیشتر از دیگران آسیب‌پذیر هستند، در محیط خانوادگی مشکل‌دار بزرگ می‌شوند، به شدت محتاج توجه هستند،‌ از لحاظ گرایش جنسی دچار سردرگمی هستند.»

سوء استفاده‌ی جنسی از کودکان یک جرم پنهان محسوب می‌شود و از این رو آمارگیری دقیقی از آن در دست نیست.
از نظر آماری، بیشتر سوء استفاده‌کنندگان از پیش با کودکِ قربانی آشنا هستند و کودک به آنان اعتماد دارد: مانند برادر، پدر، پدر بزرگ، عمو، دایی، پسرعمو و دیگر خویشاوندان. دیگر موارد شامل «دوستان» خانوادگی، همسایگان، نگهدار بچه و معلم مدرسه و مربی ورزش و کسانی است که موقعیت مهمی در جامعه دارند. تخمین زده می‌شود که ۸ نفر از ۱۰ نفر کودک آزاردیده، سوءاستفاده‌کنندگان را می‌شناختند. این گروه از طبقات اجتماعی مختلف، گروه‌های نژادی و دینی متفاوت می‌توانند باشند و همچنین می‌توانند همجنس‌گرا یا غیرهمجنس‌گرا باشند. گر چه بیشتر سوء استفاده‌کنندگان مرد هستند ولی در زنان نیز این موارد مشاهده شده و همچنین برخی جوانان را نیز باید بدین لیست افزود.