در نگاه اول با یکدیگر متفاوت‌اند. اما با کمی درنگ، می‌توان شباهت‌های بسیاری بینشان پیدا کرد. به ارتباط ویروس کرونا و تغییر اقلیم در تارنماهای گوناگون و رسانه‌های اجتماعی‌ِ اغلب غیر‌فارسی‌زبان اشاره شده است، آن هم با رسم نمودار و شکل‌های رنگی. هدف عمده این کوشش‌ها و کاوش‌ها یافتن اثر یکی بر دیگری است، به‌عنوان مثال افزایش یا کاهش گاز دی‌اکسید کربن به‌دلیل شیوع بیماری کووید‌ـ‌۱۹. نگاهی دقیق‌تر به هر دو، زوایای تاریکی از برخورد انسان امروز با ناشناخته‌ها را روشن می‌کند. با مقایسه آنچه تاکنون درباره این دو منتشر شده است، شاید بتوان سره را از ناسره تشخیص داد و شناخت بهتری از هر دو پدیده به دست آورد. 

مقایسه: تغییر اقلیم و ویروس کرونا هر دو خطری بزرگ برای جهان محسوب می‌شوند که دست‌‌کم گرفته شده‌اند.

راستی‌آزمایی: درست است.

هر دو جان انسان و ادامه بقا را تهدید می‌کنند، اما چندان جدی گرفته نمی‌شوند. سال‌هاست کارشناسان محیط‌زیست و اقلیم‌شناسی درباره خطرهای تغییر اقلیم هشدار داده‌اند. پزشکان و متخصصان بهداشت نیز در ماه‌های اخیر، زنگ خطر همه‌گیری بیماری کووید‌ـ‌۱۹ را به صدا درآوردند. اما هنوز هستند کسانی که این هشدارها برایشان پشیزی ارزش ندارد و رفتارشان را تغییر نداده‌اند. 

مقایسه: کرونا و تغییر اقلیم بحران‌های عصر حاضرند.

راستی‌آزمایی: تا اندازه‌ای درست است.

هر دو خطرناک‌اند اما مقیاس و ابعاد اثرشان بر زندگی ما به یک اندازه نیست. واژه «بحران» برای پدیده‌هایی به کار می‌رود که شروع و پایان دارند، درست مثل همه‌گیری اخیر. در مقطعی، شیوع این بیماری نیز مانند تجربه‌های گذشته فروکش می‌کند، عادی می‌شود یا حتی ممکن است دارو یا واکسن آن تولید شود. ویروس کرونا همه را تقریبا به یک چشم نگاه می‌کند. اما تغییرهای اقلیمی بعضی‌ مناطق را بیشتر و برخی دیگر را کمتر تحت تاثیر قرار می‌دهد. به‌علاوه، برای تغییر اقلیم نمی‌توان از واژه «بحران» استفاده کرد، چون به یک وضعیت نرمال جدید تبدیل خواهد شد و بشر ناگزیر باید زندگی خود را با آن تطبیق دهد. نقطه پایانی برای تغییر اقلیمی وجود ندارد.

مقایسه: اثر ویروس کرونا و تغییرهای اقلیمی بر حیات و زندگی بشر یکی است. 

راستی‌آزمایی: نادرست است. 

برخی کارشناسان محیط‌زیست در مقایسه این دو پدیده گاه فراموش می‌کنند ریشه و سابقه آن‌ها را مد‌نظر قرار دهند. منشاء بیماری کووید‌ـ‌۱۹ طبیعی است، در حالی که تغییر اقلیم پدیده‌ای است حاصل دست بشر. تغییر اقلیمی با سرعتی کم و به‌صورتی خزنده و نامتقارن، که شاید چند دهه طول بکشد، اثر خود را به جا می‌‌گذارد. اما همه‌گیری کووید‌ـ‌۱۹ با سرعتی بالا و البته به‌صورت کم‌و‌بیش متقارن جهان را تحث تاثیر قرار داده است. 

مقایسه: هر دو سلامت عمومی را تهدید می‌کنند. 

راستی‌آزمایی: درست است.

ویروس کرونا افراد را به‌سرعت بیمار می‌کند یا به کام مرگ می‌کشاند. تغییر اقلیمی آرام، خزنده و غیرمستقیم سلامت را تهدید می‌کند. تغییر اقلیم را برای سیاره زمین به بیماری قند تشبیه کرده‌اند که کُند اما کُشنده است. آثار تشدیده‌شونده و تجمعی آن ممکن است چند دهه به طول بینجامد و بلاهایی مثل موج‌ گرما و شرایط تحمل‌ناپذیر آب‌وهوایی ایجاد کند که در نهایت، باعث افرایش مرگ‌ومیر می‌شود. شاید به همین دلیل، برخلاف ویروس کرونا، واکنش عمومی به آن بلافاصله و سریع نیست. 

مقایسه: آینده هر دو پیرو اصل عدم قطعیت است.

راستی‌آزمایی: درست است. 

ویروس کرونا دولت‌ها و مردم کشورهای جهان را غافلگیر کرد. با وجود خبرهای مثبت، هنوز نمی‌توان در مورد آینده صد درصد مطمئن بود. چنین آینده‌ای برای تغییر‌های اقلیمی نیز تصور‌پذیر است. در چنین شرایطی، تنها کاری که می‌توان کرد به کار بستن روش‌هایی است که اثر هر دو را کاهش دهد. استفاده از ماسک (برای رویارویی با ویروس کرونا)‌ و استفاده از لامپ‌های کم‌مصرف (برای کاهش مصرف انرژی) دو نمونه از کارهایی است که شهروندان مسئول می‌توانند انجام دهند. 

مقایسه: در مواجهه با هر دو پدیده باید انطباق‌پذیری را افزایش داد. 

راستی‌آزمایی: درست است.

افزایش آگاهی از نحوه اثرگذاری پدیده‌ای نامطلوب یا مخرب سبب می‌شود چگونگی مواجهه و روش‌های مقابله با آن به کار گرفته شود. ترویج و تبلیغ شستن مکرر دست‌ها و استفاده از ماسک با شیوع بیماری کووید‌ـ‌۱۹ روز به روز افزایش یافت. اینک، استفاده از ماسک در بسیاری از اماکن عمومی در سراسر جهان اجباری شده است: نوعی انطباق‌پذیری در برابر شرایط جدید با حداقل امکانات. این انطباق‌پذیری نمود آنی پیدا کرد، هرچند این روزها کمتر جدی گرفته می‌شود. حال آن که رفتارها یا روش‌هایی که سرعت تغییر اقلیم را کاهش می‌دهند، همچنان نادیده گرفته می‌شود؛ تغییر الگوی مصرف، و تولید و مصرف موادی که برای طبیعت ضرر کمتری دارند از اقدام‌هایی‌اند که می‌توانند سرعت تغییر اقلیم را کم کنند، اما به کار گرفته نمی‌شود. 

مقایسه: علم راه‌حل سریع برای هیچ‌کدام ندارد. 

راستی‌آزمایی: تا اندازه‌ای درست است. 

دانشمندان تاکنون نتوانسته‌اند راه‌حلی جامع و عملی برای مهار تغییر اقلیم پیدا کنند. تا این لحظه، ویروس کرونا نیز همین وضعیت را دارد. هر‌چند تاکنون بیش از  ۵۵۰ هزار نفر را به کام مرگ کشانده است، خبرهای امیدبخشی از پیدا کردن دارو و واکسن منتشر شده است و این خوش‌بینی وجود دارد که تا چند ماه دیگر، راه‌حلی برایش پیدا شود.

مقایسه: سال‌هاست دانشمندان درباره تغییرهای اقلیمی و همه‌گیری بیماری‌هایی مانند کووید‌ـ‌۱۹ هشدار می‌دهند. 

راستی‌آزمایی: درست است.

با توجه به تجربه جهانی همه‌گیری بیماری کووید‌ـ‌۱۹، اگر سیاست کنار گذاشته شود (امری که محال به نظر می‌رسد)، باید بیش از پیش به اهل علم امکان و فرصت تحقیق و مطالعه داد. هنوز هستند افراد بسیاری که گمان می‌کنند درباره کرونا و آثارش بزرگ‌نمایی می‌شود و آن را در چارچوب تئوری توطئه تفسیر می‌کنند. چند دهه است که همین واکنش نسبت به تغییرهای اقلیمی وجود دارد. 

مقایسه: همان‌طور که مدل‌های علمی درباره ویروس کرونا نتوانست پیش‌بینی دقیقی ارائه کند، مدل‌های بررسی و پیش‌بینی تغییرهای اقلیمی نیز قابل‌اعتماد نیستند. 

راستی‌آزمایی: نادرست است. 

چنین ادعایی را اغلب افرادی مطرح می‌‌کنند که پژوهش‌های مرتبط با تغییرهای اقلیمی را آگاهانه یا ناآگاهانه نادیده می‌گیرند یا برداشت نادرستی از مدل‌سازی‌های اقلیمی دارند. مدل‌سازی‌ به ما می‌گوید در صورت تغییر ندادن رفتاری خاص، آینده چگونه خواهد بود. در ارتباط با ویروس کرونا، مدل‌سازی‌ها کاهش شیب منحنی همه‌گیری را در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت نشان داده‌اند. اما در تغییرهای اقلیمی، که به‌مرور و در گذر نسل‌های متعدد روی می‌دهد، دستیابی به نتیجه‌ای مشخص کار ساده‌ای نیست. با مدل‌سازی نمی‌توان پیش‌بینی کرد در آینده دقیقا چه اتفاقی می‌افتد بلکه پژوهشگران در مورد وضعیت احتمالی آينده بحث و تبادل نظر می‌کنند.

ویروس کرونا و تغییر اقلیم دو بلای پیچیده و خطرناک‌اند که جهان امروز با آن روبه‌روست. دست‌کم گرفتن آن‌ها فقط یک نتیجه دارد: تهدید سلامت و حیات کره زمین.

منابع:

راهنمای مقایسه ویروس کرونا و تغییر اقلیم

پنج واقعیت صادقانه درباره ویروس کرونا و تغییر اقلیم